Trẻ em dán mắt vào màn hình quá lâu - nguy cơ tim mạch rình rập
Một nghiên cứu mới cảnh báo rằng, thời gian trẻ em và thanh thiếu niên sử dụng điện thoại, máy chơi game và các thiết bị điện tử khác có thể gây nguy hiểm cho sức khỏe tim mạch.
Một nghiên cứu mới được công bố trên Journal of the American Heart Association - Tạp chí khoa học mở và có bình duyệt đã gióng lên hồi chuông cảnh báo về tác động tiêu cực của việc lạm dụng thiết bị điện tử đối với sức khỏe tim mạch.
Các nhà khoa học chỉ ra rằng, dành quá nhiều thời gian trước màn hình để xem phim, chơi game, sử dụng điện thoại hay máy tính không chỉ ảnh hưởng đến lối sống mà còn làm gia tăng nguy cơ mắc các vấn đề tim mạch, chuyển hóa, bao gồm huyết áp cao, cholesterol tăng và kháng insulin.
Báo cáo thường niên năm 2023 của Hiệp hội Tim mạch Mỹ từng khẳng định rằng, các rối loạn tim mạch, chuyển hóa đang có xu hướng xuất hiện ở lứa tuổi ngày càng trẻ. Thực tế cho thấy chỉ khoảng 29% trẻ em và thanh thiếu niên Mỹ từ 2 đến 19 tuổi có hồ sơ sức khỏe tim mạch chuyển hóa đạt chuẩn, dựa trên dữ liệu quốc gia thu thập giai đoạn 2013 - 2018.
Phân tích mới nhất, dựa trên hơn 1.000 người tham gia từ hai nghiên cứu quy mô tại Đan Mạch, tiếp tục củng cố mối liên hệ này. Nhóm nghiên cứu thuộc Trung tâm Nghiên cứu triển vọng về Hen suyễn ở trẻ em Copenhagen (COPSAC), Đại học Copenhagen, đã theo dõi dữ liệu của một nhóm trẻ 10 tuổi (2010) và nhóm 18 tuổi (2000). Kết quả cho thấy, càng dành nhiều thời gian trước màn hình để giải trí, nguy cơ mắc các yếu tố bất lợi cho tim mạch càng tăng.
Tiến sĩ David Horner, tác giả chính của nghiên cứu, nhấn mạnh: “Hạn chế thời gian sử dụng thiết bị điện tử ở trẻ em và thanh thiếu niên là chìa khóa để bảo vệ sức khỏe tim mạch lâu dài. Bằng chứng này cho thấy những thói quen không lành mạnh có thể hình thành từ rất sớm, và việc xây dựng nếp sống cân bằng hằng ngày là vô cùng quan trọng”.
Tác động của việc sử dụng màn hình đến tim mạch trẻ em như thế nào?
Để đánh giá chính xác mối liên hệ giữa việc sử dụng thiết bị điện tử và sức khỏe tim mạch, nhóm nghiên cứu đã xây dựng một thang điểm tổng hợp phản ánh nguy cơ tim mạch.
Điểm số này được tính dựa trên 5 yếu tố then chốt của hội chứng chuyển hóa, bao gồm vòng eo, huyết áp, mức cholesterol “tốt” (HDL), triglyceride và đường huyết, đồng thời được điều chỉnh theo giới tính và độ tuổi. Trên thang đo này, 0 được xem là mức trung bình, còn 1 thể hiện nguy cơ cao hơn một độ lệch chuẩn so với trung bình của nhóm nghiên cứu.
Kết quả phân tích cho thấy, ở trẻ 10 tuổi, mỗi giờ dành thêm trước màn hình khiến điểm số nguy cơ tăng 0,08 độ lệch chuẩn; ở nhóm 18 tuổi, con số này là 0,13. Tiến sĩ David Horner, tác giả chính, giải thích: “Một đứa trẻ xem thêm khoảng 3 giờ mỗi ngày có thể đối mặt với nguy cơ cao hơn từ 1/4 đến gần 1/2 độ lệch chuẩn so với các bạn đồng trang lứa. Đây có thể chỉ là thay đổi nhỏ theo từng giờ, nhưng khi cộng dồn lên 3, 5 hay thậm chí 6 giờ mỗi ngày, ảnh hưởng trở nên đáng kể và để lại hệ lụy lâu dài”.
Ngoài thời gian sử dụng màn hình, nghiên cứu cũng phát hiện giấc ngủ đóng vai trò quan trọng. Ngủ ít hơn hoặc đi ngủ muộn làm gia tăng tác động tiêu cực của việc sử dụng màn hình đối với sức khỏe tim mạch.
Ước tính khoảng 12% mối liên hệ giữa thời gian sử dụng màn hình và nguy cơ chuyển hóa được giải thích bởi giấc ngủ ngắn hơn. Horner nhấn mạnh: “Thiếu ngủ không chỉ làm trầm trọng thêm ảnh hưởng của việc sử dụng thiết bị điện tử mà còn có thể là cơ chế then chốt liên kết thói quen này với những thay đổi chuyển hóa sớm”.
Dấu hiệu sinh học của thói quen dùng màn hình trong phân tích máu
Không chỉ dừng lại ở mối liên hệ giữa thói quen dùng thiết bị điện tử và sức khỏe tim mạch, các nhà khoa học còn phát hiện một tín hiệu sinh học đặc biệt trong máu, được ví như “dấu viết thời gian sử dụng màn hình”. Phân tích bằng thuật toán học máy đã cho thấy những thay đổi đáng kể trong chuyển hóa máu, phản ánh tác động sinh học tiềm ẩn của việc dành quá nhiều thời gian trước màn hình.
Tiến sĩ David Horner cho biết: “Chúng tôi phát hiện hàng loạt biến đổi trong hồ sơ chuyển hóa máu, một dấu hiệu đặc trưng liên quan trực tiếp đến thời gian sử dụng màn hình. Sử dụng dữ liệu này, chúng tôi đánh giá xem liệu yếu tố này có dự báo nguy cơ tim mạch ở tuổi trưởng thành hay không, và kết quả cho thấy xu hướng rõ ràng ở trẻ em, cũng như mối liên hệ đáng kể ở thanh thiếu niên. Điều đó đồng nghĩa những thay đổi chuyển hóa sớm có thể trở thành chỉ dấu cho các vấn đề tim mạch lâu dài”.
Theo nhóm nghiên cứu, việc nhận diện thói quen sử dụng màn hình nên được đưa vào các buổi khám sức khỏe nhi khoa, giống như cách các bác sĩ thường trao đổi về chế độ ăn uống hay mức độ vận động. Các dấu hiệu chuyển hóa trong máu có thể trở thành công cụ khách quan để dự báo nguy cơ sức khỏe liên quan đến lối sống từ sớm.
Tiến sĩ Amanda Marma Perak - Chủ tịch Ủy ban Phòng ngừa bệnh tim mạch Young Hearts thuộc Hiệp hội Tim mạch Mỹ, nhấn mạnh rằng giấc ngủ có thể là điểm khởi đầu thiết thực để thay đổi. “Nếu việc cắt giảm thời gian màn hình quá khó khăn, hãy thử điều chỉnh bằng cách chuyển thời gian sử dụng sang sớm hơn trong ngày, đồng thời ưu tiên đi ngủ sớm và ngủ đủ giấc”, bà khuyến nghị.
Vai trò của cha mẹ và người lớn
Các chuyên gia nhấn mạnh rằng, chính người lớn cũng cần trở thành tấm gương trong việc sử dụng thiết bị điện tử. “Chúng ta đều dùng màn hình mỗi ngày, vì vậy điều quan trọng là phải hướng dẫn trẻ em và thanh thiếu niên sử dụng chúng một cách lành mạnh, phù hợp với từng giai đoạn phát triển”, một chuyên gia cho biết.
Với vai trò làm cha mẹ, việc làm gương rất cần thiết, biết khi nào nên cất thiết bị, sử dụng như thế nào và tránh tình trạng vừa dùng màn hình vừa làm nhiều việc cùng lúc. Khi trẻ lớn hơn, phụ huynh có thể giải thích rõ ràng lý do tại sao cả gia đình hạn chế dùng màn hình trong bữa tối hoặc những khoảng thời gian dành cho nhau.
Ngoài ra, việc để trẻ học cách tự giải trí, vượt qua cảm giác buồn chán mà không cần đến màn hình cũng vô cùng quan trọng. “Sự buồn chán có thể nuôi dưỡng trí thông minh và khả năng sáng tạo. Khi con bạn than phiền rằng chúng thấy chán, đó thực chất là cơ hội để dạy trẻ cách đối diện với cảm xúc khó chịu theo hướng lành mạnh mà không phụ thuộc vào thiết bị”, chuyên gia nhấn mạnh.
Tuy nhiên, nhóm nghiên cứu lưu ý rằng các phát hiện hiện tại chỉ mang tính quan sát, phản ánh mối liên hệ chứ chưa chứng minh được nguyên nhân - hệ quả. Thêm vào đó, thời gian sử dụng màn hình của trẻ được báo cáo bởi cha mẹ thông qua bảng khảo sát, có thể chưa phản ánh đúng thực tế.
Theo Tiến sĩ Horner, các nghiên cứu trong tương lai có thể tập trung vào việc hạn chế dùng màn hình trong những giờ trước khi ngủ. Ánh sáng xanh từ màn hình vốn có thể làm rối loạn nhịp sinh học và trì hoãn giấc ngủ, từ đó góp phần gia tăng nguy cơ tim mạch, chuyển hóa./.