Bộ VHTTDL vừa hoàn chỉnh và đang tổ chức lấy ý kiến cho Dự thảo Nghị định quy định đối tượng, tiêu chuẩn, quy trình, thủ tục xét tặng danh hiệu “Nghệ nhân nhân dân”, “Nghệ nhân ưu tú” trong lĩnh vực di sản văn hoá phi vật thể.
Nghệ nhân ca trù Trần Trọng Quế và Nguyễn Thị Chín của CLB ca trù Hải Phòng Ảnh: V. Phạm
Dự thảo Nghị định đã đặt ra một nội dung đang rất được quan tâm là xét đặc cách và truy tặng danh hiệu cho NNND và NNƯT. Sau một thời gian chậm trễ do yếu tố khách quan, Ban soạn thảo của Bộ VHTTDL đã hoàn chỉnh Dự thảo Nghị định này và đang gấp rút lấy ý kiến các cơ quan Bộ, ngành Trung ương, địa phương và các tổ chức, cá nhân có liên quan.
Đối tượng được xét tặng của Nghị định này là cá nhân đang sinh sống trong và ngoài nước nắm giữ, truyền dạy và phát huy giá trị di sản văn hoá phi vật thể trong các lĩnh vực: Tiếng nói, chữ viết; Ngữ văn dân gian; Nghệ thuật trình diễn dân gian; Tập quán xã hội và tín ngưỡng; Lễ hội truyền thống; Tri thức dân gian. Dự thảo Nghị định cũng đã quy định cụ thể về quyền và nghĩa vụ của Nghệ nhân nhân dân, Nghệ nhân ưu tú (NNND, NNƯT); Tiêu chuẩn xét tặng danh hiệu NNND, NNƯT; Hội đồng xét tặng danh hiệu NNND, NNƯT và quy trình, hồ sơ, thủ tục đề nghị xét tặng danh hiệu NNND, NNƯT.
Trên thực tế có một vấn đề đang được đặt ra và gây sự chú ý của dư luận từ nhiều năm nay là những nghệ nhân dân gian hội đủ tiêu chuẩn xét tặng danh hiệu NNND, NNƯT theo luật định nhưng do tuổi cao, sức yếu hoặc đã mất thì có được xét đặc cách hoặc truy tặng danh hiệu NNND, NNƯT? Trong Dự thảo Nghị định đã thiết kế thành hai điều để giải quyết mối quan tâm này của công chúng. Điều 7 của Dự thảo Nghị định có quy định xét đặc cách và truy tặng: Xét đặc cách các danh hiệu NNND, NNƯT trong các trường hợp sau: Cá nhân, nghệ nhân ưu tú đáp ứng đủ tiêu chuẩn xét tặng danh hiệu quy định tại các khoản 1, 2, 3, 4, 5 và 6 Điều 5 hoặc tiêu chuẩn quy định tại khoản 1, 2 Điều 6 của Nghị định bị bệnh hiểm nghèo hoặc cao tuổi, sức khoẻ yếu có xác nhận của cơ sở y tế cấp huyện trở lên, không chờ xét tặng theo đợt; Cá nhân có đủ tiêu chuẩn xét tặng danh hiệu NNND quy định tại các khoản 1, 2, 3, 4, 5, 6 và 7 Điều 5 của Nghị định này nhưng chưa được phong tặng danh hiệu NNƯT. Điểm này áp dụng trong thời hạn 5 năm kể từ ngày Nghị định có hiệu lực.
Khoản 2 Điều 7 của Dự thảo Nghị định cũng quy định về truy tặng, theo đó truy tặng danh hiệu NNND, NNƯT cho cá nhân, NNƯT có đủ các tiêu chuẩn xét tặng danh hiệu quy định tại Điều 5 hoặc Điều 6 Nghị định này nhưng đã mất trong thời gian 5 năm trước ngày Nghị định này có hiệu lực. Điều 18 của Dự thảo Nghị định đã quy định về thủ tục xét tặng đặc cách và truy tặng: Đối với trường hợp xét tặng đặc cách và truy tặng quy định tại Điều 7 Nghị định này, Bộ trưởng Bộ VHTTDL quyết định thành lập Hội đồng xét tặng đặc cách và Hội đồng xét truy tặng danh hiệu NNND, NNƯT. Hội đồng xét tặng đặc cách và Hội đồng xét truy tặng hoàn chỉnh hồ sơ trình Thủ tướng Chính phủ (qua Ban Thi đua-Khen thưởng Trung ương) xem xét để trình Chủ tịch nước quyết định tặng danh hiệu NNND, NNƯT.
Trao đổi với chúng tôi về những quy định này, một thành viên Ban soạn thảo cho biết, sau khi lắng nghe dư luận, các chuyên gia, nhà nghiên cứu cũng như một số cơ quan Bộ, ngành liên quan, Ban soạn thảo đã đề xuất với cấp có thẩm quyền để đưa ra những quy định này nhằm đảm bảo với quy định của pháp luật, đồng thời thể hiện sự tri ân đối với những nghệ nhân dân gian. Tuy nhiên, cũng có ý kiến băn khoăn rằng, trong phần quy định đối với những đối tượng được truy tặng, cụ thể như “đã mất trong thời gian 5 năm trước ngày Nghị định có hiệu lực” là quá lâu. Nói cách khác, những nghệ nhân mới mất trước khi Nghị định này có hiệu lực lại phải chờ đủ 5 năm hay sao? Một nhà nghiên cứu văn hoá dân gian cho biết, quy định này có lẽ không cần thiết và cũng không nên đặt ra. Nếu không có gì thay đổi, Nghị định sẽ được ban hành trong năm 2013.
