Nước kiềm: Có phải là 'thần dược' cho sức khỏe?

Từ người nổi tiếng cho đến các TikToker chuyên chia sẻ mẹo sống khỏe, ngày càng nhiều người ca ngợi nước kiềm như một giải pháp “toàn năng”, từ thải độc cơ thể đến làm chậm lão hóa.

Nhưng giữa làn sóng quảng bá rầm rộ và lợi nhuận từ mỗi chai nước bán ra, câu hỏi đặt ra là liệu những lợi ích đó có thực sự đáng tin?

Nước kiềm là gì?

Nước kiềm là loại nước có độ pH cao hơn mức trung tính, thang đo được sử dụng để xác định mức độ axit hoặc bazơ của một chất. Trong khi độ pH 7 được xem là trung tính, thì bất kỳ loại nước nào có độ pH cao hơn mức này đều được coi là kiềm.

Trên thị trường, nước kiềm đóng chai thường có độ pH dao động từ 8 đến 9, cao hơn so với khuyến nghị của Cơ quan Bảo vệ môi trường Mỹ (EPA), vốn đề xuất phạm vi pH cho nước uống an toàn là từ 6,5 đến 8,5. Việc nước có tính kiềm cao được cho là giúp trung hòa axit trong cơ thể, mặc dù hiệu quả thực sự của nó vẫn còn là chủ đề gây tranh cãi trong giới khoa học.

Nước kiềm có thực sự mang lại lợi ích cho sức khỏe?

1. Liệu nước kiềm có cấp nước tốt hơn nước thường?

Một trong những tuyên bố phổ biến nhất về nước kiềm là khả năng cấp nước hiệu quả hơn so với nước lọc thông thường. Tuyên bố này phần lớn xuất phát từ một nghiên cứu năm 2017 với quy mô khá nhỏ, chỉ 36 cầu thủ bóng đá nam được chia thành 3 nhóm: một nhóm uống nước giàu khoáng, nhóm thứ hai uống nước kiềm ít khoáng và nhóm còn lại dùng nước uống thông thường.

Trong vòng một tuần, tất cả các nhóm đều phải tiêu thụ khoảng 4 lít nước mỗi ngày và tham gia các bài tập thể lực cường độ cao vào đầu và cuối tuần. Kết quả cho thấy nhóm uống nước kiềm ít khoáng giữ được trạng thái hydrat hóa tốt hơn hai nhóm còn lại sau khi tập luyện. Dựa trên đó, các nhà nghiên cứu kết luận rằng việc uống nước kiềm thường xuyên có thể mang lại lợi ích đối với tình trạng cấp nước ở người trưởng thành năng động.

Tuy nhiên, cần lưu ý rằng từ khóa ở đây là “có thể”. Với quy mô nhỏ và dữ liệu được chính tác giả mô tả là “sơ bộ”, nghiên cứu này chưa đủ cơ sở để đưa ra khuyến nghị rộng rãi. Các chuyên gia y tế đồng thuận rằng cần có thêm nhiều nghiên cứu lớn hơn và thử nghiệm lâm sàng nghiêm ngặt trước khi khẳng định nước kiềm vượt trội hơn trong việc hydrat hóa. Trong khi chờ đợi, một ly nước lọc sạch vẫn là lựa chọn an toàn và hiệu quả để giữ nước cho cơ thể.

2. Nước kiềm có giúp ngăn ngừa sỏi thận?

Một số loại sỏi thận, đặc biệt là sỏi do axit uric hoặc cystine có thể liên quan đến tình trạng nước tiểu quá axit. Trong những trường hợp này, các bác sĩ thường chỉ định thuốc giúp tăng độ pH của nước tiểu nhằm ngăn ngừa sỏi hình thành. Tuy nhiên, việc điều trị kéo dài bằng thuốc có thể tốn kém và đòi hỏi tuân thủ nghiêm ngặt, điều mà không phải ai cũng thực hiện tốt.

Với mục tiêu tìm kiếm một giải pháp thay thế dễ tiếp cận hơn, các nhà nghiên cứu tại Đại học California, Irvine (Mỹ) đã phân tích hàm lượng kiềm của 5 thương hiệu nước kiềm phổ biến, rồi so sánh với các loại thuốc kê đơn, đồ uống như nước cam, nước chanh, nước thể thao và một số thực phẩm chức năng.

Kết quả cho thấy, mặc dù nước kiềm có độ pH cao hơn nước máy, nhưng hàm lượng kiềm thực tế lại rất thấp, không đủ để tạo ra ảnh hưởng đáng kể đến độ pH của nước tiểu. Tiến sĩ Roshan M. Patel, trưởng nhóm nghiên cứu, kết luận: “Nước kiềm không mang lại lợi ích bổ sung nào trong việc phòng ngừa sỏi thận so với nước máy thông thường”.

3. Nước kiềm có làm chậm quá trình lão hóa?

Trong vô vàn phương pháp chống lão hóa, từ chế độ ăn uống đến các liệu pháp tế bào gốc, việc uống nước kiềm nghe có vẻ nhẹ nhàng và ít rủi ro hơn cả. Nhưng khoa học nói gì về điều này?

Một nghiên cứu năm 2020 trên chuột cho thấy việc cho chuột uống nước kiềm trong 10 tháng giúp cải thiện một số dấu hiệu lão hóa ở cấp độ tế bào, chẳng hạn như kéo dài cấu trúc bảo vệ ở đầu mỗi nhiễm sắc thể, vốn rút ngắn dần theo tuổi tác.

Tuy nhiên, kết quả trên chuột không thể áp dụng trực tiếp cho con người. Sinh lý học giữa loài gặm nhấm và con người có nhiều điểm khác biệt, và việc chuyển kết quả từ phòng thí nghiệm sang ứng dụng lâm sàng đòi hỏi hàng loạt nghiên cứu sâu hơn, đặc biệt là các thử nghiệm dài hạn trên người.

Nước kiềm có an toàn để uống không?

Dù chưa có lợi ích sức khỏe nào được chứng minh một cách thuyết phục, nước kiềm vẫn ngày càng xuất hiện phổ biến, đặc biệt tại các siêu thị cao cấp hay phòng tập sang trọng. Trong trường hợp bạn đang khát và không còn lựa chọn nào khác ngoài một chai nước kiềm, câu hỏi đặt ra là liệu nó có an toàn để uống?

Với phần lớn người khỏe mạnh, thỉnh thoảng uống nước kiềm không gây ra tác hại gì nghiêm trọng, ngoại trừ việc có thể mang lại cảm giác hơi “lạ miệng” do độ pH cao hơn thông thường. Tuy nhiên, không phải ai cũng nên uống mà không cần cân nhắc.

Theo Tiến sĩ Howard E. LeWine từ kênh thông tin sức khỏe Harvard Health Publishing của Trường Y Harvard (Mỹ), những người đang sử dụng loại thuốc thường dùng để điều trị trào ngược axit hoặc các vấn đề về dạ dày cần thận trọng. Các loại thuốc này vốn đã có tác dụng làm giảm độ axit và nâng pH trong cơ thể. Nếu kết hợp thêm nước kiềm, mức pH có thể tăng quá mức, dẫn đến tình trạng kiềm hóa máu nhẹ, từ đó làm rối loạn cân bằng điện giải như nồng độ kali, đặc biệt nguy hiểm với người có bệnh lý về thận.

Mặc dù nước kiềm thường được quảng bá với hàng loạt lợi ích như giải độc, làm chậm lão hóa hay ngăn ngừa bệnh tật, phần lớn những tuyên bố này hiện vẫn thiếu cơ sở khoa học chắc chắn. Một số nghiên cứu ban đầu đã tìm hiểu các tác động tiềm năng, nhưng quy mô nhỏ và bằng chứng yếu khiến chúng chưa đủ sức để trở thành khuyến nghị chính thức cho chăm sóc sức khỏe.

Tóm lại, dù nước kiềm đang được quảng bá như một “thần dược” hiện đại, các bằng chứng khoa học cho đến nay vẫn còn hạn chế và phần lớn mang tính sơ bộ. Một số lợi ích tiềm năng như cấp nước tốt hơn hay tác động đến quá trình lão hóa, tuy hấp dẫn nhưng vẫn cần được kiểm chứng qua các nghiên cứu lớn và nghiêm ngặt hơn. Trong khi đó, với sức khỏe hàng ngày, nước lọc tinh khiết và một chế độ ăn uống lành mạnh vẫn là nền tảng đáng tin cậy nhất.

Phan Văn Hòa