Tại sao Việt Nam không áp dụng Luật Phá sản đối với ngân hàng thương mại?

Ngày 8/4/2023, Chính phủ ban hành Nghị quyết 50/NQ-CP yêu cầu Ngân hàng Nhà nước khẩn trương xây dựng phương án cơ cấu lại SCB theo trình tự, thủ tục của Luật Các tổ chức tín dụng. Theo luật, các phương án cơ cấu lại một ngân hàng thương mại bao gồm: Phục hồi; Sáp nhập - hợp nhất - chuyển nhượng toàn bộ cổ phần; Giải thể; Chuyển giao bắt buộc và Phá sản. Mặc dù Ngân hàng Nhà nước chưa công bố phương án nào nhưng khả năng cao sẽ không áp dụng phương án phá sản.

Tránh nguy cơ đổ vỡ hệ thống tài chính trên toàn quốc

Mặc dù Luật Phá sản các tổ chức tín dụng ra đời từ năm 2014 và chính thức có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2015, nhưng có vẻ như đây là biện pháp để hạn chế việc phá sản cũng như tránh những hậu quả của nó. Và trên thực tế kể từ khi có Luật Phá sản tới nay đã có nhiều ngân hàng thương mại hoạt động yếu kém gây ảnh hưởng tiêu cực tới toàn bộ hệ thống các tổ chức tín dụng nói riêng và nền kinh tế nói chung, nhưng Ngân hàng Nhà nước Việt Nam chưa từng “cho phép” bất cứ một ngân hàng thương mại nào phá sản.

Lý do là, hệ thống ngân hàng tại Việt Nam hiện nay là tổ chức kinh tế có quy mô lớn, nắm giữ khối lượng tài sản khổng lồ, thúc đẩy hoạt động đầu tư, phát triển sản xuất, kinh doanh và hoạt động xuất, nhập khẩu; đóng góp tích cực cho việc duy trì sự tăng trưởng kinh tế. Hệ thống ngân hàng vừa kiểm soát lạm phát, ổn định kinh tế vĩ mô; vừa cung cấp vốn cho nền kinh tế. Chính vì vậy, sự chi phối và khả năng tác động của ngân hàng thương mại vào nền kinh tế rất lớn.

Giao dịch tại một ngân hàng trên địa bàn thành phố Vinh. Ảnh: Thu Huyền

Bản thân ngân hàng thương mại với vai trò là trung gian tài chính nên phải tạo được sự tín nhiệm cao của đối tượng gửi tiền. Với một đất nước có nền kinh tế đang phát triển, mức thu nhập bình quân đầu người mới chỉ ở mức trung bình khá; nên đối với một tổ chức hay cá nhân, việc có trong tay một khối lượng tiền bạc dù ít hay nhiều đều được xem là tài sản có giá trị, thì số tiền gửi vào các ngân hàng được ví lớn lao như sinh mệnh.

Nên việc ngân hàng thương mại xảy ra phá sản sẽ gây nên hiệu ứng domino khiến cho không chỉ toàn bộ nền tài chính toàn quốc bị ảnh hưởng hết sức tiêu cực mà còn tạo ra các bất ổn về mặt xã hội. Những người gửi tiền ở ngân hàng thương mại bị phá sản sẽ mất hết toàn bộ số tiền đã gửi, gây nên tâm lý hoang mang, sợ hãi về một kịch bản tương tự cho những người gửi tiền ở những ngân hàng thương mại khác. Từ đây sẽ dẫn đến việc lòng dân dao động, đồng loạt rút tiền trước thời hạn ở tất cả các ngân hàng thương mại trong cả nước, khiến hệ thống ngân hàng thương mại bị quá tải và tê liệt.

Việc ngân hàng thương mại yếu kém bị phá sản chưa từng xảy ra, nhưng việc được Ngân hàng Nhà nước mua lại đã có nhiều trường hợp. Như trường hợp Ngân hàng Nhà nước mua lại CBBank và GPBank năm 2015, hay OceanBank năm 2017 để cải tổ hoạt động và tái cơ cấu, giúp ổn định an ninh tài chính, qua đó, bảo vệ quyền lợi cho người gửi, đồng thời, tạo động lực chung cho toàn bộ hệ thống ngân hàng thương mại.

Định hình kênh sinh lời ổn định

Nhiều quan điểm cho rằng, không nên gửi tiền vào ngân hàng thương mại mà đầu tư vàng hoặc bất động sản sẽ tránh được rủi ro và thu được nhiều lợi nhuận. Điều này chưa hẳn, bởi nền kinh tế được ví như cơ thể con người, thì tiền sẽ như dòng máu vận hành nuôi sống cơ thể đó. Dòng máu càng khỏe, càng thông suốt thì cơ thể càng khỏe mạnh. Khi tiền gửi vào ngân hàng, thì ngân hàng lại cho doanh nghiệp vay để hoạt động sản xuất, kinh doanh hiệu quả. Tất cả đều có tác động lẫn nhau để cùng phát triển bền vững.

Chính vì vậy, mua vàng tích trữ chỉ là lợi ích ngắn hạn. Chính phủ ban hành Nghị định số 24/NĐ-CP ngày 3/4/2012 về quản lý hoạt động kinh doanh vàng và có hiệu lực thi hành từ ngày 25/5/2012. Như vậy, nước ta đã phải hơn 10 năm để chống vàng hóa và hình thành nên thị trường vàng độc quyền giá luôn cao hơn thế giới, đồng thời thanh khoản lại thấp, tức mua vào cao - bán ra thấp, tất cả cũng chỉ vì mục đích hạn chế đầu cơ vàng.

Việc gửi ngân hàng vẫn là kênh sinh lời cao và có tác dụng đóng góp vào sự phát triển bền vững. Ảnh: Thu Huyền

Không phủ nhận việc đầu tư vào vàng, USD hay bất động sản đều có khả năng sinh lời cao hơn gửi ngân hàng thương mại. Nhưng khả năng sinh lời cao lại đi đôi với không ổn định và rủi ro cao. Như thị trường bất động sản hiện nay đang rất cam go khi mà nhiều doanh nghiệp không vay được vốn đã chạy vạy vay mượn khắp nơi để duy trì hoạt động. Và tới khi thị trường không có thanh khoản, trong khi vốn vay và trái phiếu doanh nghiệp không phát hành được thì tập thể hay cá nhân ôm bất động sản khả năng sẽ bị đổ vỡ cùng với số bất động sản quý giá ấy.

Trong khi đó, gửi tiền ngân hàng có tốc độ sinh lời chậm hơn, nhưng lại rất an toàn và bản thân người gửi luôn có một khoản tiền cố định và sinh lời liên tục. Hiện nay, những kênh đầu tư từng mang lại mức sinh lời cao như bất động sản, vàng hay chứng khoán đang trở nên im ắng, thì việc gửi ngân hàng vẫn là kênh sinh lời cao và có tác dụng đóng góp vào sự phát triển bền vững. Đây cũng là mục tiêu mà hệ thống ngân hàng Việt Nam đang hướng tới.

Thực hiện nghiêm Điều 20, Luật Các tổ chức tín dụng 2010

Theo quan điểm chúng tôi, hiện nay, Việt Nam chưa nên áp dụng Luật Phá sản các tổ chức tín dụng để đào thải những ngân hàng thương mại yếu kém ra khỏi hệ thống, mà phải có sự giám sát từ Ngân hàng Nhà nước để phát hiện sớm và xử lý ngay từ khi một ngân hàng thương mại nào đó bắt đầu rơi vào tình trạng mất kiểm soát.

Tuy nhiên, điểm mấu chốt nằm ở chỗ phải thực hiện thực sự nghiêm túc những quy định tại Điều 20, Luật Các tổ chức tín dụng năm 2010 về điều kiện cấp Giấy phép ngân hàng thương mại cổ phần, đặc biệt là việc “có đề án thành lập, phương án kinh doanh khả thi, không gây ảnh hưởng đến sự an toàn, ổn định của hệ thống tổ chức tín dụng; không tạo ra sự độc quyền hoặc hạn chế cạnh tranh hoặc cạnh tranh không lành mạnh trong hệ thống tổ chức tín dụng”.

Bên cạnh việc phát triển quy mô và doanh số thì việc nâng cao năng lực quản trị, đặc biệt là quản trị rủi ro sẽ tạo nên sự vững mạnh của một ngân hàng thương mại, từ đó, sẽ tạo nên giá trị thương hiệu lớn mạnh, tạo nên niềm tin vững chắc cho các đối tượng khách hàng.

Nhận thức được sự ảnh hưởng lớn của các ngân hàng thương mại đến kinh tế - xã hội đất nước, nên việc phá sản các doanh nghiệp này đã được pháp luật quy định một cách tỉ mỉ và chặt chẽ. Thủ tục phá sản tổ chức tín dụng không thuần túy và đơn giản như thủ tục phá sản đối với các doanh nghiệp và hợp tác xã. Khi ngân hàng thương mại dù lâm vào tình trạng phá sản vẫn bắt buộc phải qua thủ tục kiểm soát đặc biệt, mà Tòa án chưa thể ngay lập tức thụ lý. Với thủ tục kiểm soát đặc biệt này, cùng với chính sách hiện hành của Nhà nước thì việc các ngân hàng thương mại phục hồi và “trùng hưng” là điều hoàn toàn có thể./.