Quan niệm tâm linh về gà cúng của đồng bào vùng cao Nghệ An

(Baonghean) - Gà là vật phẩm quan trọng trong những nghi lễ tâm linh của cộng đồng các dân tộc miền núi. Người Thái và Khơ mú thường cúng gà trong khi gọi vía, cúng bản, lễ cầu mùa. Người Mông thường cúng một đôi gà gồm cả trống và mái trong khi làm vía cho người trưởng thành.
Độc đáo mâm cúng Tết hoa quả của người Thái

Độc đáo mâm cúng Tết hoa quả của người Thái

(Baonghean.vn)- Theo phong tục của đồng bào người Thái ở miền Tây nam Nghệ An, tháng 7 âm lịch hàng năm được coi là tháng kiêng kỵ, vì tất cả tổ tiên còn lên mường trời tham dự lễ giỗ “Pỏ Thén” tức là chúa trời, bởi thế mà tổ tiên ông, bà đã khuất đều ở trên đó suốt 1 tháng, mãi đến tháng 8 âm lịch mới được trở về hạ dưới.

Mâm cúng không thể thiếu con gà

Còn hơn 4 tháng nữa mới đến Tết Nguyên đán nhưng chị Lương Thị Cáng ở bản Xiềng Nứa, xã Yên Na, huyện Tương Dương đã chuẩn bị lứa gà để cúng Tết. Ngoài phục vụ gia đình, chị còn dành ra hơn chục con. Gần Tết, nếu ai hỏi mua thì chị sẽ đem bán, gọi là có tiền mua bộ quần áo mới cho hai đứa con nhỏ. Cũng như người miền xuôi, người Thái ở bản Xiềng Nứa khá cầu kỳ trong việc chọn gà cúng Tết.

Con gà là vật phẩm quan trọng nhất xuất hiện trong hầu hết các dịp cúng lễ của người Thái. Khi gọi vía, mỗi gia đình người Thái cần từ 1 hoặc 2 con gà trở lên, tùy vào số lượng bàn thờ trong nhà. Khi có cưới hỏi, gà cũng là thứ đầu tiên người ta nghĩ đến.

Trong mâm cúng dâng lên thần linh trong lễ cúng bản cũng chẳng thể vắng mặt chú gà trống mào đỏ. Khi một người chết đi, nghĩa là về với cõi trời, ngoài gà cúng trên đầu áo quan (người Thái gọi là “cáy tằng hua”), người ta còn phải đem 1 con gà thả ở khu rừng ma, nơi chôn cất để người chết cũng có vật nuôi như người sống.  

Con gà, trong quan niệm tâm linh người Thái quan trọng hệt như giấy bản dùng để thờ của người Mông hay thịt sóc sấy khô trong các nghi lễ tâm linh của người Khơ mú ở huyện Kỳ Sơn vậy. Chúng giản đơn thật nhưng người ta cho rằng nó không thể thiếu vắng. Có những thứ đó thì lễ mới thành.

Cách chọn gà cúng theo truyền thống

Người Thái cũng có quan niệm truyền thống khá là cầu kỳ về gà cúng, thể hiện ở việc chọn con gà như thế nào, cách giết mổ, tạo hình sao cho phù hợp với những việc cúng cụ thể.

Thầy mo Lô Văn Hoàn trú ở bản Khe Kiền, xã Lưu Kiền, huyện Tương Dương chia sẻ, trong truyền thống, nhất là thời phong kiến, người ta chọn gà cúng khá kỹ.

Gà trong mâm cúng vía.
Gà trong mâm cúng vía. Ảnh: Hữu Vi

“Trước đây người ta nhìn vào mào gà. Mào phải đỏ và cao. Sau đó mới xét đến lông, cánh và chân gà” - ông Hoàn cho biết và nói thêm, trong quan niệm của người Thái thì việc chọn gà không quan trọng bằng cách mổ và tạo hình con gà khi bày lên mâm cúng. Mổ xong gà, người ta thường cắt một đường nhỏ ở phao câu. Khớp gối cũng cắt nhưng không để lìa ra, sau đó thì chẻ mỏ và khóa cánh. Phần ruột được quấn quanh mề rồi bỏ vào bụng gà mới đem đi luộc.

Khi bày mâm cúng cũng có một số điều rất được lưu ý. Gà thường được hướng đầu vào phía trong bàn thờ. Phía trước là rượu, nước chè; bên cạnh con gà là bát đũa. Ngày nay, nguyên tắc này không còn được tuân thủ nghiêm ngặt nhưng có một điều mà không mấy ai quên, đó là khi cúng vía cho người còn sống, người ta để ngửa con gà lên và chỉ để sấp khi cúng thần hay cho người đã khuất.

Người Thái thì như vậy, còn với một số cộng đồng người Mông ở huyện Kỳ Sơn, gà cũng là một vật phẩm quan trọng đối với tục cúng hồn vía và cúng thần. Dòng họ Lầu ở huyện Kỳ Sơn thường mổ 1 con gà trống khi cúng vía cho trẻ con và nhất thiết phải là gà trống. Hình thức xấu, đẹp, lớn, nhỏ không được đặt nặng. Còn khi cúng vía cho người lớn thì phải mổ 1 trống, 1 mái. Người Mông họ Lầu thường đặt sấp con gà, dù là cúng thần hay cúng vía cho người đang sống.

Người Mông họ Lầu thường cúng 2 lần. Điều này áp dụng cho cả cúng thần bản hay cúng vía. Lần đầu cúng gà sống, sau khi mổ và luộc chín lại cúng thêm lần nữa.

Gà, lễ vật không thiếu vắng trong lễ đền Chiêng Ngam huyện Quỳ Châu.
Con gà là lễ vật không thiếu vắng trong lễ tế Đền Chiêng Ngam, huyện Quỳ Châu. Ảnh: Hữu Vi

Với người Khơ mú ở xã Bảo Thắng (Kỳ Sơn), việc cúng gà cũng rất quan trọng trong những nghi lễ tâm linh, chỉ sau rượu cần. Người ta thường chỉ cúng gà trống trong khi làm lễ mừng năm mới. Khi gọi vía cho đàn ông, con trai thì dùng gà trống, cúng vía phụ nữ thì dùng gà mái.

tin mới

Trai làng biển vác 'kiệu bay' trong màn chạy ói, chen nhau 'cướp' lộc tại Lễ hội Đền Cờn

Trai làng biển vác 'kiệu bay' trong màn chạy ói, chen nhau 'cướp' lộc tại Lễ hội Đền Cờn

(Baonghean.vn) - Lễ hội Đền Cờn năm 2024 có nhiều hoạt động, trò chơi dân gian, nhưng đặc sắc nhất là tục chạy ói với màn rước kiệu, tung kiệu bay trên biển. Tục chạy ói thường được tổ chức vào sáng ngày 21 tháng Giêng Âm lịch hàng năm, là nghi lễ quan trọng với ngư dân vùng biển.

Lễ hội đền Vạn - Cửa Rào: Tưởng nhớ công lao của Đốc tướng Đoàn Nhữ Hài và quân binh thời Trần

Lễ hội đền Vạn - Cửa Rào: Tưởng nhớ công lao của Đốc tướng Đoàn Nhữ Hài và quân binh thời Trần

(Baonghean.vn) - Nằm ở ngã ba sông, nơi hợp lưu của dòng Nậm Nơn và Nậm Mộ để hình thành nên dòng sông Cả kỳ vĩ bồi đắp cho vùng hạ du, đền Vạn - Cửa Rào được xem là ngôi đền linh thiêng nhất miền Tây xứ Nghệ. Sáng 1/3 (20 tháng Giêng), người dân muôn phương đã nô nức dự Lễ hội đền Vạn - Cửa Rào.

Sẵn sàng cho Lễ hội Hang Bua

Sẵn sàng cho Lễ hội Hang Bua

(Baonghean.vn) - Hang Bua là thắng cảnh tự nhiên nằm trong dãy núi đá vôi “Phà Én” thuộc xã Châu Tiến, huyện Quỳ Châu, cách thành phố Vinh 170km về phía Tây Bắc. Lễ hội Hang Bua là một trong những lễ hội lớn nhất của đồng bào các dân tộc của huyện nói riêng và vùng Tây Bắc Nghệ An nói chung.

Lưu mãi nét đẹp văn hoá Thổ ở làng Mo Mới

Lưu mãi nét đẹp văn hoá Thổ ở làng Mo Mới

(Baonghean.vn) - Gìn giữ và nuôi dưỡng tình yêu văn hóa truyền thống cho thế hệ trẻ là việc được các cấp ngành cùng đồng bào vùng Tây Bắc Nghệ An chú trọng. Ở làng Mo Mới, xã Nghĩa Xuân (Quỳ Hợp), bà con dân tộc Thổ tích cực sưu tầm, trao truyền những làn điệu dân ca, dân vũ cho thế hệ trẻ.

Người 'giữ lửa' nghề rèn truyền thống của người Mông

Người 'giữ lửa' nghề rèn truyền thống của người Mông

(Baonghean.vn) - Là thế hệ thứ 3 trong gia đình người Mông gắn bó với nghề rèn truyền thống, ông Và Tông Dê (Tương Dương) ngày ngày thổi lửa làm ra không biết bao nhiêu dụng cụ lao động cho bà con. Lò rèn không chỉ nuôi sống gia đình ông mà còn là nơi lưu giữ nghề truyền thống của đồng bào Mông.

Sắc Xuân trên trang phục phụ nữ dân tộc Mông

Sắc Xuân trên trang phục phụ nữ dân tộc Mông

(Baonghean.vn) - Mỗi dịp Tết đến, Xuân về, lên các bản làng vùng cao, đặc biệt là đến các bản có đồng bào Mông sinh sống, nhiều khách du lịch rất ấn tượng bởi sắc màu trên những bộ trang phục của người phụ nữ, dường như thấy được sắc Xuân trong đó...

Về miền Tây xứ Nghệ khám phá trang phục người Thái cổ

Về miền Tây xứ Nghệ khám phá trang phục người Thái cổ

(Baonghean.vn) - Tại bản Hoa Tiến (xã Châu Tiến, huyện Quỳ Châu), người dân nơi đây vẫn lưu giữ một bộ trang phục của người Thái cổ. Với những họa tiết, hoa văn được thêu một cách tỉ mỉ, kỳ công, bộ trang phục sau hơn 100 năm vẫn giữ được vẹn nguyên giá trị vốn có.

Chuyện 'giữ' cá mát ở Nặm Cướm

Chuyện 'giữ' cá mát ở Nặm Cướm

(Baonghean.vn) - Qua một thời gian dài khai thác tận diệt, nguồn cá mát dần cạn kiệt. Trước thực trạng đó, năm 2023, chính quyền xã Diên Lãm (Quỳ Châu) đã ban hành đề án “Bảo tồn và phát triển nguồn lợi cá mát Nặm Cướm”…

Ngõ phố thắm tình dân

Ngõ phố thắm tình dân

(Baonghean.vn) - Các ngõ phố được trang hoàng sạch, đẹp để đón Tết nguyên đán Giáp Thìn 2024. Rất nhiều công trình, phần việc in dấu tình đoàn kết của các hộ dân. Điều đó càng tô thắm thêm tình dân trên mỗi ngõ phố ở thành Vinh. 

'Tôi tự hào là một người Nghệ'

'Tôi tự hào là một người Nghệ'

(Baonghean.vn) - Mắc chứng teo cơ tủy sống từ nhỏ, chị Nguyễn Thị Vân (SN 1986), quê Nghi Lộc, được biết đến là một nhân vật có tầm ảnh hưởng tới xã hội, nhất là trong cộng đồng người khuyết tật. Trò chuyện với phóng viên Báo Nghệ An, chị tự hào nhận mình có những “cá tính” đặc trưng rất Nghệ.

Hoa 'tớ dày' xao xuyến miền rẻo cao Kỳ Sơn

Hoa 'tớ dày' xao xuyến miền rẻo cao Kỳ Sơn

(Baonghean.vn) - "Tớ dày" là cách gọi của đồng bào Mông về loài hoa anh đào. Những ngày này các bản làng ở xã Mường Típ, huyện rẻo cao Kỳ Sơn rực sắc "tớ dày". Bất cứ ai cũng trở nên bồi hồi xao xuyến trước loài hoa tuyệt đẹp này.

Tỉ mẩn nghề đan lưới lồng ở Nghi Long

Tỉ mẩn nghề đan lưới lồng ở Nghi Long

(Baonghean.vn) - Gắn bó với nghề đan lưới lồng bè, những người làm nghề ở Trung Sơn (xã Nghi Long, huyện Nghi Lộc) luôn trăn trở nâng cao tay nghề. Mỗi đường đan, nút thắt là cả sự tỉ mẩn gửi vào đó sự bền chắc của sản phẩm, giúp người nuôi trồng thuỷ sản thêm bội thu…

Thăm phòng trưng bày 'Pỉ Noọng' của bà mế người Thái

Thăm phòng trưng bày 'Pỉ Noọng' của bà mế người Thái

(Baonghean.vn) - Tại bản Hoa Tiến, xã Châu Tiến, huyện Quỳ Châu có một phòng trưng bày rất đặc biệt mang tên Pỉ Noọng. Đây là không gian trưng bày vật dụng truyền thống của các dân tộc thiểu số như Thái, Mông, Dao, Tày… do bà Sầm Thị Bích dày công sưu tầm từ những năm 1990 cho đến nay.

Du lịch

Khát vọng phát triển du lịch miền Tây

(Baonghean.vn) - Miền Tây Nghệ An tiếp tục được quan tâm định hướng phát triển du lịch với các chương trình, dự án nhằm mang lại thu nhập và nâng cao mức sống cho người dân theo tinh thần Nghị quyết số 39 của Bộ Chính trị về xây dựng và phát triển tỉnh đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.

Xem người Mông Nghệ An làm bánh đặc sản 'lua dúa'

Xem người Mông Nghệ An làm bánh đặc sản 'lua dúa'

(Baonghean.vn) - Ngày Tết càng đến gần cũng là dịp người Mông ở Nghệ An bắt đầu vào mùa làm bánh "lua dúa". Những chiếc bánh dẻo của cộng đồng này chủ yếu dùng để ăn trong gia đình và cũng là vật phẩm không thể thiếu trong lễ cúng của một số dòng họ.