Tốc độ đổi mới công nghệ của Trung Quốc đã vượt xa mọi dự báo của Mỹ

Với những tiến bộ vượt bậc trong lĩnh vực pin lithium-ion, xe điện và các công nghệ hạt nhân thế hệ mới, các công ty Trung Quốc đang nhanh chóng thu hẹp khoảng cách so với các đối thủ phương Tây. Nhờ chính sách hỗ trợ mạnh mẽ của chính phủ, nguồn nhân lực dồi dào và thị trường nội địa rộng lớn, các công ty này có khả năng không chỉ sánh ngang mà còn vượt qua các tập đoàn đa quốc gia trong vòng một thập kỷ tới.

Liệu Trung Quốc có thể đổi mới và vượt qua Mỹ trong cuộc chiến giành quyền thống trị về công nghệ hay không?

Một nghiên cứu sâu rộng kéo dài 20 tháng về 44 công ty công nghệ hàng đầu của Trung Quốc đã gióng lên hồi chuông báo động cho Mỹ. Các lĩnh vực trọng điểm như năng lượng hạt nhân, chất bán dẫn, trí tuệ nhân tạo (AI), xe điện và khoa học vật liệu đã chứng minh được khả năng đổi mới đáng kể của các doanh nghiệp này.

Cuối tháng 9 vừa qua, tại một sự kiện diễn ra ở Đồi Capitol, các chuyên gia từ Quỹ Công nghệ thông tin và Đổi mới (ITIF) - một tổ chức nghiên cứu tại Washington (Mỹ) đã trình bày những phát hiện nghiên cứu cho thấy sự phát triển nhanh chóng trong lĩnh vực công nghệ tại Trung Quốc đang đặt ra những thách thức nghiêm trọng đối với Mỹ, đòi hỏi các nhà hoạch định chính sách phải có những hành động quyết liệt.

Chuyên gia nghiên cứu Stephen Ezell, Giám đốc ITIF đã gây bất ngờ khi tuyên bố tại cuộc họp rằng: "Hệ thống đổi mới sáng tạo của Trung Quốc, mặc dù còn nhiều hạn chế, nhưng đã phát triển mạnh mẽ vượt xa so với những đánh giá trước đây".

"Mặc dù chưa thể khẳng định Trung Quốc dẫn đầu toàn diện, nhưng bằng chứng cho thấy nước này đã và đang vượt lên ở một số lĩnh vực cụ thể. Thậm chí, trong nhiều lĩnh vực khác, các doanh nghiệp Trung Quốc hoàn toàn có khả năng sánh ngang hoặc vượt qua các đối thủ phương Tây trong vòng một thập kỷ tới", ông Stephen Ezell nhận định.

Ông Stephen Ezell cho biết, các công ty Trung Quốc đang "đứng đầu" trong các lĩnh vực năng lượng hạt nhân, xe điện và pin. Tuy nhiên, ông cũng chỉ ra rằng tốc độ đổi mới trong lĩnh vực chất bán dẫn tiên tiến của nước này còn khá chậm.

Để đánh giá các công ty, các nhà phân tích thường xem xét các yếu tố như mức đầu tư vào nghiên cứu và phát triển, chất lượng nhân sự, sự tồn tại của các nhóm đổi mới, các giải thưởng quốc tế và thị phần. Sau đó, họ so sánh những yếu tố này với các công ty hàng đầu thế giới trong cùng lĩnh vực.

Theo Robert Atkinson, Chủ tịch ITIF, Trung Quốc có thể sẽ sớm vượt qua Mỹ tới 10-15 năm trong việc triển khai các lò phản ứng hạt nhân thế hệ thứ tư quy mô lớn.

Hiện tại, nền kinh tế lớn thứ hai thế giới đang dẫn đầu về xây dựng các nhà máy điện hạt nhân, với tốc độ xây dựng mới vượt xa so với tổng số các nước còn lại. Trong một thập kỷ qua, nước này đã xây dựng nhiều lò phản ứng hơn cả Mỹ trong suốt 30 năm qua.

Đến năm 2030, Trung Quốc dự kiến ​​sẽ vượt qua Mỹ về sản xuất điện hạt nhân vì nước này đã trở thành quốc gia đầu tiên triển khai vận hành các lò phản ứng thế hệ thứ tư tiên tiến với thiết kế mới và hệ thống an toàn thụ động.

Ông Stephen Ezell đã bày tỏ sự kinh ngạc trước sự tăng trưởng chóng mặt của ngành công nghiệp ô tô Trung Quốc. Từ con số khiêm tốn 5.200 chiếc vào năm 1985, dự kiến năm nay nước này sẽ sản xuất tới 26,8 triệu chiếc, chiếm 21% thị phần toàn cầu. Ông dự đoán con số này sẽ còn tăng lên 30% vào cuối thập kỷ.

Trung Quốc hiện nắm giữ vị trí thống trị trên thị trường toàn cầu với 62% sản lượng xe điện và 77% sản lượng pin EV, cho thấy sự vượt trội tuyệt đối của nước này trong lĩnh vực sản xuất xe điện.

Trong lĩnh vực dược phẩm sinh học, cuộc điều tra của ITIF phát hiện ra rằng mặc dù Trung Quốc vẫn tụt hậu so với các nước dẫn đầu là Mỹ và phương Tây, nhưng nước này đang nhanh chóng bắt kịp. Từ năm 2002 đến năm 2019, thị phần giá trị gia tăng toàn cầu của Trung Quốc trong ngành dược phẩm sinh học đã tăng gấp 4 lần lên gần 25%.

Trong lĩnh vực robot, Ezell cho biết: "Chúng tôi thấy rằng bản thân các công ty Trung Quốc không có tính sáng tạo như các công ty Mỹ, Hàn Quốc hay Nhật Bản, ngoại trừ Kuka, một nhà sản xuất robot công nghiệp của Đức được nhà sản xuất thiết bị gia dụng Trung Quốc Midea Group mua lại vào năm 2016".

Tuy nhiên, năm ngoái, Trung Quốc đã triển khai nhiều robot công nghiệp hơn so với phần còn lại của thế giới cộng lại, Giám đốc ITIF nói thêm. "Điều này có nghĩa là họ sẽ thấy tác động của robot và tự động hóa mang lại hiệu quả cao hơn và thúc đẩy sự phát triển của các ngành công nghiệp".

Về chất bán dẫn, cuộc điều tra cho thấy Trung Quốc chậm hơn các nước dẫn đầu thế giới khoảng 2 đến 5 năm, trong đó chip tiên tiến nhất do Huawei Technologies sản xuất chậm hơn 3 năm.

Năm 2020, Huawei phải đối mặt với lệnh trừng phạt nghiêm trọng của Mỹ khiến công ty này không thể tiếp cận nguồn cung cấp chip tiên tiến. Tuy nhiên, năm ngoái, công ty đã khiến chính quyền Washington ngạc nhiên khi ra mắt một chiếc điện thoại thông minh mới chạy bằng chip bán dẫn tiên tiến do trong nước sản xuất.

Mỹ tiếp tục ban hành các lệnh cấm mới đối với Trung Quốc

Để bảo vệ vị thế công nghệ hàng đầu của mình, tháng 9 vừa qua, Bộ Thương mại Mỹ đã ban hành những quy định mới nhằm kiểm soát chặt chẽ việc xuất khẩu máy tính lượng tử và thiết bị sản xuất chip tiên tiến. Các biện pháp này được kỳ vọng sẽ ngăn chặn việc công nghệ nhạy cảm bị lọt vào tay các đối thủ cạnh tranh.

Động thái này diễn ra sau khi bộ này ban hành lệnh kiểm soát xuất khẩu vào năm 2022 nhằm hạn chế khả năng tiếp cận chip máy tính tiên tiến của Trung Quốc, cản trở quá trình phát triển và bảo trì siêu máy tính cũng như hạn chế năng lực sản xuất chất bán dẫn của nước này.

Để tuân thủ lệnh cấm của chính phủ Mỹ, các công ty của Mỹ như Nvidia đã phải điều chỉnh sản phẩm, cung cấp các phiên bản chip có hiệu năng hạn chế hơn cho thị trường Trung Quốc, thay vì những con chip tiên tiến nhất của họ.

Sự trỗi dậy của các công ty trong nước như Huawei đã gây áp lực cạnh tranh lớn lên Nvidia, khiến doanh thu từ thị trường Trung Quốc của công ty này giảm từ 26% xuống còn 17% trong năm qua.

Rick Switzer, cựu nhân viên về chính sách công nghệ tại Bộ Ngoại giao Mỹ đã cảnh báo rằng, Trung Quốc đang theo kịp các loại chip cũ được sử dụng để sản xuất mọi thứ, từ máy giặt đến tủ lạnh đến hệ thống quốc phòng.

Ông Rick Switzer khẳng định rằng, báo cáo của ITIF đã dập tắt những nghi ngờ không có căn cứ về việc Trung Quốc chỉ đơn thuần sao chép công nghệ từ phương Tây. Theo ông, báo cáo này đã chứng minh rõ ràng rằng Trung Quốc có khả năng đổi mới độc lập.

Ông lấy ví dụ về chuyến thăm gần đây của các lãnh đạo cấp cao của Ford tới Trung Quốc. Họ đã nhận thấy rằng xe điện sản xuất tại Trung Quốc không chỉ có giá cả cạnh tranh mà còn sở hữu những tính năng sáng tạo vượt trội. Điều này cho thấy rõ ràng rằng ngành công nghiệp ô tô của Trung Quốc đang không ngừng đổi mới.

Switzer khẳng định rằng, Trung Quốc đã đầu tư rất nhiều nguồn lực và nhân lực để phát triển công nghệ của riêng mình và đạt được những thành tựu đáng kể.

Tesla có thể chứng thực cho thách thức này. Vào năm 2023, BYD của Trung Quốc đã nổi lên là nhà sản xuất xe điện hàng đầu thế giới, bán được khoảng 3 triệu xe. Cùng năm đó, công ty của tỷ phú Elon Musk đã bán được 1,81 triệu xe trên toàn cầu và trong nửa đầu năm 2024, doanh số bán hàng của Tesla tại Trung Quốc đã giảm 5%.

Trước tình hình đó, chính quyền Washington đã vào cuộc. Vào tháng 5 vừa qua, Tổng thống Mỹ Joe Biden đã ra lệnh áp thuế 100% đối với xe điện của Trung Quốc. Ông Joe Biden đặt mục tiêu đến năm 2030, Mỹ sẽ sản xuất pin xe điện mà không cần đến các nguồn khoáng sản quan trọng từ Trung Quốc.

Ông Switzer nhận thấy rằng các nhà nghiên cứu Mỹ và Trung Quốc đã cùng nhau công bố một số lượng lớn bài báo khoa học, vượt xa bất kỳ quốc gia nào khác. Ông cũng lưu ý rằng, mặc dù thu hút nhiều sinh viên Trung Quốc đến du học nhưng Mỹ lại không giữ chân được nhiều nhân tài này khi có khoảng 70% sinh viên chọn quay về làm việc cho các công ty và viện nghiên cứu trong nước.

Phát biểu bế mạc sự kiện, nghị sĩ Mỹ John Moolenaar, một đảng viên Cộng hòa đến từ tiểu bang Michigan và là Chủ tịch ủy ban đặc biệt về Trung Quốc của Hạ viện cho biết, kiểm soát vốn và xuất khẩu vẫn đóng vai trò quan trọng trong chiến lược phòng thủ của Mỹ chống lại Trung Quốc.

"Để đạt được mục tiêu chiến lược cuối cùng trước đối thủ chính trị, chúng ta cần áp dụng ngay các biện pháp hạn chế xuất khẩu và kiểm soát chặt chẽ dòng vốn ra nước ngoài. Đồng thời, việc đầu tư mạnh mẽ vào các dự án nội địa sẽ giúp chúng ta tăng cường sức mạnh và giành được ưu thế", ông John Moolenaar nói.

Vào tháng 8 năm 2023, Tổng thống Joe Biden đã ký một sắc lệnh hành pháp cấm dòng vốn của Mỹ chảy vào các công ty Trung Quốc tham gia vào các lĩnh vực công nghệ tiên tiến như chip, AI và điện toán lượng tử.

Emily Jin, nhà sáng lập Datenna, một công ty phân tích dữ liệu hàng đầu về Trung Quốc đã cảnh báo rằng, Trung Quốc đang nhanh chóng vươn lên dẫn đầu trong nhiều lĩnh vực công nghệ mũi nhọn, với mục tiêu chuyển đổi ưu thế công nghệ thành sức mạnh kinh tế và chính trị.

Bà cũng cho rằng môi trường chính trị tại Trung Quốc ít phân cực hơn so với Mỹ hiện nay. Chính sự đồng thuận cao trong việc triển khai các chính sách công nghiệp và đổi mới công nghệ đã giúp Trung Quốc đạt được những tiến bộ vượt bậc.