Sách giáo khoa 100 năm trước

Theo sách Việt Nam những sự kiện lịch sử 1858 - 1918, sau khi chiếm nước ta, ngày 21.9.1861 tại Nam kỳ, Phó thủy sư đô đốc Charner lập Trường Thông ngôn (Collège des Interprètes).

Thời gian này, người Pháp còn ra nghị định thành lập một số trường tiểu học ở các tỉnh để dạy chữ Quốc ngữ và toán.

Trong sách Gò Công cảnh cũ người xưa (xuất bản năm 1969 tại miền Nam), cụ Việt Cúc cho biết từ thập niên 1870, nhà cầm quyền ra lệnh cho các thầy dạy chữ Nho phải đi học thêm chữ Quốc ngữ và chữ Tây. Họ phải vứt bút lông, thay vào đó là bút sắt và uốn lưỡi đánh vần: a, b, c, d, đ… a sắc á, ơ sắc ớ... Tất nhiên, bấy giờ việc biên soạn sách giáo khoa (SGK) chưa để thống nhất chương trình giảng dạy, các thầy giáo làng tự soạn để dạy học trò.

Bìa sách Ấu học bị thể, Thiệt hành điển học, Mông học thê giai
Bìa sách Ấu học bị thể, Thiệt hành điển học, Mông học thê giai

Những người tiên phong soạn SGK

Sách Giáo dục Việt Nam thời cận đại của Phan Trọng Báu (NXB Giáo dục - 2006) trang 73 ghi: “Cho đến những năm 1880, Trương Vĩnh Ký và một số người Pháp của Cơ quan Học chánh Nam kỳ đã biên soạn được một số SGK để dạy trong các trường tiểu học”. Những bài học trong SGK của ông Trương Vĩnh Ký nhìn chung tập trung giáo dục con trẻ về đạo lý làm người, nhớ ơn cha mẹ, biết ơn thầy cô, làm việc thiện, sống phải có ích... Chẳng hạn, bài Khuyến học: “Ngon là mật mỡ tốt vàng son/Vì học mà nên ớ các con/Kinh sử kệ ca là của tốt/Văn chương chữ nghĩa ấy mùi ngon/Cơm cha áo mẹ sâu tày biển/Nợ nước nợ nhà tợ nước non/Hai chữ công danh tua gắng chí/Tôi ngay con thảo nước nhà còn”.

Bên cạnh đó còn có các ông Trương Minh Ký, Trần Phong Sắc, Huỳnh Tịnh Của... Riêng nhà giáo Trần Phong Sắc đã soạn quyển Ấu viên tất độc (1924) dành dạy cho các học trò nữ: “Các trò nữ, đừng nhượng chí trai, vì trai gái cũng vậy, bền chí dày công thời hơn, việc chi người làm đặng, thời mình phải đặng”, trong sách có chữ Hán, kèm theo phiên âm và dịch nghĩa.

Đặc biệt có một số nhà giáo khác đã soạn và in ấn SGK theo kỹ thuật hiện đại. Xin giới thiệu Morale pratique à l’usage des Élèves des Écoles de l’Indochine (Luân lý thực hành dùng (dạy) cho học trò các trường ở Đông Dương). Phía trên có ghi dòng chữ tiếng Hán Phong hóa thực hành, khổ 15 x 24 cm, ấn hành năm 1914 do ông J.C.Boscq - giáo sư ngôn ngữ phương Đông - biên soạn với sự cộng tác của ông Nguyễn Văn Tâm - giáo sư Trường Trung học Mỹ Tho. Sách gồm 108 bài tập đọc, cuối mỗi bài đều có câu kết luận: “Sách có câu rằng” hoặc: “Tục thường nói rằng” với một câu chữ Hán có phiên âm, dịch nghĩa; kết thúc mỗi bài học là phần “Bài tập đối đáp”.

SGK Ấu học bị thể, ngoài bìa ghi: “Các sách học mới để các trường ở Đông Dương dùng - Henri le Bris, Đốc học trường Pháp - Việt Thừa Thiên soạn. Sửa lại theo tiếng Nam kỳ đặng thông dụng trong các trường làng và trường tổng”. Sách khổ 13 x 21,5 cm, 136 trang, do Imprimerie Commerciale, C.Ardin et Files in năm 1916 tại Sài Gòn, gồm 160 bài học, chia làm 8 phần: Thân thể, vệ sinh; Loài vật; Cây cối; Đất, đá, kim loại; Trời, đất, địa cầu; Xứ Nam kỳ và các xứ lân cận đại Pháp; Xứ Nam kỳ, dân số, sử ký; Nói về cách chánh trị trong Nam kỳ. Ở cuối mỗi bài viết dễ hiểu, ngắn gọn đều có câu hỏi dành cho học trò; những bài địa lý đều có in bản đồ.

SGK Morale et lecons de choses a l’usage des élèves des écoles de l’ Indochine (Luân lý và bài học cách trí dùng (dạy) cho học trò các trường ở Đông Dương) của J.c.Boscq, do Imprimerie de l’Union tại số 157 đường Catinat, Sài Gòn in năm 1919, dày 51 trang dạy bổn phận làm con; thú vật nuôi trong nhà, trái đất, thân thể người, đồng hồ, biển... Văn phong ngắn gọn dễ hiểu và có tranh minh họa đẹp mắt, lấy từ SGK của Pháp.

Nhà nho Nguyễn An Khương, thân sinh nhà cách mạng Nguyễn An Ninh, cũng biên soạn SGK Mông học thê giai, ngoài bìa sách ghi “Cours de morale et lecons de choses à l’usage des écoles et des familles Annamites” (Những bài giảng đạo đức và những bài học thường thức dùng trong nhà trường và gia đình người An Nam), do Phát Toàn, Libraire - Imprimeur, 55 - 57 - 59 đường Ormay, Sài Gòn in tháng 10.1910.

Học cả kỹ nghệ thực hành

Không chỉ học về đạo lý, học trò còn được tiếp thu môn học rất mới từ nền giáo dục Pháp: toán và kỹ nghệ thực hành. Chẳng hạn, SGK Thiệt hành điển học của Alexis Lân, Ingénieur Electricien biên soạn, Imprimerie F.H Schneider in năm 1917 tại Sài Gòn ghi: “Sách dạy những điều cần kíp cho những thợ An Nam làm các máy điển khí và những học trò các trường bá nghệ”. Sách in hai thứ tiếng Pháp - Việt, dạy tương đối đầy đủ về điện mà học trò cần phải biết. Do chưa có vốn từ nên hầu hết các thuật ngữ đều dùng tiếng Pháp.

Dù chữ Quốc ngữ “thắng thế” nhưng nhu cầu học chữ Nhu (Nho) vẫn còn. Dấu vết ấy còn ghi dấu trong ca dao miền Nam: “Đèn Sài Gòn ngọn xanh ngọn đỏ/Đèn Mỹ Tho ngọn tỏ, ngọn lu/Anh về học lấy chữ Nhu/Chín trăng em cũng đợi, mười thu em cũng chờ”. Theo Quy chế chung về ngành giáo dục ở Đông Dương do Toàn quyền Đông Dương Albert Sarraut ký ngày 21.12.1917, chữ Nho không phải là môn học bắt buộc, trường nào muốn dạy thì phải có sự thỏa thuận của phụ huynh học sinh, hội đồng kỳ mục xã và hiệu trưởng. Thầy đồ mỗi tuần chỉ được dạy một tiếng rưỡi đồng hồ, được ấn định vào sáng thứ năm.

Ngày 14.6.1919 triều Nguyễn ra chỉ dụ tuyên bố bãi bỏ hoàn toàn các trường chữ Nho và thay thế vào đó bằng hệ thống giáo dục Pháp - Việt, công cuộc “cải cách” của thực dân Pháp lúc ấy mới thật sự hoàn thành sứ mệnh - tất nhiên chỉ trên mặt công văn, pháp lý.

SGK tại Sài Gòn đặt nền móng cho Quốc văn giáo khoa thư

hoảng thập niên 1920, Nha học chính Đông Pháp giao các nhà giáo Trần Trọng Kim, Nguyễn Văn Ngọc, Đặng Đình Phúc, Đỗ Thận biên soạn bộ Quốc văn giáo khoa thư, dành cho các lớp sơ đẳng, dự bị, đồng ấu; nhà giáo Nguyễn Hiệt Chi, Lê Thước soạn Hán văn tân giáo khoa thư, dành cho các lớp đồng ấu, trung đẳng và cao đẳng để chính thức sử dụng tại các trường học VN trong suốt các năm thuộc nửa đầu thế kỷ 20. Về SGK, sự kiện này được ghi nhận: “Đến đây đã hoàn chỉnh và đem vào giảng dạy thống nhất trong toàn quốc” (Giáo dục Việt Nam thời cận đại - Phan Trọng Báu - NXB Giáo dục - 2006, tr.166).

Khi biên soạn, các nhà giáo trên cũng biên soạn theo hướng các bộ SGK đã phổ biến ở Nam kỳ. Nghĩa là bài tập đọc dành cho học sinh được viết ngắn gọn, dễ hiểu, những mẩu chuyện trong sách thỉnh thoảng nhân vật có đối đáp qua lại để nêu rõ ý nghĩa giáo dục. Và không thể phủ nhận rằng những mẩu chuyện như thế đã ảnh hưởng sâu sắc đến nhiều thế hệ học sinh. Nhiều người đến nay đầu đã bạc mà vẫn còn nhớ những bài học trong Quốc văn giáo khoa thư là một minh chứng. 

Theo TNO

tin mới

Lễ phát động

Ngành Giáo dục phát động thi đua '90 ngày quyết tâm đạt kết quả cao trong kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2024'

(Baonghean.vn) - Việc tổ chức chương trình nhằm động viên, khích lệ cán bộ, nhà giáo, người lao động cùng học sinh trong toàn ngành thực hiện tốt nhiệm vụ dạy và học, góp phần tạo nên những thành công đối với kết quả tốt nghiệp Trung học phổ thông năm 2024.

Hướng nghiệp

Hướng nghiệp cho học sinh: Bắt đầu từ nhà trường

(Baonghean.vn) - Hướng nghiệp có ý nghĩa quan trọng đối với các học sinh, nhất là với học sinh cuối cấp. Hiện nay, đây cũng là nhiệm vụ được các nhà trường quan tâm với mục đích định hướng giúp học sinh có lựa chọn nghề nghiệp phù hợp với khả năng, điều kiện kinh tế và đúng với đam mê.

Tiếng Anh

Nữ sinh lớp 9 đưa danh hiệu Thủ khoa môn Tiếng Anh về với huyện rẻo cao Kỳ Sơn

(Baonghean.vn) - Với 15,15 điểm, Phan Thái Anh Thư, lớp 9B, Trường THCS thị trấn Mường Xén là nữ sinh duy nhất giành giải Nhất và là thủ khoa môn Tiếng Anh (bảng B) tại Kỳ thi học sinh giỏi tỉnh năm nay. Phải chờ đến 14 năm, ngành giáo dục huyện Kỳ Sơn mới một lần nữa đạt được thành tích này.

Hành trình đến danh hiệu thủ khoa môn Ngữ Văn tỉnh Nghệ An của nữ sinh nghèo Khơ Mú

Hành trình đến danh hiệu thủ khoa môn Ngữ Văn tỉnh Nghệ An của nữ sinh nghèo Khơ Mú

(Baonghean.vn) - Bố mẹ đi làm thuê, hai anh em ở nhà nương tựa vào nhau để sống. Để có tiền ăn học, Moong Thị Thơm phải đi giữ trẻ thuê nhưng niềm đam mê học Văn vẫn không bao giờ tắt lụi. Kết quả ngọt ngào đến với em khi giành thủ khoa môn Ngữ văn trong kỳ thi học sinh giỏi cấp tỉnh lớp 9 vừa qua.

Đại diện các bên tiến hành ký Kế hoạch phối hợp xây dựng mô hình. Ảnh: An Quỳnh.

Nghệ An triển khai mô hình 'Giáo dục ý thức chấp hành pháp luật và kỹ năng sống trong các trường học'

(Baonghean.vn) - Sáng 12/3, Công an tỉnh chủ trì, phối hợp với Sở Giáo dục và Đào tạo tổ chức Lễ ký kết kế hoạch phối hợp trong xây dựng, triển khai mô hình “Giáo dục ý thức chấp hành pháp luật và kỹ năng sống trong các trường học” trên địa bàn tỉnh Nghệ An.

Môn Toán

Kỳ tích của đội tuyển Toán ở ngôi trường mang tên Lý Nhật Quang

(Baonghean.vn) - Với 3 giải Nhất, 1 thủ khoa và 100% thành viên đều đạt giải, đội tuyển Toán của Trường Trung học cơ sở Lý Nhật Quang (Đô Lương) đã làm nên kỳ tích tại Kỳ thi học sinh giỏi tỉnh lớp 9. Thành tích có được không phải bằng sự may mắn mà từ sự kiên trì, vượt khó của cả thầy và trò.

Nhân viên

‘Đường dài’ như biên chế giáo viên

(Baonghean.vn) - Tình trạng thiếu giáo viên, nhân viên trường học đã diễn ra tại Nghệ An nhiều năm qua, dẫn đến rất nhiều khó khăn cho các nhà trường. Trong khi đó, hàng nghìn giáo viên, nhân viên hợp đồng và sinh viên sư phạm mới tốt nghiệp lại khó xin việc dẫn đến nhiều nghịch lý.

 Bỏ 'đặc quyền' của chứng chỉ IELTS là hợp lý!

Bỏ 'đặc quyền' của chứng chỉ IELTS là hợp lý!

(Baonghean.vn) - Mấy ngày nay, một số học sinh, phụ huynh và cả giáo viên thường nhắc đến việc Bộ giáo dục và Đào tạo có văn bản chính thức yêu cầu ngành Giáo dục các địa phương bỏ quy định đưa chứng chỉ IELTS vào danh mục điều kiện ưu tiên cộng điểm hoặc tuyển thẳng vào lớp 10.

Tiếng Anh

Không sử dụng chứng chỉ ngoại ngữ để tuyển sinh vào lớp 10: Cần có lộ trình phù hợp

(Baonghean.vn) - Chứng chỉ IELTS lâu nay được xem là giấy “thông hành” để tuyển sinh đầu vào, trong đó có tuyển sinh lớp 10. Chính vì thế, mới đây Bộ Giáo dục và Đào tạo ra văn bản về việc không tuyển thẳng hoặc ưu tiên đối với học sinh có chứng chỉ ngoại ngữ nhận được nhiều sự quan tâm.