Ứng xử của người Nghệ với văn hóa Phật giáo

Chùa chiền có mặt trên đất Nghệ từ thời Bắc thuộc, song vào năm nào, thế kỷ nào thì chưa xác định rõ được. Theo nhân dân truyền lại, ở huyện Quỳnh Lưu đã từng có những ngôi chùa cổ như chùa Trả ở Quỳnh Dỵ, chùa Bình An ở Quỳnh Thiện, chùa Đồng Bạc ở Quỳnh Vinh, chùa Lão ở Quỳnh Trang, chùa Ngô, chùa Mốt ở Quỳnh Diễn, chùa Củ ở Quỳnh Lập, chùa Nổ ở Quỳnh Lộc, chùa Luốc ở Quỳnh Văn, chùa Sưởi ở Quỳnh Châu... Huyện Diễn Châu lại có chùa Đống, chùa Am ở Diễn Đoài, chùa Lăng, chùa Cồn Sim ở Diễn Lâm... Tại Yên Thành có chùa Tháp ở Đức Hậu, chùa Thiên Tạo ở Vũ Kỳ... Đáng tiếc là các ngôi chùa cổ ấy hiện nay không còn nữa.

Đầu thế kỷ X, khi nước ta dựng được nền tự chủ, vào đời Lý tại Đô Lương có chùa Già ở Đà Sơn, chùa Bà Bụt ở xã Bạch Đường, chùa Vườn ở thị trấn Đô Lương... Vùng này vào thời đó là một trung tâm Phật giáo của Nghệ An nên có nhiều địa danh gắn với chữ nghĩa của nhà Phật như Đà Lam, Phật Kệ, Bụt Đà, núi Già, chợ Già... nay đều thuộc xã Đà Sơn. Tể tướng Lý Đạo Thành, khi bị biếm chức vào làm Tri châu Nghệ An đã rước bộ Kinh Địa Tạng vào thờ ở chùa Già để thường xuyên tụng niệm. Ở Yên Thành, cũng thấy một vùng có những địa danh như vậy như Lạc Thiện, Tường Lai, Tiên Bồng, Thanh Đạt, Triều Cảnh, Phúc Trạch, Đại Độ, Tích Phúc, Phúc Tăng... Cũng tại huyện Yên Thành, triều đình nhà Trần cho Tĩnh Quốc vương Trần Quốc Khang vào làm quản hạt Diễn Châu. Để tỏ rõ oai quyền và sự giàu có của mình, Quốc Khang đã xây phủ đệ lộng lẫy quá mức ở làng Công Trung. Theo sách Nghệ An ký "Vua nghe tin, sai người đến xem, Tĩnh Quốc sợ, mới tô tượng Phật để thờ".

Sách Nghệ An ký nói rõ thêm: "Quốc Khang phải phá một phần phủ đệ, dựng chùa ở núi Thàng"- đó là chùa Thông. Như vậy là chùa Thông ở núi Thàng thuộc làng Phúc Tăng, sát làng Công Trung được xây dựng vào đời Trần. Có thể kể thêm một số chùa ở Nghệ An được xây dựng vào đời Trần như chùa Mụ Nghểnh, ở Trường Hậu (Quỳnh Lâm), chùa Đế Thích, chùa Ốc ở Phú Nghĩa, chùa Nổ ở Hải Lệ, chùa Càn ở Phương Cần, chùa Bà, chùa Ông ở Hữu Lập... thuộc huyện Quỳnh Lưu; chùa Đại Tuệ, chùa Nhạn Tháp, chùa Viên Quang ở Nam Đàn; chùa Sính, chùa Nhãn, chùa Trằm... ở Diễn Châu Như vậy, nhiều chùa ở Nghệ An được xây dựng từ đời Trần trở về trước. Cho đến đầu thế kỷ XX, theo thống kê sơ bộ thì ở Nghệ An có 363 chùa lớn, nhỏ. Trong những ngôi chùa kể trên, nhiều chùa chỉ có ông thầy chùa thường xuyên hương khói, một số ít chùa có sư sãi.

Tượng Phật nghìn tay,nghìn mắt ở chùa Cần Linh (TP.Vinh). Ảnh: Kim Hùng

Như vậy, tín ngưỡng Phật giáo đến với người Nghệ An cũng đã có một bề dày thời gian nhất định. Đặc biệt trong thời buổi kinh tế thị trường, ngoài chuyện phải lo toan với "cơm, áo, gạo, tiền" hàng ngày, người dân chúng ta rất cần một nơi để tĩnh tâm, trải lòng cho thanh thản. Việc rất nhiều người dân tìm đến với cõi tâm linh ở các chùa, các đền là điều dễ hiểu. Để đáp ứng nhu cầu "hướng thiện, thờ Phật" của nhân dân, trong những năm gần đây, nhiều nơi trên vùng quê xứ Nghệ đã tiến hành trùng tu, tôn tạo, phục dựng lại các ngôi chùa cổ bằng tấm lòng công đức của nhân dân.

Ngoài chùa Cần Linh nằm ở phường Cửa Nam - TP. Vinh, có thể kể đến chùa Đại Tuệ trên núi Đại Huệ, chùa Viên Quang ở Nam Thanh (Nam Đàn). Riêng chùa Đại Tuệ, tháng 10/2009 vừa qua đã có hẳn một cuộc hội thảo khoa học về việc phục dựng lại ngôi chùa này. Cuộc hội thảo đã thu hút rất nhiều các nhà khoa học, sử học trong tỉnh, trong nước. Chùa Đại Tuệ là ngôi chùa cổ được xây dựng từ thế kỷ XIV để thờ Phật, toạ lạc trên núi Đại Huệ (xã Nam Anh, Nam Đàn). Ngôi chùa này gắn liền với truyền thuyết về sự linh thiêng, cứu độ, giải oan cho chúng sinh của Đức Phật, về câu chuyện Hồ Quý Ly xây thành đắp luỹ chống quân Minh; Nguyễn Huệ - Quang Trung và nghĩa quân Tây Sơn trên đường tiến quân ra Bắc tiêu diệt tập đoàn phong kiến Lê - Trịnh, đánh tan 29 vạn quân Thanh xâm lược, thống nhất đất nước. Việc phục dựng chùa Đại Tuệ trong thời gian tới có ý nghĩa quan trọng trong việc gìn giữ, phát huy di sản văn hóa dân tộc, đáp ứng nguyện vọng thờ Phật, hướng thiện, nhu cầu sinh hoạt tâm linh của nhân dân, đồng thời tạo thêm một công trình kiến trúc, văn hóa tâm linh đẹp, gắn với danh thắng núi Đại Huệ, mộ bà Hoàng Thị Loan để phục vụ khách tham quan du lịch trong và ngoài nước.

Các phật tử tại buổi lễ, nhân dịp Đoàn Phật giáo Ấn Độ thăm chùa Ân Hậu - xã Nghi Đức (TP.Vinh)

Bên cạnh đa số người dân thường xuyên hành hương lên chùa vào các ngày rằm, mồng 1 hàng tháng, vào những dịp lễ, Tết, đầu Xuân để cầu nguyện, hiện nay, còn rất nhiều người dân tìm đến những lớp học Yoga - ngồi thiền... hay tìm đến những ngôi chùa để nghe các sư giảng đạo nhằm tĩnh tâm. (*)

Bài viết có tham khảo các tài liệu: Sách Nghệ An lịch sử và văn hóa do PGS Ninh Viết Giao chủ biên và Trang thông tin điện tử của Hội Phật giáo Việt Nam.

Thanh Thuỷ