Trung Quốc - thách thức lớn trong chính sách đối ngoại của Joe Biden

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình được Phó Tổng thống Mỹ lúc bấy giờ là Joe Biden tiếp đón tại Căn cứ Không quan Andrews năm 2015. Ảnh: CNN

Quan hệ song phương đã xấu đi xuống mức thấp nhất trong lịch sử trong nhiệm kỳ của ông Trump. 4 năm qua, cả hai bên đã áp đặt lên hàng hóa của nhau bằng thuế quan thương mại, hạn chế quyền tiếp cận thị trường của các công ty công nghệ, trục xuất nhà báo và nhà ngoại giao, đóng cửa các lãnh sự quán...

Các nhà phân tích ở cả hai nước vẫn đang tranh luận về việc liệu ông Joe Biden sẽ áp dụng chính sách cứng rắn hơn đối với Trung Quốc, hay thay đổi bằng cách làm mềm hóa quan hệ giữa Washington và Bắc Kinh.

Ngay cả trên các phương tiện truyền thông nhà nước Trung Quốc cũng cho thấy sự bối rối, "nín thở" của chính quyền vì không chắc chắn chính quyền tân tổng thống Mỹ sẽ áp dụng chính sách đối ngoại theo hướng nào.

"Trung Quốc không nên có bất kỳ ảo tưởng rằng chiến thắng của Joe Biden sẽ giảm bớt căng thẳng hoặc đảo ngược mối quan hệ Trung-Mỹ, song cũng không nên suy yếu niềm tin về việc cải thiện quan hệ song phương" - trích đoạn trong bài xã luận đăng tải trên tờ Global Times của Trung Quốc.

Hiện tại, chưa có tuyên bố chính thức của nhóm tranh cử Biden về chính sách đối với Trung Quốc. Tuy nhiên, ông Joe Biden không phải là người mới làm quen với chính sách đối ngoại. Trong gần 5 thập kỷ tham gia chính trị, ông Biden đã nhiều lần đưa ra chính sách chống lại Trung Quốc.

Do đó, các nhà phân tích đang nhìn lại những tuyên bố trong quá khứ và cả những bình luận gần đây được đưa ra trong chiến dịch tranh cử để có cái nhìn toàn diện về cách mà Biden sẽ tiếp cận với Trung Quốc - thách thức chính sách đối ngoại lớn nhất của ông trong nhiệm kỳ mới.

Quan hệ với Bắc Kinh

Dưới thời Barack Obama, khi Joe Biden giữ chức phó tổng thống, quan hệ giữa Washington với Bắc Kinh được đánh giá cao ở mức độ quan trọng, một phần xuất phát từ vị thế mới của Trung Quốc là nền kinh tế lớn thứ 2 thế giới.

Mặc dù Trung Quốc đang đạt được sức mạnh cả về kinh tế và quân sự, song ngoại giao trong thời kỳ này chủ yếu dựa trên nỗ lực hợp tác, thay vì đối đầu. Các tranh chấp lớn hầu hết đều được kiềm chế, và tập trung vào các vấn đề an ninh.

Ông Joe Biden đã đến Bắc Kinh nhiều lần nhằm nỗ lực đạt được sự ủng hộ của Trung Quốc đối với một số chính sách quan trọng của Obama, bao gồm cả kiềm chế tham vọng hạt nhân của Triều Tiên. Chủ tịch Tập Cận Bình đã xem phó tổng thống Mỹ khi đó là "người bạn của Trung Quốc".

Tuy nhiên, bất chấp những cáo buộc từ chiến dịch tranh cử của ông Donald Trump cho rằng, Joe Biden quá thân thiết với Trung Quốc, nhiều bằng chứng lại cho thấy quan điểm của Joe Biden đã thay đổi trong những năm gần đây, phù hợp với thái độ đã thay đổi ở Washington. Với Mỹ, Bắc Kinh giờ đây không còn là đối tác tiềm năng, mà là đối thủ chính.

Trong cuộc bầu cử sơ bộ của đảng Dân chủ hồi tháng 2, Joe Biden đã gọi Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình là "kẻ côn đồ" và cho rằng Bắc Kinh phải "chơi theo luật". Thậm chí một áp phích tranh cử của đội ngũ Joe Biden hồi tháng 6 đã cáo buộc ông Trump bị Trung Quốc "chơi xỏ".

Mục tiêu nhắm vào Trung Quốc còn được thể hiện rõ ràng trong cương lĩnh của đảng Dân chủ, được công bố vào hồi tháng 8/2020. So với chiến dịch tranh cử tổng thống vào năm 2016, chỉ đề cập đến 7 vấn đề với Trung Quốc, thì phiên bản năm nay có hơn 22 đề mục.

"Đảng Dân chủ sẽ rõ ràng, mạnh mẽ và nhất quán trong việc đẩy lùi những lo ngại sâu sắc về kinh tế, an ninh và nhân quyền trong chính sách đối ngoại với chính phủ Trung Quốc" - cương lĩnh năm 2020 nêu rõ.

Quan hệ Mỹ-Trung dưới thời Tổng thống Trump trở nên tồi tệ nhất trong lịch sử. Ảnh: CNN

Thương mại song phương

Một trong những mục tiêu chính trong nền tảng chính sách đối ngoại của Tổng thống Trump là cuộc chiến thương mại với Trung Quốc.

Kể từ giữa năm 2018, chính quyền Trump đã áp thuế đối với hàng trăm tỷ USD hàng hóa nhập khẩu của Trung Quốc, khiến thâm hụt thương mại cho cả 2 bên.

Bắc Kinh và Washington đã đạt được thỏa thuận thương mại giai đoạn 1 vào tháng 1/2020. Tuy nhiên nhiều bất đồng vẫn chưa được giải quyết, bao gồm cả việc Trung Quốc bảo trợ cho các công ty nhà nước đang cạnh tranh trên thị trường toàn cầu.

Những tuyên bố gần đây của Joe Biden cho thấy ông sẽ tiếp tục hành động chống lại Bắc Kinh trên lĩnh vực kinh tế. Tuy nhiên, trong một cuộc phỏng vấn hồi tháng 8, ông Biden lại tin rằng thuế quan cũng gây tổn hại đối với Mỹ, cũng như với Trung Quốc.

Ông Biden cho rằng: Sản xuất đang trong thời kỳ suy thoái. Nông nghiệp mất hàng tỷ đô la. Mỹ đang theo đuổi chính sách sai lầm với Trung Quốc.

Thay vào đó, ông Biden dường như ủng hộ việc xây dựng một liên minh toàn cẩu để buộc Trung Quốc tự do hóa nền kinh tế của mình. "Không giống như Trump, những gì tôi muốn là Trung Quốc hãy tuân theo các quy tắc quốc tế", ông Biden nói.

Quan điểm của ông Joe Biden về Trung Quốc đã có nhiều sự thay đổi so với khi ông là "phó tướng" của Obama. Điều này thể hiện rõ trong cương lĩnh tranh cử của đảng Dân chủ. Ảnh: AP

Vấn đề Biển Đông

Cả chính quyền Obama và Trump đều theo đuổi các chính sách chống lại các tuyên bố chủ quyền phi lý của Trung Quốc ở Biển Đông.

Dưới thời Obama-Biden, chính phủ Trung Quốc đã bắt đầu xây dựng và quân sự hóa các đảo nhân tạo tại Biển Đông. Sau đó, Mỹ đã bắt đầu các hoạt động tự do hàng hải trong khu vực, điều các tàu hải quân đến gần các đảo nhân tạo và bãi đá ngầm do Bắc Kinh xây dựng, nhằm đưa ra thông điệp rằng Washington sẽ không bao giờ thừa nhận các tuyên bố của Trung Quốc.

Còn trong nhiệm kỳ của Donald Trump, Mỹ đã tăng cường các hoạt động này và tuyên bố rằng "các yêu sách của Trung Quốc ở Biển Đông là bất hợp pháp".

Mặc dù ông Joe Biden chưa đưa ra tuyên bố chính thức nào về Biển Đông, song không có dấu hiệu nào cho thấy ông sẽ đảo ngược các chính sách cứng rắn của Trump trong khu vực, thậm chí ông Biden sẽ củng cố hơn.