AI đã trở thành chủ đề thời thượng nhất trong lĩnh vực công nghệ kể từ khi công ty OpenAI (Mỹ) tạo nên làn sóng mới với sự ra đời của chatbot ChatGPT vào tháng 11 năm ngoái. Từ đó, các quốc gia trên thế giới đang chạy đua để phát triển các thuật toán trí tuệ nhân tạo tạo sinh như ChatGPT của riêng họ nhằm không bị tụt lại phía sau trong cuộc đua phát triển công nghệ mới này.
Theo nghiên cứu của Ngân hàng đa quốc gia Goldman Sachs (Mỹ), những đột phá về trí tuệ nhân tạo có tiềm năng thúc đẩy mức tăng 7% về Tổng sản phẩm nội địa (GDP) toàn cầu, tương đương gần 7 nghìn tỷ USD trong thập kỷ tới.
Trong khi đó, Nhật Bản được đánh giá là quốc gia của nhiều công nghệ tương lai. Nhưng quốc gia này đang bị tụt lại phía sau trong cuộc đua AI và đang cố gắng tạo ra các mô hình ngôn ngữ lớn của riêng mình.
Chìa khóa để phát triển AI tạo sinh là các mô hình ngôn ngữ lớn (Large Language Models - LLM) làm nền tảng cho việc phát triển các ứng dụng như ChatGPT, giúp xử lý các tập dữ liệu khổng lồ để tạo văn bản và nội dung khác. Noriyuki Kojima, đồng sáng lập công ty khởi nghiệp về các mô hình ngôn ngữ lớn của Nhật Bản Kotoba Technology cho biết, Nhật Bản hiện đang đi sau Mỹ, Trung Quốc và EU trong việc phát triển các thuật toán này.
Nguồn tin từ hãng tin Reuters cho biết, các tập đoàn lớn của Trung Quốc, bao gồm gã khổng lồ công nghệ Alibaba và Tencent đã ra mắt ít nhất 79 mô hình ngôn ngữ lớn trong nước trong 3 năm qua. Trong khi đó, tại Mỹ, các tập đoàn công nghệ khổng lồ như Microsoft, Google và Meta đóng một vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy những tiến bộ về mô hình ngôn ngữ lớn của nước này.
Nhật Bản đang tụt hậu về trí tuệ nhân tạo tạo sinh
Trí tuệ nhân tạo tạo sinh hay AI tạo sinh (Generative Artificial Intelligence) là một nhánh của trí tuệ nhân tạo để mô tả một lớp thuật toán có khả năng tạo ra nội dung mới bao gồm văn bản, hình ảnh, video và âm thanh. AI tạo sinh được phát triển từ những tiến bộ trong công nghệ học sâu (Deep learning) để cho ra kết quả tương tự như khi được tạo ra bởi con người. ChatGPT là sự phát triển mới nhất trong thế giới AI tạo sinh.
Mặc dù, các mô hình ngôn ngữ lớn được xem là nền tảng cho sự phát triển của AI tạo sinh. Tuy nhiên, hiện tại Nhật Bản đang bị tụt hậu so với các quốc gia, khu vực như Mỹ, Trung Quốc và Châu Âu về quy mô và tốc độ phát triển các mô hình ngôn ngữ lớn.
Liên quan đến vấn đề này, đồng sáng lập của công ty Kotoba Technology cho biết thêm, việc Nhật Bản bị tụt hậu trong lĩnh vực AI sáng tạo phần lớn bắt nguồn từ sự thiếu hụt nhân lực dành cho quá trình nghiên cứu và phát triển rộng rãi công nghệ học sâu (Deep Learning) và phát triển phần mềm. Học sâu đòi hỏi một cộng đồng kỹ sư phần mềm mạnh mẽ để phát triển cơ sở hạ tầng và các ứng dụng cần thiết.
Trong khi đó, theo Bộ Kinh tế thương mại và Công nghiệp Nhật Bản thì nước này sẽ phải đối mặt với sự thiếu hụt 789.000 kỹ sư phần mềm vào năm 2030. Quốc gia này hiện được xếp hạng thứ 28 trong số 63 quốc gia về kiến thức công nghệ, theo Chỉ số xếp hạng năng lực cạnh tranh kỹ thuật số thế giới năm 2022 của Viện Phát triển quản lý Quốc tế (IMD), có trụ sở tại Thụy Sĩ.
Nhật Bản cũng phải đối mặt với những thách thức về phần cứng vì các mô hình ngôn ngữ lớn cần được đào tạo bằng siêu máy tính AI như Vela của IBM và hệ thống được lưu trữ trên Azure của Microsoft. Nhưng không có công ty tư nhân nào ở Nhật Bản sở hữu “cỗ máy đẳng cấp thế giới” của riêng mình với những khả năng đó, tờ Nikkei Asia đưa tin.
Trước vấn đề này, ông Kojima cho rằng, các siêu máy tính do chính phủ kiểm soát như Fugaku “nắm giữ chìa khóa” để theo đuổi phát triển các mô hình ngôn ngữ lớn của Nhật Bản. Việc truy cập vào các siêu máy tính quy mô lớn như vậy tạo thành xương sống của sự phát triển các mô hình ngôn ngữ lớn, vì theo truyền thống, nó là nút cổ chai quan trọng nhất trong quá trình này.
Các siêu máy tính có thể giúp Nhật Bản phát triển các mô hình ngôn ngữ lớn như thế nào?
Theo tập đoàn công nghệ Fujitsu, Viện Công nghệ Tokyo và Đại học Tohoku có kế hoạch sử dụng siêu máy tính Fugaku để phát triển các mô hình ngôn ngữ lớn chủ yếu dựa trên dữ liệu của Nhật Bản với sự hợp tác của các nhà phát triển siêu máy tính Fujitsu và Riken.
Fujitsu cho biết thêm, các tổ chức có kế hoạch công bố kết quả nghiên cứu của họ vào năm 2024 để giúp các nhà nghiên cứu và kỹ sư Nhật Bản khác phát triển các mô hình ngôn ngữ lớn.
Tờ Nikkei Asia của Nhật Bản cho biết, chính phủ Nhật Bản cũng sẽ đầu tư 6,8 tỷ yên (khoảng 48,2 triệu USD), trong đó khoảng một nửa tổng chi phí này được dùng để phát triển một siêu máy tính mới ở tỉnh Hokkaido, dự kiến sẽ bắt đầu hoạt động vào đầu năm tới. Siêu máy tính này sẽ chuyên đào tạo các mô hình ngôn ngữ lớn để thúc đẩy sự phát triển AI tạo sinh của Nhật Bản.
Vào tháng 4 vừa qua, Thủ tướng Nhật Bản Fumio Kishida cho biết nước này ủng hộ việc sử dụng công nghệ AI tạo sinh trong công nghiệp. Trong khi đó, Công ty OpenAI - “cha đẻ” của ChatGPT cũng đang có kế hoạch mở văn phòng tại Nhật Bản.
Các công ty Nhật Bản đang theo đuổi phát triển AI tạo sinh
Những tập đoàn công nghệ lớn của Nhật Bản cũng đã tham gia vào cuộc cạnh tranh để nâng cao vị thế của Nhật Bản trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo. Vào tháng 6 vừa qua, Tập đoàn công nghệ SoftBank cho biết, họ có kế hoạch phát triển nền tảng AI tạo sinh của riêng mình. Điều này được nhấn mạnh bởi thông báo của Giám đốc điều hành SoftBank Masayoshi Son rằng, công ty có kế hoạch chuyển từ “chế độ phòng thủ” sang “chế độ tấn công” và tăng cường tập trung vào AI.
Trong cuộc họp thường niên của các cổ đông, ông Masayoshi Son nhấn mạnh: “Chúng tôi muốn trở thành vị trí dẫn đầu trong cuộc cách mạng AI”.
Theo tờ Nikkei Asia đưa tin, Tập đoàn SoftBank đã bán 85% cổ phần của mình trong công ty SB Energy cho Toyota Tsusho vào tháng 4 và gần đây đã đồng ý bán 90% cổ phần của mình cho nhà quản lý đầu tư Mỹ Fortress Investment Group. Việc cắt giảm các khoản đầu tư khác này giúp SoftBank giải phóng tiền mặt, cho phép tập trung phần lớn vào AI thông qua đơn vị đầu tư vốn mạo hiểm của Quỹ Tầm nhìn.
Công ty thiết kế chip Arm thuộc sở hữu của SoftBank cũng chuẩn bị theo đuổi việc niêm yết phát hành công khai lần đầu (IPO) tại Mỹ vào cuối năm nay. Amir Anvarzadeh, chiến lược gia thị trường chứng khoán Nhật Bản tại công ty tư vấn chứng khoán Asymmetric Advisors cho biết: “Cho đến nay, đây sẽ là vụ IPO lớn nhất trên toàn thế giới”.
IPO sẽ cung cấp một khoản tiền khổng lồ để tăng vốn tại SoftBank, trước đó công ty đã báo cáo khoản lỗ kỷ lục 4,3 nghìn tỷ yên (khoảng 30 tỷ USD) tại Quỹ Tầm nhìn cho năm tài chính kết thúc vào ngày 31 tháng 3.
Công ty thiết kế chip Arm ban đầu tìm cách huy động từ 8 tỷ đến 10 tỷ USD. Nhưng với nhu cầu về chip bán dẫn “tăng vọt”, chiến lược gia Anvarzadeh gợi ý rằng Arm có thể huy động từ 50 tỷ đến 60 tỷ USD hoặc “85% vốn hóa thị trường của SoftBank”.
Ông Anvarzadeh cho biết thêm, giá cổ phiếu của SoftBank có thể sẽ tăng, mặc dù điều này không đảm bảo sự thành công của các nỗ lực AI của họ. Về cơ bản, SoftBank sẽ khó thay đổi cục diện của Nhật Bản và công ty này cũng không phải là vị cứu tinh cho AI của Nhật Bản.
Bên cạnh SoftBank, Công ty viễn thông Nhật Bản NTT cũng đã công bố kế hoạch phát triển các mô hình ngôn ngữ lớn của riêng mình trong năm tài chính này, nhằm tạo ra một dịch vụ hiệu quả cho các tập đoàn. NTT cho biết, họ sẽ rót 8 nghìn tỷ yên (khoảng 55,5 tỷ USD) trong 5 năm tới vào các lĩnh vực tăng trưởng như trung tâm dữ liệu và AI, tăng 50% so với mức đầu tư trước đó.
Phương tiện truyền thông địa phương đưa tin rằng, công ty quảng cáo kỹ thuật số CyberAgent đã phát hành một mô hình ngôn ngữ lớn vào tháng 5 vừa qua, cho phép các công ty tạo ra các công cụ chatbot AI. Công ty cho biết đây là một trong số ít “mô hình chuyên về ngôn ngữ và văn hóa Nhật Bản”.
Mặc dù vẫn chưa bắt kịp các quốc gia khác trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo, nhưng Nhật Bản đang có bước tiến đầu tiên với những nỗ lực của khu vực tư nhân. Kojima cho biết, một khi “cơ sở hạ tầng mạnh mẽ” được thiết lập, những thách thức kỹ thuật còn lại có thể sẽ được “giảm thiểu đáng kể” bằng cách sử dụng dữ liệu và phần mềm nguồn mở từ những người tiên phong trước đó. Bloom, Falcon và RedPajama đều là các mô hình ngôn ngữ lớn nguồn mở được đào tạo dựa trên lượng dữ liệu khổng lồ có thể tải xuống và nghiên cứu.
Tuy nhiên, các công ty mạo hiểm trong lĩnh vực này nên lường trước sự cạnh tranh kéo dài trong một “khoảng thời gian tương đối dài hơn”, ông Kojima nói. Ông giải thích rằng việc phát triển các mô hình ngôn ngữ lớn đòi hỏi đầu tư vốn đáng kể và lực lượng lao động có tay nghề cao trong xử lý ngôn ngữ tự nhiên và điện toán hiệu năng cao.
Quy định về AI tại Nhật Bản
Sự tham gia ngày càng tăng của các công ty công nghệ Nhật Bản vào quá trình phát triển AI tạo sinh trùng khớp với quan điểm tích cực về việc áp dụng AI trong các lĩnh vực khác. Theo dữ liệu điều tra của công ty Teikoku Databank (Nhật Bản), hơn 60% công ty ở Nhật Bản có thái độ tích cực đối với việc sử dụng AI tạo sinh trong hoạt động của họ, trong khi 9,1% đã làm như vậy.
Tập đoàn công nghệ Hitachi đã thành lập một trung tâm AI tạo sinh để thúc đẩy việc sử dụng công nghệ một cách an toàn và hiệu quả của nhân viên. Tập đoàn cho biết, với chuyên môn của các nhà khoa học dữ liệu, nhà nghiên cứu AI và các chuyên gia có liên quan, trung tâm sẽ xây dựng các hướng dẫn để giảm thiểu rủi ro do AI tạo sinh gây ra.
Chánh văn phòng Nội các Hirokazu Matsuno cho biết, Nhật Bản thậm chí sẽ xem xét việc chính phủ áp dụng công nghệ AI như ChatGPT, với điều kiện là các vấn đề về an ninh mạng và quyền riêng tư được giải quyết.
Trong khi đó, Hiroki Habuka, giáo sư nghiên cứu tại Đại học Kyoto cho biết, khi Nhật Bản trở nên cởi mở hơn trong việc sử dụng trí tuệ nhân tạo, chính phủ nên xây dựng và tạo điều kiện thuận lợi cho các hướng dẫn mềm liên quan đến việc sử dụng nó, đồng thời đánh giá sự cần thiết của các quy định cứng rắn dựa trên các rủi ro cụ thể.
“Nếu không có hướng dẫn rõ ràng hơn về những hành động mà các công ty nên thực hiện khi sử dụng AI tạo sinh, các hoạt động thực thi có thể trở nên phân mảnh”, giáo sư Hiroki Habuka cho biết thêm.
