Giai đoạn mới cho quan hệ Nga - Syria?

Thiết lập đồng minh mới

Dư luận hẳn còn nhớ, cựu Tổng thống Syria Bashar al-Assad trước đây là một trong những đồng minh lâu năm thân thiết của Tổng thống Nga Putin. Đáng nói, Tổng thống lâm thời Ahmed al-Sharaa - từng là thủ lĩnh chi nhánh al-Qaeda tại Syria, lại chính là người cầm cờ chỉ huy các lực lượng nổi dậy, kiểm soát Thủ đô Damascus và thành lập chính phủ mới vào cuối năm ngoái, chấm dứt nhiều năm cầm quyền của ông Assad. Sau đó, tất nhiên, quan hệ lâu đời giữa Nga và Syria đã trở nên căng thẳng kể từ khi ông al-Sharaa lên nắm quyền. Cựu Tổng thống Bashar al-Assad đã phải chạy sang Nga tìm nơi trú ẩn sau khi chính quyền sụp đổ.

Một số thông tin cho hay, Nga sau đó đã từ chối yêu cầu của chính quyền mới của Damacus về việc dẫn độ ông al-Assad trở lại Syria để xét xử hàng loạt tội danh như giết người, tra tấn, khiến hàng nghìn người Syria mất tích... Tân lãnh đạo Syria khi đó cho biết, từng đưa ra đề nghị sẽ tiếp tục để phía Nga duy trì hiện diện quân sự tại Syria để đổi lấy việc dẫn độ ông al-Assad. Dù phía Moscow bác bỏ thỏa thuận này nhưng ông al-Sharaa vẫn ám chỉ rằng, chính quyền của ông không thể loại trừ khả năng hợp tác quân sự với Nga trong tương lai, do sự phụ thuộc của quân đội Syria vào vũ khí của Nga.

Thế nhưng, các tín hiệu tích cực sau đó đã bắt đầu xuất hiện khi Nga có các động thái thiết lập quan hệ với giới chức lãnh đạo mới của Syria; trong đó có việc ủng hộ nước này trên mặt trận ngoại giao sau các vụ không kích của Israel nhằm vào lãnh thổ Syria. Còn nhớ hồi tháng 2 đầu năm nay, Tổng thống Putin đã có cuộc điện đàm với ông al-Sharaa, khẳng định ủng hộ “sự thống nhất, chủ quyền và ổn định” của Syria. Đến tháng 7, ông Putin và Ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov đã tiếp Ngoại trưởng Syria Asaad al-Shibani tại Moscow.

Mục tiêu “điều chỉnh quan hệ và mở ra một chương mới với Syria thời hậu Assad” thể hiện rõ trong chuyến thăm Syria của một phái đoàn lớn của Nga hồi đầu tháng 9 vừa qua. Theo đó, phái đoàn Nga do Phó Thủ tướng Alexander Novak - chiến lược gia năng lượng hàng đầu của Tổng thống Nga Putin dẫn đầu. Đáng chú ý, phái đoàn còn bao gồm các nhân vật cấp cao khác như Đặc phái viên Alexander Lavrentiev, Thứ trưởng Quốc phòng Yunus-Bek Yevkurov và Thứ trưởng Ngoại giao Sergei Vershinin. Phái đoàn Nga đã được Tổng Thư ký Phủ Tổng thống Syria Maher al-Sharaa chào đón trọng thị. Phó Thủ tướng Nga Novak mô tả chuyến thăm là nỗ lực nhằm mở rộng hợp tác trong các lĩnh vực năng lượng, quốc phòng, chính trị và tái thiết giữa hai nước. Đồng thời, ông nhấn mạnh, các mối quan hệ giờ đây phải “dựa trên sự tôn trọng và được thiết kế để người Syria xây dựng tương lai của mình”. Ông cũng cho rằng, Hội nghị thượng đỉnh Nga - Arab dự kiến diễn ra trong tháng 10 này tại Moscow, với sự tham gia của Tổng thống lâm thời Syria Ahmed al-Sharaa sẽ được coi là biểu tượng của “sự tái thiết chiến lược” trong quan hệ với Nga.

Định vị vai trò

Chuyến thăm Nga lần này diễn ra chỉ 1 tháng sau khi Tổng thống Syria al-Sharaa tới New York (Mỹ) để phát biểu trước Đại hội đồng Liên hợp quốc. Trong đó, ông tuyên bố Syria đang “giành lại vị thế xứng đáng giữa các quốc gia trên thế giới” và kêu gọi cộng đồng quốc tế dỡ bỏ các biện pháp trừng phạt”. Rằng, “Syria đang viết nên chương mới trong lịch sử của mình - chương về hòa bình, ổn định và thịnh vượng”. Dự kiến, các cuộc thảo luận giữa quan chức cấp cao 2 bên sẽ tập trung các vấn đề kinh tế liên quan đến đầu tư, tình trạng các căn cứ quân sự của Liên bang Nga tại Syria, hay vấn đề tái trang bị cho quân đội Syria mới.

Cần nhắc lại, quyền tiếp cận của Nga đối với căn cứ Không quân Khmeimim và Căn cứ Hải quân Tartus ở bờ Địa Trung Hải của Syria vốn là bàn đạp quan trọng của Moscow tại Trung Đông và châu Phi. Thế nhưng, quyền này đã bị hạn chế nghiêm trọng kể từ khi chế độ cựu Tổng thống al-Assad sụp đổ. Trong bối cảnh mới, giới chức Syria dù thừa nhận chiều sâu mối quan hệ với Nga nhưng nhấn mạnh sự cần thiết phải cân bằng. Một số quan điểm thẳng thắn cảnh báo rằng, bất kỳ sự hiện diện nào của nước ngoài cũng phải thực sự phục vụ cho công cuộc tái thiết Syria chứ không phải duy trì sự kiểm soát. Các quan chức Syria lưu ý rằng, Damascus và Moscow có khả năng xây dựng mối quan hệ “dựa trên chủ quyền, công lý và lợi ích chung”; đồng thời nhấn mạnh, việc Nga công khai ủng hộ con đường chính trị mới của Syria sẽ là “một bước đi có lợi cho Syria và toàn bộ khu vực”. Vì thế đối với Moscow lúc này, thách thức lớn sẽ là bảo vệ các tài sản quân sự của mình tại Syria mà không bị coi là cản trở chủ quyền của Syria hoặc kích động sự leo thang hơn nữa của Israel.

Theo giới quan sát, chuyến thăm lần này đã nhấn mạnh cả tính liên tục lẫn sự thay đổi chiến lược trong quan hệ Nga-Syria. Moscow vẫn cam kết bảo vệ bàn đạp quân sự, đảm bảo các hợp đồng năng lượng và tái thiết Syria, đồng thời, tận dụng mối quan hệ ngoại giao với Israel để duy trì sự hiện diện tại khu vực. Tuy nhiên, Damascus dưới chính quyền mới sẽ không còn sẵn sàng chấp nhận các điều khoản phụ thuộc gần như hoàn toàn - vốn đã định hình thời kỳ ông Assad. Bằng cách thúc đẩy giá nhiên liệu rẻ hơn, hỗ trợ kỹ thuật nhiều hơn và một khuôn khổ quân sự được cân bằng lại, giới lãnh đạo mới của Syria đang phát đi tín hiệu về một cách tiếp cận mang tính cân bằng, “có đi có lại” nhiều hơn, coi trọng chủ quyền hơn.

Động lực này được cho là đang chuyển thành một cuộc đàm phán giữa hai bên với những lợi ích chồng chéo cùng những kỳ vọng ngày càng khác biệt. Nga muốn tránh kịch bản “chiến tranh lạnh” với Syria, trong khi Syria hy vọng có thể được đảm bảo an ninh mà không quay trở lại chủ nghĩa bảo trợ như trước đây. Do đó, chuyến công du Nga lần này của Tổng thống lâm thời Syria không chỉ mang tính nghi lễ, biểu tượng; đây còn là một phép thử xem liệu hai bên có thể định nghĩa lại quan hệ đối tác song phương để phù hợp với thực tế của “một trật tự hậu Assad” hay không - một trật tự mà Nga vẫn duy trì một vai trò quan trọng nhưng không còn là bất khả xâm phạm như trước!./.

Phương Hoa