“Syria mới” và phép thử ngoại giao tại Washington

Bước ngoặt lịch sử

Tổng thống Syria Ahmed al-Sharaa đã đến Mỹ ngày 9/11 trong chuyến thăm chính thức được xem là mang tính bước ngoặt, chỉ một ngày sau khi Washington chính thức đưa ông ra khỏi danh sách đen khủng bố. Ông al-Sharaa dự kiến sẽ có cuộc hội đàm với Tổng thống Mỹ Donald Trump tại Nhà Trắng vào ngày 10/11. Đây là chuyến thăm đầu tiên của một nguyên thủ Syria tới Mỹ kể từ khi quốc gia này giành độc lập năm 1946, đánh dấu bước mở đầu cho một chương mới trong quan hệ giữa hai nước, mở ra khả năng khôi phục kênh đối thoại từng bị cắt đứt kể từ khi quan hệ hai nước rơi vào đối đầu vì cuộc nội chiến Syria và các vấn đề khủng bố quốc tế.

Việc Tổng thống Donald Trump chủ động mời ông al-Sharaa đến thăm Mỹ thể hiện một sự thay đổi rõ rệt trong chính sách của Washington, từ lập trường cứng rắn trong trừng phạt sang xu hướng “tái can dự có điều kiện”. Trong bối cảnh các cường quốc khu vực như Saudi Arabia, Thổ Nhĩ Kỳ và Iran đều đang tìm cách xác lập vị thế trong “Syria hậu chiến”, Mỹ dường như không muốn đứng ngoài quá trình định hình trật tự mới ở khu vực. Việc ông Trump tuyên bố dỡ bỏ phần lớn các lệnh trừng phạt và cam kết hỗ trợ Damascus tham gia liên minh quốc tế chống Nhà nước Hồi giáo (IS) là bước đi vừa mang tính biểu tượng, vừa là tín hiệu về một chiến lược thực dụng hơn của Mỹ.

Với Syria, chuyến thăm Nhà Trắng là cơ hội lịch sử để khẳng định tính chính danh và vị thế quốc tế của chính quyền mới. Sau hơn một thập kỷ bị cô lập, việc ông al-Sharaa, người từng là thủ lĩnh của lực lượng nổi dậy Hayat Tahrir al-Sham (HTS), được đón tiếp như một nguyên thủ quốc gia hợp pháp cho thấy cộng đồng quốc tế đang từng bước chấp nhận thực tế chính trị mới ở Damascus. Có thể thấy, kể từ khi lên nắm quyền, chính quyền mới của Syria đã tìm cách cắt đứt với quá khứ bạo lực, hướng tới hình ảnh ôn hòa hơn, dễ được chấp nhận hơn với người dân trong nước và cộng đồng quốc tế. Ông Michael Hanna, Giám đốc Chương trình Mỹ của Tổ chức International Crisis Group, nhận định: “Chuyến thăm Nhà Trắng là một minh chứng nữa cho cam kết của Mỹ đối với ‘Syria mới’, đồng thời là khoảnh khắc mang tính biểu tượng lớn đối với nhà lãnh đạo mới của quốc gia này, người đang tiếp tục hành trình đáng kinh ngạc từ một chỉ huy thánh chiến trở thành một chính khách toàn cầu.” Động thái Mỹ, Anh và Liên Hợp Quốc dỡ bỏ trừng phạt đối với Tổng thống Syria Ahmad al-Sharaa, không chỉ mang ý nghĩa kinh tế, mà còn là “tấm vé thông hành” để Syria tiếp cận các định chế tài chính quốc tế, mở đường cho quá trình tái thiết đất nước trị giá hàng trăm tỷ USD.

Về mặt chiến lược, Washington nhìn nhận “Syria mới” có thể trở thành đối tác tiềm năng trong việc duy trì ổn định khu vực, nhất là khi các nhóm cực đoan vẫn còn hiện diện ở phía đông và nam Syria. Việc Mỹ cân nhắc thiết lập sự hiện diện quân sự hạn chế tại một căn cứ không quân gần Damascus nhằm hỗ trợ thỏa thuận an ninh giữa Syria và Israel cho thấy mục tiêu của Washington là kiểm soát không gian an ninh Trung Đông từ bên trong thay vì chỉ giám sát từ xa.

Cả hai bên đều có lợi ích rõ ràng trong việc cải thiện quan hệ. Syria cần nguồn lực, đầu tư và sự công nhận quốc tế để phục hồi kinh tế. Mỹ cần một đối tác ổn định nhằm ngăn chặn sự quay trở lại của IS và hạn chế ảnh hưởng của Iran. Nếu các cuộc tiếp xúc tại Washington mở ra cơ chế hợp tác thực chất, đây có thể là điểm khởi đầu cho tiến trình bình thường hóa giữa Syria và phương Tây, một bước đi không chỉ mang tính biểu tượng sau nhiều năm đổ máu, mà còn góp phần định hình lại cấu trúc an ninh Trung Đông trong giai đoạn “hậu IS”.

Ngoại giao cân bằng của Syria

Chuyến thăm lịch sử của Tổng thống lâm thời Ahmed al-Sharaa tới Washington không phải là sự kiện ngoại giao đơn lẻ mà là một phần trong chiến lược ngoại giao đa phương mà chính quyền mới của Syria đang theo đuổi. Sau nhiều năm bị cô lập, Damascus dường như đang tìm cách xây dựng quan hệ cân bằng với các nước lớn như Mỹ và Nga, đồng thời mở rộng đối thoại với các cường quốc khu vực, nhằm củng cố vị thế quốc gia và thúc đẩy tiến trình tái thiết đất nước.

Với Mỹ, Syria hướng tới việc tham gia liên minh quốc tế chống Nhà nước Hồi giáo (IS), đồng thời tìm kiếm hỗ trợ về tái thiết và nới lỏng trừng phạt, những yếu tố thiết yếu để phục hồi một quốc gia vừa trải qua 14 năm nội chiến. Trong khi đó, Nga vẫn là đối tác chiến lược không thể thay thế. Moskva giữ vai trò then chốt trong ổn định an ninh và chính trị Syria, duy trì sự hiện diện quân sự, hỗ trợ các cơ chế an ninh và bảo vệ lợi ích chiến lược của Nga tại Trung Đông. Chuyến thăm của ông al-Sharaa tới Nga vào giữa tháng 10/2024 khẳng định Syria cần duy trì kênh đối thoại và hợp tác lâu dài với Moskva, nhằm đảm bảo an ninh nội địa, ổn định khu vực và tái thiết cơ sở hạ tầng quan trọng.

Không chỉ tập trung vào hai cường quốc lớn, chính quyền mới của Syria còn mở rộng quan hệ với các nước Trung Đông và vùng Vịnh, bao gồm Thổ Nhĩ Kỳ, Saudi Arabia, Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất, nhằm tìm kiếm hỗ trợ kinh tế, hợp tác năng lượng và thương mại. Đồng thời, Syria cũng thúc đẩy quan hệ ngoại giao với các nước châu Âu để từng bước xóa bỏ sự cô lập, cải thiện hình ảnh quốc tế và củng cố tính chính danh của chính quyền chuyển tiếp.

Chiến lược ngoại giao đa phương này mang lại nhiều ý nghĩa quan trọng. Trước hết, nó giúp Syria tái khẳng định vị thế quốc gia độc lập và có chủ quyền, giảm thiểu rủi ro bị lệ thuộc vào một bên duy nhất. Thứ hai, việc kết nối đồng thời với Washington, Moskva và các đối tác khu vực cho phép Damascus tối đa hóa lợi ích kinh tế và chính trị, từ viện trợ, đầu tư tới an ninh nội địa. Thứ ba, về mặt khu vực, Syria đang tái lập vai trò cân bằng, góp phần giảm căng thẳng giữa các lực lượng bên ngoài.

Tuy nhiên, theo các nhà quan sát, thách thức vẫn còn lớn. Syria cần duy trì sự linh hoạt trong đối ngoại, tránh bị cuốn vào các xung đột lợi ích giữa Mỹ và Nga, cũng như giữa các cường quốc khu vực. Đồng thời, chính quyền al-Sharaa phải giải quyết các vấn đề nội bộ như chia rẽ sắc tộc, hòa giải phe phái, ổn định an ninh, nếu muốn những bước đi ngoại giao này thực sự mang lại hiệu quả lâu dài. Nhìn tổng thể, chiến lược ngoại giao đa phương của Syria là phép thử quan trọng cho một “Syria mới”: vừa tìm kiếm sự hợp tác quốc tế, vừa khẳng định chủ quyền, vừa hướng tới phục hồi kinh tế và hòa hợp xã hội./.