Tại sao Apple gần như không thể sản xuất iPhone tại Mỹ?

Chính quyền Mỹ liên tục khơi lại giấc mơ “Made in USA” cho iPhone, được thúc đẩy bởi làn sóng chủ nghĩa dân tộc kinh tế, lo ngại về tính bền vững của chuỗi cung ứng toàn cầu và xu hướng đưa sản xuất tiên tiến trở lại trong nước.

Trên bề mặt, viễn cảnh iPhone được lắp ráp ngay tại quê hương Apple có vẻ đầy hứa hẹn. Nhưng khi đi sâu vào thực tế chuỗi cung ứng và cấu trúc vận hành toàn cầu của hãng, bức tranh hiện ra lại phức tạp hơn nhiều.

Nói chính xác hơn, không phải Apple không muốn sản xuất iPhone tại Mỹ, mà là ít nhất trong bối cảnh hiện tại họ không thể. Để hiểu vì sao, cần phải mổ xẻ cấu trúc vận hành đã ăn sâu vào “DNA” của Apple, một hệ sinh thái sản xuất toàn cầu mà Mỹ không thể thay thế chỉ bằng ý chí chính trị.

Chuỗi cung ứng iPhone: “Thượng tầng” đã cắm rễ tại châu Á

Trái tim của mỗi chiếc iPhone không nằm ở trụ sở Apple tại Cupertino, mà là trong một mạng lưới chuỗi cung ứng phức tạp và cực kỳ hiệu quả tại châu Á, trải dài qua Trung Quốc, Đài Loan, Nhật Bản, Hàn Quốc, và gần đây là Việt Nam cùng Ấn Độ.

Suốt hai thập kỷ qua, khu vực này đã hình thành một hệ sinh thái sản xuất chuyên biệt, nơi mọi thứ từ ốc vít, camera, bảng mạch, pin cho đến ống kính đều có thể được sản xuất ở những nơi gần với nhà máy lắp ráp cuối cùng.

Apple không chỉ đơn thuần “thuê ngoài” cho Foxconn hay Pegatron mà họ tận dụng một cụm công nghiệp tích hợp cao, nơi tốc độ, chi phí và khả năng tinh chỉnh theo quy mô là những yếu tố then chốt.

Ngược lại, Mỹ hiện không sở hữu cơ sở hạ tầng hay mạng lưới nhà cung ứng tương tự. Để có thể sản xuất iPhone trên đất Mỹ, cần một cuộc đại tu toàn diện cơ sở công nghiệp, vốn đã bị xói mòn từ những năm 1990. Và đây không phải là câu chuyện của một hay hai năm, mà là một hành trình nhiều thập kỷ.

Lực lượng lao động: Điểm nghẽn mà nước Mỹ không dễ vượt qua

Tim Cook từng tiết lộ rằng, Apple có thể huy động tới 8.700 kỹ sư công nghiệp tại Trung Quốc chỉ trong vài tuần, một kỳ tích mà nếu thực hiện ở Mỹ có thể mất tới 9 tháng hoặc lâu hơn.

Điều này không phản ánh sự yếu kém của lao động Mỹ, mà là vấn đề về quy mô, mô hình đào tạo và sự thiếu tương thích với dạng sản xuất công nghệ cao, khối lượng lớn như lắp ráp iPhone.

Tại Trung Quốc, có hàng triệu lao động sẵn sàng chuyển sang làm việc trong ngành sản xuất điện tử gần như ngay lập tức. Nhiều người sống trong ký túc xá ngay cạnh các khu phức hợp công nghiệp khổng lồ được xây dựng riêng cho các nhà sản xuất công nghệ.

Hệ sinh thái này mang lại sự linh hoạt hiếm thấy, một khả năng điều phối và triển khai nguồn nhân lực ở quy mô lớn mà Mỹ hiện hoàn toàn không thể sánh kịp.

Thực tế, nhiều người làm việc tại những khu tổ hợp sản xuất iPhone đến từ các vùng nông thôn, rời bỏ công việc đồng áng để tìm kiếm cơ hội đổi đời. Apple cung cấp cho họ chương trình đào tạo giống như trường dạy nghề, trang bị kỹ năng chuyên sâu trong lắp ráp thiết bị điện tử.

Kết quả là một lực lượng lao động có kỷ luật, thành thạo và sẵn sàng thích nghi với tốc độ đổi mới mà Apple yêu cầu. Đây là lợi thế mà nước Mỹ, ít nhất trong hiện tại chưa thể có được.

Chi phí và áp lực cạnh tranh: Bức tường kinh tế mà Apple khó vượt qua

Nếu Apple quyết định sản xuất iPhone tại Mỹ, chi phí cho mỗi thiết bị có thể tăng gấp đôi, thậm chí gấp ba. Đây không chỉ là bài toán tiền lương mà là tổng hợp của chi phí lao động cao hơn, đầu tư khổng lồ vào cơ sở hạ tầng và việc phải vận chuyển hoặc tái tạo toàn bộ mạng lưới nhà cung ứng hiện đang đặt tại châu Á.

Trong bối cảnh đó, sản xuất nội địa sẽ đặt Apple vào thế khó, hoặc phải tăng giá bán, điều có thể làm suy yếu sức cạnh tranh toàn cầu hoặc chấp nhận cắt giảm biên lợi nhuận vốn đã được tối ưu đến từng điểm phần trăm.

Đối với một công ty vận hành ở quy mô hàng trăm triệu thiết bị mỗi năm, lại chịu áp lực đổi mới liên tục và giữ vững vị thế dẫn đầu trong chuỗi giá trị công nghệ, đây là một lựa chọn gần như không thể.

iPhone “Made in USA” vì thế vẫn chỉ là một ý tưởng hấp dẫn trên giấy nhưng khó có thể trở thành thực tế trong thế giới sản xuất toàn cầu hóa ngày nay.

Khi chính sách va chạm với thực tiễn sản xuất toàn cầu

Từ Nhà Trắng đến dư luận, ngày càng nhiều tiếng nói yêu cầu Apple phải “mang việc làm về Mỹ” như một phần của nỗ lực tái thiết ngành công nghiệp nội địa.

Nhưng dù xuất phát từ thiện chí, những lời kêu gọi này thường bỏ qua một sự thật phũ phàng đó là bạn không thể tháo rời và tái định vị một chuỗi cung ứng toàn cầu được tinh chỉnh đến từng chi tiết chỉ bằng các khẩu hiệu và chính sách ngắn hạn.

Các ưu đãi tài chính như trợ cấp hay tín dụng thuế chắc chắn có giá trị, nhưng chúng không thể bù đắp cho mức độ phức tạp khổng lồ của việc tái thiết toàn bộ hệ thống hậu cần, dây chuyền sản xuất và đào tạo hàng chục nghìn công nhân theo tiêu chuẩn Apple trên quy mô quốc gia.

Apple hiện đã có một số hiện diện sản xuất tại Mỹ, như Mac Pro được lắp ráp ở bang Texas hay các khoản đầu tư vào nhà máy sản xuất chip thông qua các đối tác như TSMC.

Nhưng iPhone là câu chuyện hoàn toàn khác. Đây là sản phẩm tinh vi nhất, có khối lượng lớn nhất và đòi hỏi hệ sinh thái rộng lớn nhất trong danh mục của Apple. Việc đưa dây chuyền iPhone về Mỹ chẳng khác gì cố gắng cấy cả một khu rừng nhiệt đới vào sa mạc gây tốn kém, rủi ro và gần như bất khả thi.

Việc Apple chưa thể sản xuất iPhone tại Mỹ không phải là biểu hiện của sự thiếu lòng yêu nước, mà là hệ quả của một thực tế là sản xuất công nghệ hiện đại không còn bị ràng buộc bởi biên giới quốc gia.

Nếu Mỹ muốn đóng vai trò lớn hơn trong bức tranh này, thì thay vì cố gắng đưa mọi công đoạn “về nhà”, họ nên tập trung vào những lĩnh vực mà họ có lợi thế chiến lược như nghiên cứu và phát triển (R&D) chất bán dẫn, vật liệu thế hệ tiếp theo, hay công nghệ sản xuất tự động hóa.

Dưới áp lực chính trị và dư luận, Tim Cook chắc chắn không thể làm ngơ. Nhưng trong ngắn hạn, Apple sẽ tiếp tục sản xuất ở nơi mà hạ tầng, nhân lực và chuỗi cung ứng đã sẵn sàng cho quy mô hàng trăm triệu thiết bị, nơi tốc độ, độ chính xác và hiệu quả không phải là lựa chọn, mà là điều kiện sinh tồn trong cuộc đua toàn cầu của ngành công nghệ tiêu dùng.