Nghệ An triển khai sửa chữa khẩn cấp một trong những công trình thủy lợi có tuổi đời lâu nhất khu vực

Công trình trọng yếu

Công trình Bara Bến Thủy có tuổi đời gần 90 năm, là một đầu mối thủy lợi có vai trò chiến lược trong hệ thống Thủy lợi Nam Nghệ An, đảm nhiệm chức năng điều tiết nước, tiêu úng, thoát lũ và ngăn mặn cho 3 địa phương trọng điểm là các huyện Nam Đàn, Hưng Nguyên, TP. Vinh (trước đây).

Trong đó, hệ thống cửa cung và cửa panet là hạng mục then chốt, trực tiếp đảm bảo khả năng vận hành và phát huy hiệu quả của toàn bộ công trình. Việc duy trì hoạt động ổn định của 2 hạng mục này có ý nghĩa sống còn đối với việc ngăn chặn xâm nhập mặn vào nội đồng, bảo vệ chất lượng nguồn nước tưới; Đảm bảo tiêu thoát nước mùa mưa lũ, phòng, chống úng ngập, bảo vệ hạ tầng và sản xuất; Duy trì mực nước hợp lý trên sông Vinh, phục vụ bơm tưới cho hàng nghìn ha đất nông nghiệp trong vụ hè thu 2025.

Sau hơn 85 năm vận hành, nhiều bộ phận trong cụm công trình đã xuống cấp nghiêm trọng. Trong đó, vào ngày 29/4/2025, khi Công ty TNHH MTV Thủy lợi Nam Nghệ An (đơn vị quản lý vận hành công trình), tiến hành vận hành thử cửa cung nhằm chuẩn bị cho cao điểm mùa mưa lũ, đã xảy ra sự cố gãy càng cửa cung, làm mất hoàn toàn khả năng vận hành, khiến toàn bộ hệ thống cửa cung và cửa panet không thể hoạt động được.

Ông Bùi Văn Hào - Chủ tịch kiêm Giám đốc Công ty TNHH MTV Thủy lợi Nam cho biết: Thời điểm xảy ra sự cố là cao điểm của mùa khô và bước vào vụ sản xuất nông nghiệp quan trọng nhất trong năm. Việc cửa cung, cửa panet không hoạt động sẽ dẫn đến nguy cơ xâm nhập mặn sâu vào nội đồng, gây thiệt hại nặng nề đến cây trồng. Làm gián đoạn hoàn toàn việc bơm tưới, ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất và sinh kế của hàng chục nghìn hộ dân. Gia tăng rủi ro úng ngập cục bộ, đặc biệt, trong bối cảnh biến đổi khí hậu gây mưa lớn bất thường. Chính vì thế, đơn vị đã có văn bản đề nghị UBND tỉnh Nghệ An và các sở, ban,ngành cấp trên cho phép sửa chữa theo quy trình cấp bách và đã được UBND tỉnh đồng ý.

Cụ thể, vào ngày 3/6/2025, UBND tỉnh đã ban hành Quyết định số 1571/QĐ-UBND về việc ban hành lệnh xây dựng công trình khẩn cấp: Xử lý khẩn cấp cửa cung, cửa panet Bara Bến Thủy - hệ thống Thủy lợi Nam Nghệ An.

UBND tỉnh giao cho Công ty TNHH MTV Thủy lợi Nam Nghệ An thực hiện xây dựng nhằm đảm bảo an toàn công trình, tiêu thoát nước, ngăn mặn giữ ngọt phục vụ sản xuất nông nghiệp cũng như chủ động ứng phó với các tác động của biến đổi khí hậu và nước biển dâng. Thời gian xây dựng, sửa chữa công trình trong vòng 2 tháng kể từ ngày ban hành lệnh. Dự kiến kinh phí thực hiện là 3 tỷ đồng.

Hiện tại, theo ông Hào, cửa cung bị gãy đang được đơn vị thi công tiến hành làm mới bằng các loại vật liệu chịu lực cao. Sau khi hoàn thành việc gia công sẽ tiến hành lắp đặt trở lại.

Giá trị lịch sử, văn hóa quan trọng

Theo tìm hiểu của chúng tôi, Bara Bến Thủy không chỉ giữ vai trò quan trọng trong tiêu thoát nước, ngăn mặn giữ ngọt phục vụ sản xuất nông nghiệp mà còn là công trình mang tính biểu tượng có giá trị lịch sử, văn hóa.

Theo nhà nghiên cứu Phạm Xuân Cần: Dẫn thủy nhập điền là một chương trình lớn ở Trung kỳ đã được người Pháp quan tâm nghiên cứu và triển khai xây dựng tại nhiều địa phương từ đầu thế kỷ XX.

Riêng vùng Nghệ - Tĩnh dưới thời Ponyane, giám đốc cơ quan Giao thông công chính Trung kỳ đã xác định cần xây dựng 4 hệ thống thủy nông, bao gồm: Bắc Nghệ An (Vinh Nord); Nam Nghệ An (Vinh Sud); Bắc Hà Tĩnh (Hatinh Nord) và Nam Hà Tĩnh (Hatinh Sud). Đến năm 1930 việc khảo sát, thiết kế đã chuẩn bị xong, trong đó, Dự án Nam Nghệ An đã hoàn thành nghiên cứu và được trình phê duyệt, có mục tiêu tưới tiêu cho diện tích 16.000 ha.

Từ năm 1931 cả 2 hệ thống thủy nông Bắc Nghệ An (Vinh Nord) và Nam Nghệ An (Vinh Sud), bắt đầu được xây dựng. Tuy nhiên, do hệ thống thủy nông Nam Nghệ An kỹ thuật phức tạp, lòng sông thấp hơn, phải dùng hệ thống máy bơm lớn, nên quá trình thi công chậm hơn.

Những công việc quan trọng nhất của Hệ thống thủy nông Nam Nghệ An là: Xây dựng Bara Nam Đàn; đào sông từ Nam Đàn về Vinh, nối với sông Vinh; nắn lại sông Vinh cho thẳng (Nắn thẳng đoạn từ cầu Tân Phượng xuống Bara Bến Thủy, bỏ những đoạn gấp khúc qua đền Hoàng Mười) xây dựng Bara Bến Thủy và Bara Nghi Quang để điều tiết nước và ngăn mặn. Cho đến ngày 2/6/1937, khi Hệ thống Bắc đã được khánh thành thì bara Nam Đàn và bara Bến Thủy vẫn đang xây dựng.

“

Các dự án thủy nông ở Nghệ An nằm trong chủ trương chiến lược và đã được nghiên cứu, khảo sát, thiết kế từ đầu những năm 1930, đã chuẩn bị phát hành trái phiếu để tạo nguồn ngân sách xây dựng. Khi Xô viết Nghệ Tĩnh xảy ra, đặc biệt là tình trạng thiếu đói rất nghiêm trọng do mất mùa liên tiếp mấy vụ, Toàn quyền Đông Dương đã buộc phải cho triển khai sớm, mà không đợi phát hành trái phiếu. Chính người Pháp cũng thừa nhận là triển khai chương trình này quá muộn, nếu làm sớm hơn sẽ có lợi hơn...

Nhà nghiên cứu Phạm Xuân Cần

Có thể thấy rằng, việc UBND tỉnh Nghệ An ban hành quyết định về lệnh xử lý khẩn cấp cửa cung, cửa panet Bara Bến Thủy là một quyết định kịp thời, chủ động trong công tác bảo vệ hạ tầng thủy lợi trọng yếu. Điều này không chỉ giúp đảm bảo an toàn hệ thống thủy lợi mà còn là bước đi mang tính chiến lược trong việc thích ứng với biến đổi khí hậu.

Tiến Đông