Bí quyết bảo vệ quyền riêng tư trực tuyến khỏi sự giám sát từ Internet

Giám sát Internet diễn ra liên tục và gần như không thể tránh khỏi. Mỗi thao tác trực tuyến của bạn, từ một tìm kiếm đơn giản trên Google đến việc nhấn "thích" một bức ảnh trên Facebook đều bị theo dõi, phân tích và lưu trữ trong một hồ sơ kỹ thuật số. Hồ sơ này không chỉ là "mỏ vàng" cho các nhà quảng cáo mà còn có thể nằm trong tầm ngắm của chính phủ.

Nhưng giám sát Internet không chỉ dừng lại ở việc nhắm mục tiêu quảng cáo. Nó còn được sử dụng để tinh chỉnh thuật toán của các nền tảng mạng xã hội, chỉ hiển thị cho bạn những nội dung nhất định.

Điều này có thể dẫn đến những thao túng tinh vi, gần như vô hình, định hướng hành vi của bạn, từ việc mua một món hàng hay ủng hộ một quan điểm của người khác. Về bản chất, giám sát Internet là một mối đe dọa nghiêm trọng đối với quyền tự do và sự độc lập cá nhân của bạn.

Giám sát Internet là gì?

Giám sát Internet là quá trình theo dõi và ghi lại mọi hoạt động trực tuyến của bạn, từ các trang web bạn truy cập, video TikTok hay Facebook Reels bạn xem, đến những lần nhấp chuột vào liên kết hay lịch sử tìm kiếm của bạn. Thực tế, danh sách này còn dài hơn nhiều, bởi gần như mọi hành động trên Internet đều để lại dấu vết và có thể bị thu thập.

Vì sao giám sát Internet tồn tại? Trong một số trường hợp, chính phủ sử dụng giám sát để bảo đảm an ninh quốc gia, tương tự như cách các camera giám sát (CCTV) ngoài đời thực giúp phát hiện tội phạm. Tuy nhiên, giám sát trên môi trường số lại phức tạp và tinh vi hơn rất nhiều.

Như học giả người Mỹ - Shoshana Zuboff từng phân tích trong nghiên cứu của mình về "chủ nghĩa tư bản giám sát", bà cho rằng giám sát Internet hiếm khi phục vụ mục đích bảo vệ người dùng.

Thay vào đó, nó trở thành công cụ để các tập đoàn công nghệ như Google, Meta hay TikTok thu thập dữ liệu cá nhân nhằm tối ưu hóa lợi nhuận. Dữ liệu của bạn không chỉ bị theo dõi mà còn được khai thác và bán, biến bạn thành một phần của cỗ máy kiếm tiền khổng lồ.

Các hình thức giám sát từ Internet

Trên lý thuyết, bất kỳ ai có kết nối Internet đều có thể tìm kiếm và thu thập thông tin về bạn nếu họ kiên nhẫn và biết cách tìm kiếm. Việc theo dõi hồ sơ mạng xã hội không phải là điều xa lạ, bạn thậm chí có thể thử tìm tên mình trên Google để thấy những gì đang hiển thị công khai.

Tuy nhiên, khi nói đến giám sát Internet ở quy mô lớn, những cá nhân đơn lẻ không phải là mối lo ngại chính. Chính phủ, các tập đoàn công nghệ khổng lồ và nhà cung cấp dịch vụ Internet (ISP) mới là những thực thể nắm giữ quyền lực và thực hiện phần lớn hoạt động giám sát.

1. Giám sát của chính phủ

Chắc hẳn bạn đã từng tự hỏi: "Liệu chính phủ có đang theo dõi tôi không?" Câu trả lời là có. Ngoài đời, bạn có thể bắt gặp camera CCTV trên đường phố, nhưng trên Internet, hoạt động giám sát tinh vi hơn nhiều.

Hầu hết các chính phủ trên thế giới đều có các cơ quan an ninh chuyên thu thập dữ liệu về công dân của họ, với lý do phổ biến nhất là vì an ninh quốc gia hoặc quốc tế.

Tuy nhiên, động cơ thực sự có thể phức tạp hơn. Điển hình như vào năm 2013, Edward Snowden đã tiết lộ cách Cơ quan An ninh Quốc gia Mỹ (NSA) thực hiện chương trình do thám quy mô lớn đối với công dân Mỹ.

Ngày nay, không dễ để xác định chính xác chính phủ đang theo dõi hoạt động Internet của bạn như thế nào. Nhưng một điều chắc chắn, phần lớn dữ liệu mà chính phủ thu thập không phải do họ trực tiếp thu thập mà được mua hoặc lấy từ các tập đoàn công nghệ và các công ty môi giới dữ liệu.

Nhà báo người Mỹ Steven Overly cho rằng, có hàng loạt công ty vô danh chuyên thu thập, phân tích và lưu trữ dữ liệu người dùng Internet, sau đó bán lại không chỉ cho các nhà quảng cáo mà còn cho cả chính phủ.

2. Giám sát từ doanh nghiệp

Phần lớn hoạt động giám sát trên Internet nằm trong tay các tập đoàn công nghệ lớn như Google, Meta, TikTok và hầu hết các nền tảng mạng xã hội khác. Đây chính là những "ông lớn" đứng sau bức màn thu thập dữ liệu của bạn.

Những công ty này có vô số cách để theo dõi bạn trực tuyến. Một số phương thức khá đơn giản, như cookie, lịch sử trình duyệt hay theo dõi vị trí. Nhưng có những chiến thuật tinh vi hơn nhiều. Mỗi lần bạn nhấp vào một quảng cáo, bấm "thích" một bài đăng, hay thậm chí chỉ dừng lại xem một video vài giây, bạn đang vô tình cung cấp thêm dữ liệu về sở thích, hành vi và thói quen của mình.

Các trình theo dõi có thể ghi lại mọi thứ từ thiết bị bạn sử dụng, nội dung giỏ hàng của bạn đến khoảng thời gian bạn xem một video trước khi lướt qua.

Ngoài ra, các tập đoàn còn áp dụng một chiến thuật gọi là mô hình tối (dark patterns), những thiết kế giao diện tinh vi được tạo ra để hướng bạn theo một hướng có lợi cho họ, thường là buộc bạn cung cấp thêm dữ liệu mà không nhận ra.

Chẳng hạn, các ô được tích sẵn cho phép nhận email quảng cáo, hoặc cửa sổ cookie với lựa chọn "Chấp nhận tất cả" nổi bật hơn so với tùy chọn cài đặt riêng, tất cả đều nhằm khiến bạn vô thức nhấn vào phương án thuận lợi cho doanh nghiệp.

3. Giám sát từ nhà cung cấp dịch vụ Internet (ISP)

Một hình thức giám sát Internet khác là theo dõi từ nhà cung cấp dịch vụ Internet (ISP). Tương tự như các tập đoàn công nghệ, ISP có khả năng và thường xuyên thu thập, lưu trữ toàn bộ hoạt động trực tuyến của bạn, bao gồm lịch sử tìm kiếm và duyệt web.

Dữ liệu này không chỉ được sử dụng nội bộ mà còn có thể bị bán cho bên thứ ba, chẳng hạn như các công ty quảng cáo hoặc thậm chí các cơ quan chính phủ.

Tùy vào quy định pháp luật tại từng quốc gia, ISP có thể bị bắt buộc lưu trữ thông tin của người dùng trong một khoảng thời gian nhất định và cung cấp dữ liệu đó cho chính quyền khi có yêu cầu.

Nói cách khác, ngay cả khi bạn không sử dụng mạng xã hội hay dịch vụ của các tập đoàn công nghệ lớn, ISP vẫn có thể theo dõi mọi hoạt động trực tuyến của bạn, biến lịch sử duyệt web của bạn thành một loại hàng hóa có thể bị khai thác.

Làm thế nào để tránh bị giám sát trên Internet?

Việc bị giám sát khi sử dụng Internet dường như là điều không thể tránh khỏi, nhưng thực tế, bạn có thể giảm thiểu đáng kể lượng dữ liệu mà các tổ chức có thể thu thập về mình.

Mặc dù không thể xóa sạch hoàn toàn dấu vết kỹ thuật số, nhưng với một số biện pháp phù hợp, bạn có thể làm cho cuộc sống trực tuyến của mình riêng tư và an toàn hơn.

Dưới đây là 3 cách hiệu quả giúp bạn hạn chế bị theo dõi trực tuyến.

1. Sử dụng mạng riêng ảo

Mạng riêng ảo (VPN) tạo ra một kết nối an toàn và mã hóa giữa thiết bị của bạn và Internet. Điều này giúp ẩn địa chỉ IP thật của bạn, khiến các nhà cung cấp dịch vụ Internet và trang web không thể theo dõi hoạt động duyệt web của bạn.

Mặc dù họ vẫn có thể biết bạn đang sử dụng VPN, nhưng họ không thể thấy bạn đang làm gì. Một số VPN thậm chí còn có tính năng chặn quảng cáo, bảo vệ chống theo dõi và thay đổi vị trí ảo của bạn.

2. Sử dụng công cụ tìm kiếm bảo mật

Các công cụ tìm kiếm phổ biến như Google theo dõi lịch sử tìm kiếm của bạn để xây dựng hồ sơ quảng cáo. Nếu bạn muốn bảo vệ quyền riêng tư của mình, hãy chuyển sang các công cụ tìm kiếm tập trung vào bảo mật, chẳng hạn như DuckDuckGo, Startpage hoặc Brave Search.

3. Bật mã hóa đầu cuối (End-to-End Encryption)

Mã hóa đầu cuối đảm bảo rằng chỉ người gửi và người nhận có thể đọc nội dung tin nhắn, ngay cả công ty cung cấp dịch vụ cũng không thể giải mã.

Hầu hết các ứng dụng nhắn tin phổ biến như iMessage, Signal và WhatsApp đều có tính năng này, nhưng không phải lúc nào cũng được bật mặc định. Hãy kiểm tra cài đặt của bạn để đảm bảo tất cả cuộc trò chuyện quan trọng đều được mã hóa.

Những thói quen giúp bảo vệ quyền riêng tư trực tuyến

Ngoài việc sử dụng các công cụ trên, bạn cũng nên duy trì một số thói quen giúp bảo vệ dữ liệu cá nhân. Dưới đây là một số mẹo quan trọng mà bạn có thể áp dụng ngay hôm nay.

1. Luôn cập nhật phần mềm và phần mềm diệt virus

Cập nhật phần mềm thường xuyên giúp bảo vệ bạn khỏi lỗ hổng bảo mật và phần mềm độc hại. Các tin tặc thường khai thác những lỗ hổng cũ để xâm nhập vào thiết bị của bạn, vì vậy luôn cập nhật hệ điều hành, trình duyệt và phần mềm diệt virus là điều cần thiết.

2. Cẩn trọng khi sử dụng Wi-Fi công cộng

Wi-Fi công cộng tại quán cà phê, sân bay, khách sạn có thể là môi trường lý tưởng cho tin tặc thực hiện tấn công đánh cắp dữ liệu. Khi kết nối với Wi-Fi công cộng, hãy:

- Tránh đăng nhập tài khoản ngân hàng hoặc thông tin nhạy cảm.

- Luôn bật VPN khi sử dụng Wi-Fi công cộng.

- Tắt tính năng kết nối Wi-Fi tự động trên điện thoại.

3. Đọc chính sách bảo mật trước khi đồng ý

Mỗi khi bạn tạo tài khoản hoặc chấp nhận cookie trên một trang web, bạn vô tình cung cấp thông tin cá nhân của mình. Mặc dù các chính sách bảo mật thường dài và phức tạp, nhưng bạn nên xem qua các phần quan trọng để biết như loại dữ liệu nào đang được thu thập? Ai sẽ có quyền truy cập vào dữ liệu của bạn và dữ liệu của bạn có được bán cho bên thứ ba không?

Tóm lại, không ai có thể hoàn toàn vô hình trên Internet, nhưng với những biện pháp trên, bạn có thể giảm thiểu đáng kể lượng dữ liệu cá nhân bị thu thập. Bằng cách sử dụng VPN, công cụ tìm kiếm bảo mật, mã hóa đầu cuối và duy trì thói quen an toàn, bạn sẽ có một trải nghiệm trực tuyến riêng tư và an toàn hơn.

Phan Văn Hòa