Cảnh báo dịch Chikungunya: Không chủ quan với vết muỗi đốt
Chikungunya là bệnh truyền nhiễm có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của người bệnh. Mỗi người dân cần chủ động phòng ngừa muỗi đốt, theo dõi triệu chứng sớm và đi khám, điều trị kịp thời… để bảo vệ sức khỏe cho bản thân và cộng đồng.
Dịch bệnh Chikungunya có xu hướng gia tăng
Thông tin từ Bộ Y tế, dịch bệnh Chikungunya đang tăng trên thế giới với nhiều đợt bùng phát lớn tại các đảo ở Ấn Độ Dương và lan rộng sang nhiều nước ở châu Phi, Nam Á, châu Âu.
Ngày 22/7, Tổ chức Y tế Thế giới cũng đã cảnh báo về sự lây lan nhanh chóng của dịch bệnh Chikungunya cũng như đưa ra lời kêu gọi hành động để ngăn chặn sự lan truyền dịch bệnh.
Hiện nay, dịch bệnh Chikungunya đang có xu hướng gia tăng tại một số quốc gia trong khu vực, đặc biệt tại Trung Quốc. Tại Trung Quốc, trong 4 tuần qua, đã có khoảng 8.000 người nhiễm Chikungunya. Đại đa số các ca bệnh tập trung tại tỉnh Quảng Đông. Trung Quốc đã buộc phải áp dụng các biện pháp kiểm soát nghiêm ngặt, tổ chức diệt muỗi để kiểm soát dịch bệnh Chikungunya.
Chikungunya là bệnh truyền nhiễm do virus chikungunya gây ra, lây truyền sang người thông qua vết muỗi đốt. Căn bệnh này khiến người bệnh sốt cao, đau khớp dữ dội, suy nhược cơ thể, có thể tử vong (ở trường hợp nghiêm trọng).
Bệnh được phát hiện lần đầu vào năm 1952 tại Tanzania, sau đó dần lan rộng ra các quốc gia khác ở châu Phi. Vào những năm 1970 đến 2004, các trường hợp nhiễm virus bắt đầu được ghi nhận tại châu Á và tiếp tục mở rộng phạm vi ảnh hưởng.
Tổ chức Y tế Thế giới cho biết, đây không phải là căn bệnh được biết đến rộng rãi, nhưng hiện tại đã được phát hiện và lây truyền tại 119 quốc gia trên toàn cầu, khiến 5,6 tỷ người có nguy cơ mắc bệnh.
Tính đến tháng 7/2025, có khoảng 240.000 ca nhiễm và 90 ca tử vong tại 16 quốc gia và vùng lãnh thổ, trong đó bao gồm các quốc gia thuộc khu vực châu Á và Đông Nam Á.
Bệnh Chikungunya từng xuất hiện ở Việt Nam
Tại Việt Nam, các nghiên cứu dịch tễ học ghi nhận Chikungunya đã xuất hiện từ nhiều thập niên trước. Giai đoạn 2010 - 2014, Đơn vị Nghiên cứu lâm sàng Đại học Oxford (OUCRU) phối hợp Bệnh viện Bệnh nhiệt đới thành phố Hồ Chí Minh khảo sát 8.105 trẻ sốt cấp tại 7 bệnh viện khu vực phía Nam. Kết quả phát hiện 4 ca Chikungunya, xác định thuộc kiểu gen Đông/Trung/Nam châu Phi (ECSA), giống chủng phát hiện ở Campuchia năm 2011.
Năm 2015, điều tra huyết thanh học trên 546 mẫu tại An Giang, thành phố Hồ Chí Minh, Đắk Lắk và Huế cho thấy 3,72 - 10% dân số từng nhiễm Chikungunya, chủ yếu ở nhóm trên 30 tuổi. Điều này cho thấy bệnh đã lưu hành từ khoảng thập niên 1980 nhưng không còn bằng chứng lây truyền vào thời điểm khảo sát.
Từ năm 2017 - 2019, Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương và Viện Pasteur thành phố Hồ Chí Minh phối hợp Đại học Nagasaki (Nhật Bản) nghiên cứu tại 31 tỉnh thành, ghi nhận 46,4% mẫu huyết thanh có kháng thể Chikungunya và 27,7% mẫu PCR dương tính. Kết quả giải trình tự gen cũng xác định thuộc kiểu gen ECSA. Nhóm nghiên cứu kết luận bệnh lưu hành ở Việt Nam với tỷ lệ đáng kể, cần giám sát thường xuyên.
Ở thời điểm này, mặc dù Việt Nam chưa ghi nhận ca bệnh Chikungunya nào trong cộng đồng, song Bộ Y tế nhận định nguy cơ dịch xâm nhập và lây lan nhanh chóng là rất cao. Nguyên nhân là do muỗi Aedes (véc tơ truyền bệnh) đang vào thời kỳ cao điểm, thời tiết, khí hậu thuận lợi, miễn dịch cộng đồng thấp cùng với việc lượng khách du lịch đi và đến Việt Nam tăng cao.
Nhiều biến chứng nguy hiểm
Tiến sĩ, bác sĩ Chu Trọng Trang – Giám đốc Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật tỉnh Nghệ An cho biết: Nguyên nhân gây bệnh là do virus Chikungunya – một loại virus thuộc họ Togaviridae, chi Alphavirus. Virus này không lây từ người sang người bằng đường tiếp xúc thông thường. Virus này truyền sang người chủ yếu qua vết đốt của muỗi cái bị nhiễm bệnh, phổ biến là muỗi Aedes aegypti và Aedes albopictus – thường gặp ở các khu vực nhiệt đới, cận nhiệt đới. Hai loài muỗi này cũng có thể lây truyền các loại virus khác sang người, như virus sốt xuất huyết và virus Zika.
Triệu chứng bệnh thường xuất hiện trong khoảng 3-7 ngày sau khi bị muỗi nhiễm bệnh đốt. Tuy nhiên, cũng có một số trường hợp xuất hiện triệu chứng sớm hơn (khoảng 2 ngày), hoặc muộn hơn (khoảng 12 ngày) kể từ thời điểm bị muỗi truyền bệnh. Các triệu chứng gần như tương tự với triệu chứng sốt xuất huyết và Zika.
Sau khoảng thời gian ủ bệnh, người bệnh bắt đầu gặp các triệu chứng cấp tính như: Sốt cao trên 38,5°C, kéo dài khoảng 2-3 ngày; Đau khớp, thường gặp ở tay, cổ tay, đầu gối, mắt cá chân; Phát ban ngoài da; Đau đầu vùng trán, cảm giác mỏi toàn thân; Buồn nôn hoặc nôn, có thể kèm theo chán ăn…
Bất kỳ ai cũng đều có thể bị nhiễm virus Chikungunya nếu bị muỗi mang mầm bệnh đốt. Tuy nhiên, một số người có sức đề kháng yếu thường có nguy cơ mắc bệnh cao hơn như trẻ sơ sinh, người trên 65 tuổi, người có bệnh nền…
Bệnh có thể tự khỏi ở mức độ nhẹ. Thời gian phục hồi trung bình của người bệnh khoảng 7-10 ngày. Một số người bệnh lớn tuổi hoặc có bệnh lý nền có thể bị đau khớp vài tuần đến vài tháng sau khi khỏi bệnh.
Mặc dù đa số người nhiễm virus Chikungunya có thể hồi phục sau vài tuần, nhưng trong một số trường hợp, bệnh có thể dẫn đến những biến chứng nghiêm trọng, đặc biệt ở người có hệ miễn dịch yếu. Một số biến chứng có thể xảy ra bao gồm: Đau khớp mạn tính; biến chứng về mắt, tim và thần kinh như viêm não, viêm cơ tim, viêm võng mạc… Trong trường hợp nghiêm trọng, người bệnh có thể tử vong (tỷ lệ tử vong dưới mức 0,1%, khá thấp so với các bệnh truyền nhiễm khác).
Hiện chưa có thuốc đặc trị cho bệnh Chikungunya, quá trình điều trị chủ yếu tập trung vào việc kiểm soát triệu chứng và hỗ trợ hồi phục. Các bác sĩ có thể chỉ định cho người bệnh dùng thuốc giảm đau và hạ sốt, cho uống nhiều nước và dinh dưỡng đầy đủ, thực hiện nghỉ ngơi hoàn toàn trong giai đoạn sốt cao, ngủ đủ giấc.
Tích cực diệt muỗi để phòng bệnh
Cũng theo Tiến sĩ, bác sĩ Chu Trọng Trang: Để chủ động phòng, chống bệnh Chikungunya, Bộ Y tế đã có khuyến cáo người về từ các quốc gia, khu vực đang có sự gia tăng dịch bệnh Chikungunya cần chủ động theo dõi sức khỏe trong vòng 12 ngày. Nếu có bất kỳ dấu hiệu bất thường (như sốt cao đột ngột, đau khớp, nổi ban…) cần đến ngay cơ sở y tế để được khám, tư vấn và điều trị kịp thời.
Người dân khi đi du lịch, công tác tại các vùng dịch bệnh Chikungunya đang tăng cao cần chủ động phòng ngừa tránh muỗi đốt. Chủ động theo dõi sức khỏe và thông báo cho cơ quan y tế khi có triệu chứng giống Chikungunya.
Bộ Y tế cũng đã có văn bản đề nghị các địa phương tăng giám sát dịch Chikungunya tại cửa khẩu, đặc biệt khu vực có người từ vùng dịch trở về, cũng như tại cộng đồng. Khi phát hiện ca nghi ngờ, cần lấy mẫu bệnh phẩm xét nghiệm xác định kịp thời; cần tổ chức điều tra, xử lý triệt để các ổ dịch, không để lây lan, đồng thời giám sát muỗi truyền bệnh tại các khu vực cửa khẩu cũng như cộng đồng.
Bộ Y tế cũng chỉ đạo kết hợp phòng, chống Chikungunya với Sốt xuất huyết thông qua các chiến dịch diệt lăng quăng, bọ gậy. Tất cả hộ gia đình tại vùng có dịch bệnh sốt xuất huyết và nguy cơ cao cần được kiểm tra các dụng cụ chứa nước, vật dụng phế thải - nơi muỗi thường sinh sản. Ngoài ra, các địa phương cần lên kịch bản, chuẩn bị nguồn lực để sẵn sàng ứng phó khi dịch xảy ra.
Thực hiện chỉ đạo của Bộ Y tế, Nghệ An đã và đang tích cực triển khai các biện pháp phòng, chống như tăng cường giám sát dịch tại các cửa khẩu; giám sát các ca nghi ngờ tại cộng đồng; giám sát véc tơ truyền bệnh (muỗi Aedes) định kỳ và đột xuất; đẩy mạnh các chiến dịch diệt lăng quang, bọ gậy tại cộng đồng; tích cực truyền thông...
Để phòng ngừa Chikungunya, mọi người dân cần phòng chống muỗi và diệt muỗi; loại bỏ các vật dụng chứa nước tù đọng quanh khu vực sinh sống như chai lọ, chậu cây, vỏ lốp xe…; thường xuyên vệ sinh nơi chứa nước, chum vại để cắt đứt vòng đời sinh sản của muỗi; mắc màn khi ngủ, mặc áo dài tay; sử dụng kem xua muỗi, vợt muỗi điện.
Mọi người cũng cần tích cực phối hợp với ngành y tế trong các đợt phun hóa chất diệt muỗi. Khi bị sốt, hãy đến ngay cơ sở y tế để được khám và tư vấn, tuyệt đối không tự ý điều trị tại nhà.
Tiến sĩ, bác sĩ Chu Trọng Trang - Giám đốc Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật tỉnh Nghệ An