NATO liệu có tồn tại nếu không có Mỹ?
Châu Âu đang phải đối mặt với một thực tế mới khắc nghiệt, nơi mà vai trò trụ cột của NATO - liên minh đã đảm bảo an ninh cho lục địa này trong gần 80 năm qua - không còn là điều hiển nhiên nữa.
Theo CNN, sự thù địch công khai của Tổng thống Mỹ Donald Trump đối với Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky, và những bình luận gần đây của ông đặt ra nghi ngờ về việc ông chủ Nhà Trắng có bảo vệ các đồng minh NATO, "nếu họ không trả tiền" hay không. Ông Trump đã buộc các nhà lãnh đạo châu Âu phải bắt đầu suy nghĩ về điều trước đây không hề nghĩ tới - liệu Mỹ có phải là đối tác an ninh đáng tin cậy vào thời điểm châu lục này đang bị rung chuyển bởi cuộc chiến tranh lớn nhất kể từ những năm 1940 hay không?
Nhưng NATO khi không có Mỹ thì không hề bất lực, bởi liên minh có hơn 1 triệu quân và vũ khí hiện đại có sẵn từ 31 quốc gia thành viên khác. Các nhà phân tích cho biết, NATO còn có sự giàu có và bí quyết công nghệ để tự vệ mà không cần tới Mỹ.
Theo bảng dữ liệu của NATO, Mỹ và Đức là những nước đóng góp lớn nhất cho ngân sách quân sự, dân sự và chương trình đầu tư an ninh của NATO, với gần 16% mỗi nước. Tiếp đó là Anh với 11% và Pháp với 10%. Các nhà phân tích cho biết sẽ không mất nhiều thời gian để châu Âu bù đắp cho khoản đóng góp bị thiếu hụt từ Washington.
Ben Schreer, giám đốc điều hành khu vực châu Âu của Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế chia sẻ với CNN, rằng nếu các nước châu Âu đoàn kết và mua đúng thiết bị, châu Âu "có thể tạo ra sức mạnh răn đe thông thường và hạt nhân nghiêm trọng" đối với Nga.
Chuyên gia này cho hay: “Chỉ riêng châu Âu vẫn có khả năng tập hợp các nguồn lực cần thiết để tự vệ, vấn đề chỉ là liệu châu Âu có sẵn sàng hay không”.
Và đó là câu hỏi then chốt. Trong hơn 75 năm và qua 14 đời tổng thống Mỹ, bao gồm cả chính quyền Tổng thống Trump đầu tiên, Mỹ chính là xương sống giữ cho liên minh này gắn kết.
Các nhà phân tích cho biết, nhiều thập kỷ đoàn kết xuyên Đại Tây Dương có thể đã kết thúc trong những ngày gần đây. Dan Fried, thành viên cấp cao tại Hội đồng Đại Tây Dương và cựu trợ lý ngoại trưởng Mỹ phụ trách châu Âu, cho biết: “Vụ nổ” ở Phòng Bầu dục giữa Tổng thống Trump và người đồng cấp Ukraine Zelensky, và sau đó Mỹ dừng viện trợ cho Kiev –càng khắc sâu vết rạn nứt hơn, không chỉ với Ukraine, mà còn với chiến lược “thế giới tự do” của Mỹ từ thời Tổng thống Truman đến Tổng thống Reagan”.
John Lough, cựu quan chức NATO, thành viên cộng tác tại Viện nghiên cứu Chatham House ở London, nhận thấy sự chia rẽ thậm chí còn sâu sắc hơn trong liên minh. Ông cho rằng: “Mỹ chỉ coi châu Âu là đối thủ cạnh tranh hơn là đồng minh”, đồng thời nói thêm rằng vì lý do đó mà cam kết bảo vệ các đồng minh NATO của Washington đang có phần bị nghi ngờ. Đây là một vết nứt mà coi là không thể chữa lành.
Tuy nhiên, một số nhà phân tích cho rằng, một NATO không có Mỹ cũng không phải là ý tưởng tồi.
Moritz Graefrath, nghiên cứu sinh sau tiến sĩ về an ninh và chính sách đối ngoại tại Viện nghiên cứu toàn cầu William & Mary, cho rằng: “Ngay khi các đồng minh của Mỹ tin họ không còn có thể tin tưởng vào khả năng bảo vệ của Mỹ khi cần thiết, họ sẽ nhanh chóng gánh vác trách nhiệm và nỗ lực phát triển năng lực của chính mình”. Theo nghĩa này, việc rút quân của Mỹ sẽ tạo ra một châu Âu thậm chí còn mạnh hơn chứ không phải yếu hơn.
Thủ tướng Ba Lan Donald Tusk, cho rằng quá trình này đã bắt đầu rồi. Tại hội nghị thượng đỉnh EU tuần này, Thủ tướng Tusk cho biết: “Châu Âu nói chung thực sự có khả năng giành chiến thắng trong bất kỳ cuộc đối đầu quân sự, tài chính, kinh tế nào với Nga - chúng ta chỉ đơn giản là mạnh hơn. Chúng ta chỉ cần bắt đầu tin vào điều đó. Và có vẻ như điều đó đang xảy ra”.
Châu Âu có gì?
Về mặt lý thuyết, quân đội châu Âu có thể rất đáng gờm. Theo Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế, Thổ Nhĩ Kỳ có lực lượng vũ trang lớn nhất NATO sau Mỹ, với 355.200 quân nhân đang hoạt động. Tiếp theo là Pháp - 202.200 quân, Đức -179.850 quân, Ba Lan - 164.100 quân, Italy - 161.850, Vương quốc Anh -141.100…
Một số quốc gia lớn trong NATO cũng có vũ khí ngang bằng hoặc tốt hơn nhiều lần so với vũ khí của Nga. Ngoài Mỹ, Pháp và Anh cũng duy trì lực lượng hạt nhân, cả hai đều triển khai tàu ngầm tên lửa đạn đạo.
Các đồng minh NATO ngoài Mỹ có khoảng 2.000 máy bay chiến đấu và máy bay tấn công mặt đất, trong đó có hàng chục máy bay tàng hình F-35 mới.
Lực lượng mặt đất bao gồm xe tăng hiện đại, bao gồm cả Leopards của Đức và Challengers của Anh. Các nước thành viên NATO ở châu Âu có thể triển khai tên lửa hành trình mạnh mẽ, như SCALP/Storm Shadow chung của Pháp-Anh.
Báo cáo Military Balance 2025 lưu ý rằng, châu Âu đang thực hiện các bước để cải thiện lực lượng quân sự của mình mà không cần sự giúp đỡ của Mỹ. Vào năm 2024, 6quốc gia châu Âu đã thống nhất trong một dự án phát triển tên lửa hành trình phóng từ mặt đất, thực hiện các động thái nhằm tăng năng lực sản xuất đạn dược và đa dạng hóa cơ sở cung cấp của họ, hướng đến các quốc gia như Brazil, Israel và Hàn Quốc như là nguồn cung cấp mới cho phần cứng quân sự.
Các nhà phân tích cho rằng, ngay cả khi Mỹ rút hoàn toàn khỏi châu Âu, họ vẫn sẽ để lại cơ sở hạ tầng quan trọng.
Theo Cơ quan Nghiên cứu Quốc hội, Hoa Kỳ có 31 căn cứ thường trực ở Châu Âu - các cơ sở hải quân, không quân, bộ binh và chỉ huy sẽ được cung cấp cho các quốc gia nơi các căn cứ này đóng quân, nếu Mỹ rút quân rời đi.
Giới quan sát cho rằng, cơ sở hạ tầng quân sự của Mỹ phần lớn sẽ được giữ nguyên trong một thời gian dài, để Mỹ vẫn còn có khả năng quay trở lại các căn cứ này ở châu Âu.