AI là bạn, là thù hay cộng sự?

Xe đạp từng cách mạng hóa cách chúng ta di chuyển, và giờ đây, AI đang làm điều tương tự với cách chúng ta giao tiếp và kết nối. AI hiện diện khắp nơi, âm thầm vận hành trong những ứng dụng quen thuộc mà chúng ta sử dụng mỗi ngày.

Từ các đề xuất phim trên nền tảng trực tuyến, ứng dụng dẫn đường giúp bạn tránh tắc đường, đến các công cụ hỗ trợ bác sĩ chẩn đoán bệnh, AI đã và đang thay đổi cách chúng ta làm việc, sống và tương tác. Ảnh hưởng của nó ngày càng lan rộng, mở ra những khả năng chưa từng có nhưng cũng đặt ra không ít thách thức.

Báo cáo Chỉ số AI 2025 do Viện Trí tuệ Nhân tạo thuộc Đại học Stanford (Mỹ) công bố đã cung cấp một cái nhìn toàn diện về sự phát triển nhanh chóng và ảnh hưởng sâu rộng của AI trên toàn cầu.

Báo cáo này tổng hợp dữ liệu từ hàng trăm nguồn, phân tích các xu hướng nổi bật trong nghiên cứu, ứng dụng, đầu tư và chính sách liên quan đến AI, từ đó vẽ nên một bức tranh toàn cảnh về cách công nghệ này đang định hình lại nhiều lĩnh vực trong đời sống, kinh tế và xã hội.

AI đang hiện diện khắp nơi và ngày càng thông minh hơn

Chúng ta cần ý thức rõ ràng về tốc độ phát triển và mức độ thâm nhập ngày càng sâu rộng của AI. Chỉ trong một năm, AI đã tiến bộ vượt bậc, từ việc loay hoay với các bài toán và bài tập tư duy phức tạp, đến khả năng giải quyết những vấn đề mã hóa và khoa học ở cấp độ sau đại học.

Hiệu suất của AI trên các bài kiểm tra kỹ năng như bộ đánh giá được thiết kế để kiểm tra khả năng của các mô hình AI trong việc giải quyết các lỗi thực tế trong phần mềm (SWE-bench) đã có những bước tiến đáng kinh ngạc.

Theo đó, vào năm 2023, AI chỉ giải được 4% các lỗi này. Nhưng đến năm 2024, nó đã giải được gần 72%, một cú nhảy cực kỳ lớn về năng lực kỹ thuật.

Và những tiến bộ này không còn chỉ gói gọn trong phòng thí nghiệm. AI đang dần trở thành một phần tất yếu trong đời sống thường nhật. Năm 2023, Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ (FDA) đã phê duyệt 223 thiết bị y tế ứng dụng AI, trong khi con số này chỉ là 6 vào năm 2015.

Tại nhiều thành phố lớn trên thế giới, người dân giờ đây có thể dễ dàng gọi taxi tự lái từ những cái tên như Waymo ở Mỹ hay Baidu tại Trung Quốc.

Đầu tư toàn cầu vào AI cũng đạt quy mô chưa từng có, lên tới 252,3 tỷ USD trong năm 2024, một con số gần tương đương toàn bộ GDP của Bồ Đào Nha năm 2023 (khoảng 289 tỷ USD).

Để dễ hình dung, khoản đầu tư này lớn gấp 10 lần ngân sách của Trung tâm vũ trụ NASA trong năm tài chính 2023 (25,4 tỷ USD), và vượt xa tổng chi phí xây dựng Trạm Vũ trụ Quốc tế kéo dài hàng thập kỷ.

Doanh nghiệp cũng đổ xô vào cuộc chơi, 78% các công ty năm 2024 đã áp dụng AI, so với 55% chỉ 1 năm trước đó. Mỹ vẫn giữ vững vị trí dẫn đầu trong việc phát triển các mô hình AI tiên tiến nhất, nhưng Trung Quốc đang nhanh chóng thu hẹp khoảng cách, các mô hình hàng đầu của họ giờ đây đã tiến gần đến chất lượng của những đối thủ Mỹ trong các bài kiểm tra then chốt.

Với người dùng, tin vui là AI đang ngày càng rẻ hơn và dễ tiếp cận hơn. Chỉ trong vòng 2 năm, chi phí cho nhiều tác vụ AI đã giảm hơn 280 lần. Các chính phủ cũng đã bắt đầu mạnh tay đầu tư và soạn thảo những khung pháp lý để điều chỉnh sự bùng nổ của AI.

Mặt tích cực của AI, hỗ trợ con người và xã hội

Trong khi những viễn cảnh về AI thường thu hút nhiều sự chú ý, thực tế là AI đã và đang mang lại những lợi ích rõ rệt cho con người và xã hội, đặc biệt khi nó được kết hợp với kỹ năng con người và được định hướng vì lợi ích cộng đồng.

Một trong những điểm cộng lớn nhất của AI là khả năng nâng cao năng suất lao động. Nhiều nghiên cứu cho thấy các công cụ AI giúp nhân viên hoàn thành nhiều công việc hơn, nhất là khi hỗ trợ những người ít kinh nghiệm, qua đó thu hẹp khoảng cách về năng lực trong môi trường làm việc.

Hãy hình dung AI như một "trợ lý thông minh", xử lý các nhiệm vụ lặp đi lặp lại, để con người tập trung hơn vào các công việc đòi hỏi sáng tạo và tư duy phức tạp.

Không chỉ dừng ở lợi ích cá nhân, AI còn hứa hẹn giải quyết những thách thức lớn của xã hội. Các sáng kiến "AI vì xã hội" đang tận dụng công nghệ này để phục vụ lợi ích chung, từ theo dõi biến đổi khí hậu, quản lý tài nguyên nước hiệu quả, mở rộng khả năng tiếp cận dịch vụ y tế ở vùng sâu vùng xa, đến việc cá nhân hóa trải nghiệm học tập cho học sinh.

Trong khoa học và y học, AI cũng đang tạo ra những bước tiến nhảy vọt. Công cụ như AlphaFold3 giúp các nhà khoa học hiểu rõ hơn về cấu trúc protein, thúc đẩy việc phát triển thuốc mới với tốc độ chưa từng có, nhiều thành tựu đã đạt đến tầm cỡ giải Nobel.

AI thậm chí còn vượt qua bác sĩ con người trong một số nhiệm vụ chuyên biệt, như phát hiện ung thư qua hình ảnh y tế. Ngoài ra, các công cụ AI cũng đang giúp bác sĩ giảm bớt gánh nặng hành chính, hạn chế tình trạng kiệt sức vì giấy tờ.

Tuy nhiên, cái nhìn của công chúng về AI vẫn còn nhiều phân hóa. Theo Báo cáo Chỉ số AI 2025, hơn một nửa (55%) người dân toàn cầu tin rằng AI hiện tại mang lại nhiều lợi ích hơn là bất lợi, điều này cho thấy sự lạc quan thận trọng.

Nhưng khi xét về triển vọng dài hạn, đặc biệt ở những khu vực như Mỹ, bức tranh trở nên kém sáng sủa hơn. Một khảo sát gần đây của Trung tâm Pew vào tháng 4/2025 cho thấy, chỉ 17% người trưởng thành Mỹ tin rằng AI sẽ tạo ra tác động tích cực cho đất nước trong vòng 20 năm tới, trong khi hơn 50% bày tỏ sự lo ngại nhiều hơn là háo hức.

Sự khác biệt này cho thấy quan điểm về AI có thể thay đổi tùy thuộc vào vị trí địa lý và việc người ta đang đánh giá thành tựu hiện tại hay tác động lâu dài trong tương lai.

Con người phải chấp nhận đối mặt với các khó khăn và cạm bẫy do AI tạo ra

Để đánh giá cao những lợi ích mà AI mang lại, chúng ta cũng phải chấp nhận những mặt trái và rủi ro của nó.

Xây dựng lòng tin vào AI là một thử thách lớn, đặc biệt khi nhiều người lo ngại về cách các công ty sử dụng dữ liệu cá nhân và những nguy cơ liên quan đến sự thiên vị trong các hệ thống AI.

Ngay cả những AI được thiết kế để trung lập cũng có thể vô tình tiếp nhận và tái tạo những định kiến về chủng tộc hoặc giới tính từ dữ liệu đào tạo của chúng.

Thông tin sai lệch là một mối lo ngại đáng kể. AI có thể tạo ra các hình ảnh, video hay âm thanh giả (deepfake) một cách dễ dàng, qua đó tạo cơ hội phát tán thông tin sai lệch, đặc biệt là trong các cuộc bầu cử hoặc nhằm mục đích quấy rối cá nhân.

Chúng ta cũng đang chứng kiến nhiều báo cáo về những sai sót của AI, như nhận dạng khuôn mặt gây ra cáo buộc sai sự thật hoặc chatbot đưa ra lời khuyên có hại.

Thêm vào đó, việc thu thập và sử dụng dữ liệu cũng trở thành một vấn đề, khi nhiều trang web bắt đầu chặn quyền truy cập, làm giảm hiệu quả hoạt động của AI trong tương lai.

Dù có tiến bộ đáng kể, AI vẫn còn rất nhiều hạn chế. Nó vẫn gặp khó khăn trong việc giải quyết các bài toán lý luận phức tạp yêu cầu sự hiểu biết thông thường hoặc khả năng lập kế hoạch dài hạn.

Quá trình đào tạo các mô hình AI mạnh mẽ đòi hỏi một lượng năng lượng khổng lồ, góp phần gia tăng khí thải carbon. Dù AI đã hỗ trợ nhiều người lao động, nhưng nỗi lo về việc tự động hóa công việc là điều không thể bỏ qua. Chấp nhận AI có nghĩa là đối mặt với những vấn đề phức tạp này một cách trung thực và thẳng thắn.

Đảm bảo tương lai của AI trở nên đáng tin cậy và phù hợp với quyền con người

Cuối cùng, chúng ta cần trả lời được câu hỏi là ai sẽ chịu trách nhiệm định hướng phát triển và sử dụng AI. Dù những nỗ lực nhằm phát triển AI một cách có trách nhiệm đang gia tăng, nhưng chúng ta vẫn còn rất nhiều việc phải làm.

Mặc dù đã có những tiến bộ trong việc kiểm tra AI về tính an toàn và công bằng, đây vẫn chưa phải là quy chuẩn chung cho tất cả các nhà phát triển AI quan trọng.

Các chính phủ đang ngày càng chủ động hơn, đầu tư vào công nghệ AI và ban hành các quy định. Các quốc gia bắt đầu hợp tác nhiều hơn về an toàn AI, thiết lập các nhóm và thỏa thuận quốc tế tập trung vào việc làm cho AI trở nên đáng tin cậy và phù hợp với quyền con người.

Tuy nhiên, các công ty thường thảo luận nhiều về AI có trách nhiệm hơn là thực hiện những biện pháp bảo vệ thực sự mạnh mẽ. Bạn có thể nhớ đến lệnh tạm dừng phát triển AI mà hơn 1.000 nhà lãnh đạo công nghệ, nhà nghiên cứu và các cá nhân khác đã ký vào tháng 3 năm 2023, nhưng rất ít người thực sự tuân thủ.

Chúng ta cần sự minh bạch hơn trong cách các hệ thống AI được xây dựng và đào tạo. Mỗi chúng ta, từ các nhà phát triển, doanh nghiệp, chính phủ cho đến công dân, đều có vai trò trong vấn đề này.

Giáo dục là yếu tố then chốt. Chúng ta cần đảm bảo mọi người đều hiểu về AI, nhưng khoảng cách trong nhận thức hiện nay vẫn còn rất lớn.

Chẳng hạn, tại Mỹ mặc dù 81% giáo viên khoa học máy tính cho rằng AI nên được dạy trong trường học, nhưng chưa đến một nửa (chỉ 46% giáo viên khoa học máy tính trung học) cảm thấy sẵn sàng giảng dạy về AI.

Thu hẹp khoảng cách này là rất quan trọng để xây dựng một tương lai mà mọi người có thể điều hướng và góp phần định hình thế giới AI. Và trong bối cảnh này, chúng ta cũng cần nhớ rằng hàng tỷ người trên thế giới chưa bao giờ tiếp cận được ChatGPT, không phải vì thiếu sự quan tâm, mà vì họ phải vật lộn với những vấn đề cơ bản như nước sạch, thực phẩm dinh dưỡng hay kết nối Internet.

Tóm lại, Báo cáo chỉ số AI 2025 đánh dấu một bước khởi đầu vững chắc trong việc nắm bắt bối cảnh luôn thay đổi của công nghệ AI. Bằng cách luôn duy trì sự nhận thức, trân trọng những giá trị tích cực, đối mặt với thử thách và nhận thức trách nhiệm với bản thân cùng cộng đồng, chúng ta có thể góp phần xây dựng một tương lai AI công bằng và phù hợp với tất cả mọi người.

Phan Văn Hòa