"Bình minh mới" ló rạng ở Gaza?
Vào ngày 17/11, Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc đã thông qua một nghị quyết lịch sử do Mỹ soạn thảo, chính thức ủng hộ kế hoạch hòa bình 20 điểm của Tổng thống Donald Trump nhằm chấm dứt cuộc chiến ở Gaza.
Nghị quyết này hợp pháp hóa việc thành lập một cơ quan quản lý chuyển tiếp và cho phép triển khai Lực lượng Ổn định quốc tế (ISF) tại vùng lãnh thổ Palestine bị tàn phá. Đây được coi là một bước ngoặt quan trọng, mở ra một "con đường có thể xảy ra" hướng tới việc tự quyết và thành lập nhà nước Palestine, đồng thời, đặt ra những thách thức lớn đối với các bên liên quan, đặc biệt là nhóm Hamas.
Hợp pháp hóa cơ chế chuyển tiếp hậu chiến
Các hãng thông tấn cho biết, sau gần 2 tuần đàm phán căng thẳng, Nghị quyết 2803 (2025) của Hội đồng Bảo an đã được thông qua với 13 phiếu thuận, không có phiếu chống, và 2 phiếu trắng của 2 thành viên thường trực là Nga và Trung Quốc. Kết quả này phản ánh sự đồng thuận quốc tế khá rộng rãi, bao gồm sự ủng hộ từ các quốc gia Arập và Hồi giáo quan trọng, đối với một khuôn khổ ổn định hậu chiến. Nghị quyết của Mỹ tập trung vào việc thiết lập lại trật tự và tái thiết Gaza sau 2 năm chiến sự giữa Israel và Hamas thông qua 2 cơ chế chính. Trước hết, nghị quyết hoan nghênh việc thành lập Ủy ban Hòa bình (BoP) như một cơ quan quản lý chuyển tiếp do Tổng thống Mỹ Donald Trump đứng đầu. BoP sẽ có nhiệm vụ điều phối và giám sát các nỗ lực tái thiết và phục hồi kinh tế Gaza. Thứ hai, nghị quyết cho phép BoP thành lập và triển khai Lực lượng Ổn định quốc tế (ISF) dưới một bộ chỉ huy thống nhất. Đây là điểm mấu chốt và gây tranh cãi nhất. ISF được giao nhiệm vụ đảm bảo an ninh, hỗ trợ phi quân sự hóa Gaza thông qua việc giải trừ vũ khí và phá hủy cơ sở hạ tầng quân sự của các nhóm vũ trang ngoài nhà nước, đồng thời, duy trì sự an toàn cho dân thường Palestine. Thời hạn ủy quyền của BoP và ISF kết thúc vào ngày 31/12/2027.
Kế hoạch hòa bình 20 điểm của Tổng thống Trump được coi là nền tảng, với giai đoạn một đã dẫn đến thỏa thuận ngừng bắn và trao đổi con tin giữa Israel và Hamas vào tháng trước. Việc thông qua nghị quyết của Hội đồng Bảo an là thiết yếu để hợp pháp hóa cơ cấu quản lý chuyển tiếp và trấn an các quốc gia đang cân nhắc gửi quân tham gia ISF. Đại sứ Mỹ tại Liên hợp quốc Mike Waltz khẳng định, nghị quyết này "vạch ra một con đường có thể xảy ra cho sự tự quyết của người Palestine... nơi tên lửa sẽ nhường chỗ cho cành ô liu", đồng thời, nhấn mạnh nó sẽ "tháo dỡ sự kìm kẹp của Hamas, đảm bảo Gaza trỗi dậy thoát khỏi bóng đen khủng bố, thịnh vượng và an toàn".
Gian nan con đường tới nhà nước Palestine
Nghị quyết của Mỹ cũng đề cập đến một điểm then chốt nhưng đầy nhạy cảm chính trị: Viễn cảnh thành lập nhà nước Palestine. Văn bản nghị quyết nêu rõ rằng, "các điều kiện có thể cuối cùng được thiết lập cho một con đường đáng tin cậy dẫn đến sự tự quyết và thành lập nhà nước Palestine" sau khi chính quyền Palestine (PA) hoàn thành chương trình cải cách và việc tái thiết Gaza tiến triển. Ngôn ngữ được bổ sung này, dù không có khung thời gian cụ thể, là một thắng lợi ngoại giao cho các quốc gia Arập và Palestine, đồng thời là cơ sở cho các cuộc đối thoại tương lai giữa Mỹ, Israel và Palestine nhằm "thống nhất về một chân trời chính trị cho sự chung sống hòa bình và thịnh vượng". Việc PA ra tuyên bố hoan nghênh và sẵn sàng tham gia thực thi nghị quyết cũng là yếu tố then chốt để ngăn Nga phủ quyết. Tuy nhiên, ngay cả trong nội bộ Israel, nghị quyết cũng gây tranh cãi vì đề cập đến khả năng này. Thủ tướng Benjamin Netanyahu, chịu áp lực từ các thành viên cánh hữu trong chính phủ, đã lặp lại sự phản đối của mình đối với một nhà nước Palestine và cam kết phi quân sự hóa Gaza. Song song đó, nhóm chiến binh Hamas đã ra tuyên bố bác bỏ hoàn toàn nghị quyết, cho rằng, kế hoạch này không đáp ứng được quyền lợi và yêu sách của người dân Palestine và "áp đặt một cơ chế giám hộ quốc tế lên Dải Gaza". Quan trọng hơn, nhóm này tái khẳng định sẽ không giải trừ vũ khí, coi cuộc chiến chống lại Israel là sự kháng cự hợp pháp. Hamas cảnh báo việc giao cho lực lượng quốc tế nhiệm vụ giải trừ vũ khí sẽ "tước đi tính trung lập của nó và biến nó thành một bên tham gia vào cuộc xung đột vì lợi ích của bên chiếm đóng", tạo ra nguy cơ đối đầu trực tiếp giữa ISF và Hamas.
Việc Nga và Trung Quốc bỏ phiếu trắng là yếu tố then chốt cho phép nghị quyết được thông qua, nhưng cả 2 cường quốc đều bày tỏ quan ngại sâu sắc. Đại sứ Nga Vasily Nebenzya than phiền rằng, nghị quyết "không đưa ra vai trò rõ ràng cho Liên hợp quốc trong tương lai của Gaza". Ông nhận định Hội đồng Bảo an về cơ bản đang "chúc phúc cho một sáng kiến của Mỹ dựa trên những lời hứa của Washington", giao toàn bộ quyền kiểm soát cho BoP và ISF mà "chúng ta cho đến nay chưa biết gì về thể thức của chúng". Đại sứ Trung Quốc chia sẻ lo ngại tương tự, mô tả nghị quyết "thiếu sót ở nhiều khía cạnh và đáng lo ngại sâu sắc", "mơ hồ và không rõ ràng về nhiều yếu tố quan trọng". Ông cho rằng, "Palestine hầu như không xuất hiện trong đó, và chủ quyền cùng quyền làm chủ của người Palestine không được phản ánh đầy đủ". Mặc dù ghi nhận sự ủng hộ từ các nước Arập và Hồi giáo, Nga và Trung Quốc vẫn bảo lưu quan điểm về việc nghị quyết chưa đảm bảo đầy đủ vai trò của Liên hợp quốc và chưa ủng hộ mạnh mẽ nhà nước Palestine.
Phép thử cho tính khả thi của ISF
Nhiều nhà quan sát nhận định, thách thức lớn nhất nằm ở việc thực hiện nhiệm vụ phi quân sự hóa. Kế hoạch của Mỹ yêu cầu ISF phải đảm bảo "giải trừ vĩnh viễn vũ khí từ các nhóm vũ trang ngoài nhà nước". Với sự phản đối kiên quyết của Hamas, ISF được trao quyền "sử dụng mọi biện pháp cần thiết để thực hiện nhiệm vụ của mình" tuân thủ luật pháp quốc tế - ngôn ngữ ngoại giao cho phép sử dụng lực lượng quân sự. Vai trò của ISF sẽ bao gồm: Bảo vệ biên giới, phối hợp với lực lượng cảnh sát Palestine đã được huấn luyện; phối hợp với các nước láng giềng để đảm bảo luồng viện trợ nhân đạo; và làm căn cứ để rút quân Israel khỏi Gaza "dựa trên các tiêu chuẩn, cột mốc và khung thời gian liên kết với việc phi quân sự hóa".
Như vậy, Nghị quyết của Hội đồng Bảo an đã cung cấp một cơ sở pháp lý và chính trị quốc tế cho kế hoạch hòa bình của Mỹ. Tuy nhiên, tính khả thi của nó sẽ phụ thuộc vào khả năng của BoP trong việc điều phối tái thiết và quản lý chuyển tiếp, cũng như năng lực của ISF trong việc duy trì an ninh và thực hiện phi quân sự hóa mà không sa lầy vào một cuộc chiến tranh ủy nhiệm với Hamas. Thời hạn ủy quyền đến cuối năm 2027 đặt ra một khung thời gian cụ thể nhưng đầy áp lực cho tiến trình hòa bình. Nếu thành công, nghị quyết này sẽ là một di sản lịch sử. Nếu thất bại, nó có thể đẩy khu vực Trung Đông vào một vòng xoáy bất ổn mới, chứng minh sự phức tạp và khó đoán định của cuộc xung đột kéo dài hàng thập kỷ...