Về ngày mất của Sát Hải đại vương

(Baonghean) - Sát Hải đại Vương Hoàng Tá Thốn được xem là vị thần vùng sông biển của Việt Nam, được thờ ở khắp các cửa biển từ miền bắc vào tận nam trung bộ. Tại xứ Nghệ, Ngài là một trong hai vị nhân thần nổi tiếng linh thiêng và được nhân dân lập đền thờ phụng ở nhiều nơi nhất...

Sát Hải Đại Vương là một nhân vật lịch sử được quốc sử ghi chép rõ ràng. Quê gốc của Ngài ở xã Vạn Phần, phủ Diễn Châu (nay là xã Diễn Vạn, huyện Diễn Châu) có cửa Vạn là nơi sông Bùng đổ ra biển. Xung quanh thân thế và sự nghiệp của Ngài có rất nhiều huyền thoại, đều gặp nhau ở một điểm, mẹ Ngài là người trần, còn cha thì không thấy có tài liệu nào đề cập đến? Ngài ra đời là kết quả của việc giao hòa giữa mẹ và tinh khí của Thủy phủ. Theo như truyền thuyết, thần tích, văn bia thì Ngài mất vào ngày mồng 1 Tết, tại lạch Trào, huyện Hoằng Hóa, tỉnh Thanh Hóa trên đường đi (hiện nay tại xã Hoằng Tiến, huyện Hoằng Hóa còn có đền thờ Ngài). Thông tin này được nhiều sách báo hiện nay dựa theo. Tuy nhiên, theo chúng tôi thì ngày này không chính xác và xung quanh ngày mất của Ngài có nhiều vấn đề phải xem lại.

Đền thờ Sát Hải đại vương tại Diễn Vạn (Diễn Châu).

Thứ nhất: Triều đại nhà Trần với 3 lần đại thắng đế quốc Mông Nguyên nên uy thế nước Đại Việt ngày càng lớn mạnh, các quốc gia lân bang đều kính nể và kết tình giao hảo. Trong một thời gian dài, đất nước được thái bình, mối quan hệ bang giao giữa Đại Việt và các nước phương Nam rất tốt, mà đặc biệt là Chiêm Thành. Bằng chứng là Vua Trần Nhân Tông đã gả công chúa Huyền Trân cho Chế Mân, cương thổ của Đại Việt lại được mở rộng vào tận Thuận Hóa. Mặc dù sau việc giải cứu đưa Huyền Trân công chúa về nước, vua Chiêm Thành có oán giận nhưng lúc bấy giờ nhà Trần đang rất hùng mạnh, nên Chiêm Thành vẫn không dám phản kháng lại. Chỉ khi cuối triều, nhà Trần suy yếu thì Chiêm Thành mới nhắc lại chuyện xưa và đòi lại Châu Ô, Châu Rí. Như thế thì trong thời gian Sát Hải Đại Vương Hoàng Tá Thốn đang đương chức, không thể có chuyện quân Chiêm Thành sang quấy nhiễu hải phận Đại Việt được? Nếu có gây hấn thì cũng chỉ ngấp nghé ở vùng Thuận Hóa (tiếp giáp với Chiêm Thành). Trong khi các tài liệu đều nói Ngài mất ở Cửa Trào – Thanh Hóa, một nơi cách Châu Thuận, Châu Hóa rất xa.

Thứ hai: Đời Trần có lệ cứ 23 tháng Chạp thì niêm ấn, đến Rằm tháng Giêng năm sau mới khai ấn. Trong khoảng thời gian đó, tất cả mọi công văn giấy tờ, công vụ đều tạm ngừng (tất nhiên là trừ trường hợp khẩn cấp liên quan đến an ninh quốc gia). Tục lệ này còn lưu mãi đến ngày nay trong lễ khai ấn đền Trần ở Nam Định. Theo gia phả, lúc mất ngài đã 85 tuổi, vậy thì trong lúc đang nghỉ tết, đất nước thái bình, không có lý do gì mà một lão tướng lại đi công việc trên biển đúng ngày mồng Một Tết Nguyên đán.

Thứ ba: Mới đây chúng tôi may mắn được tiếp cận cuốn Gia phả trung chi 7 họ Nguyễn triệu cơ tại làng Quỳnh Đôi, do tú tài Nguyễn Lân viết trong khoảng những năm 1501-1510, dưới triều Lê sơ. Họ Nguyễn, họ Hồ và họ Hoàng đều là những dòng họ khai canh, khai cơ ra mảnh đất Quỳnh Đôi ngày này. Cả 3 họ lại có mối quan hệ thông gia rất mật thiết. Cuốn gia phả này đã được con cháu họ Nguyễn tái sao và tục biên trong những thế hệ sau. Ngoài ghi chép về lịch sử, thế thứ, lăng mộ của dòng họ Nguyễn còn có những ghi chép về họ Hồ, họ Hoàng và lịch sử làng Quỳnh Đôi. Trong đó có những thông tin rất quan trọng về thân thế của Sát Hải Đại Vương. Chúng tôi xin tạm dịch như sau: “…Hoàng Khánh (một trong ba vị triệu cơ làng Quỳnh Đôi) là cháu của Hoàng Tá Thốn người Vạn Phần. Hoàng Tá Thốn sinh trưởng ở thời Trần, phù Trần Thánh Tông, Nhân Tông đánh giặc, được thụ phong Sát Hải thần, biệt phong là Ngọc Minh Hưng Triều Lão Tướng quân. Ông sinh ngày 15 tháng 4 năm Giáp Dần (1254) mất ngày 15 tháng 3 năm Kỷ Mão (1339). Nhà vua cho thuyền rồng chở thi hài về an táng tại quê nhà Vạn Phần…”.

Thứ tư: Chúng tôi đã trực tiếp gặp ông Hoàng Nam - tộc trưởng họ Hoàng xã Diễn Vạn, hậu duệ của Sát Hải Đại Vương, và được ông cho biết: “Từ bao đời nay, hàng năm tại đền và nhà thờ họ Hoàng ở Vạn Phần đều làm lễ giỗ Sát Hải Đại Vương vào đúng ngày 15/3 âm lịch. Vào ngày này, đông đảo nhân dân địa phương và các nơi, đặc biệt là ngư dân đều về đây chiêm bái và xin lộc của Ngài. Và cứ 3 năm 1 lần, đều làm đại lễ trong đó có nghi lễ tống thuyền...”.

Từ những suy luận trên, ta thấy các tài liệu viết Ngài mất vào đúng mồng Một Tết Nguyên đán trên đường đi là không chính xác. Điều đáng tiếc, là ngày mất của Ngài lại không được quốc sử ghi chép đầy đủ. Cuốn Gia phả của trung chi 7 họ Nguyễn triệu cơ tại làng Quỳnh Đôi được viết sau khi Ngài mất 162 năm, có thể xem đây là tài liệu sớm nhất ghi chép về Ngài (ngoài quốc sử). Đây là một thông tin vô cùng quan trọng để nghiên cứu về Sát Hải Đại Vương. Xác định đúng ngày mất của Ngài để dòng họ và các đền thờ Ngài khắp nơi trên cả nước tổ chức lễ kỷ niệm đúng ngày húy kị. Điều này cũng bổ sung cho chính sử và đính chính những thông tin còn chưa thống nhất trên sách, báo hiện nay.

Phần ghi chép về Sát Hải Đại Vương trong Gia phả họ Nguyễn.

Một điều nữa khiến nhân dân địa phương và du khách không khỏi chạnh lòng là đền thờ Ngài ở khắp các nơi trên cả nước đều uy nghi tráng lệ, nhưng ngôi đền thờ chính và mộ của Ngài tại xã Diễn Vạn, huyện Diễn Châu hiện nay còn chưa xứng với tầm vóc của một danh nhân. Khuôn viên đền nhỏ hẹp, đìu hiu, cây cỏ mọc um tùm và các hạng mục công còn ngổn ngang dang dở do chưa giải phóng được mặt bằng. Ngôi mộ thân mẫu của Ngài hiện đang nằm dưới chân đê Vách Bắc, hằng ngày người, xe, trâu bò qua lại... Điều này rất phản cảm và thiếu tôn trọng đối với người đã khuất, đặc biệt lại là người có công với nước. Kính mong các cấp chính quyền quan tâm để mở rộng khuôn viên và tu bổ đền thờ trang nghiêm xứng đáng với những công lao của Ngài. Hy vọng trong tương lai, đền thờ chính của Sát Hải Đại Vương tại quê hương Vạn Phần sẽ to đẹp và tôn nghiêm, thể hiện tấm lòng tri ân sâu sắc đối với đấng anh hùng, góp phần giáo dục tinh thần yêu nước và truyền thống uống nước nhớ nguồn cho thế hệ trẻ tương lai của đất nước!

Quảng Phước – Tử Quang (Thư viện tỉnh Nghệ An)

tin mới

Trai làng biển vác 'kiệu bay' trong màn chạy ói, chen nhau 'cướp' lộc tại Lễ hội Đền Cờn

Trai làng biển vác 'kiệu bay' trong màn chạy ói, chen nhau 'cướp' lộc tại Lễ hội Đền Cờn

(Baonghean.vn) - Lễ hội Đền Cờn năm 2024 có nhiều hoạt động, trò chơi dân gian, nhưng đặc sắc nhất là tục chạy ói với màn rước kiệu, tung kiệu bay trên biển. Tục chạy ói thường được tổ chức vào sáng ngày 21 tháng Giêng Âm lịch hàng năm, là nghi lễ quan trọng với ngư dân vùng biển.

Lễ hội đền Vạn - Cửa Rào: Tưởng nhớ công lao của Đốc tướng Đoàn Nhữ Hài và quân binh thời Trần

Lễ hội đền Vạn - Cửa Rào: Tưởng nhớ công lao của Đốc tướng Đoàn Nhữ Hài và quân binh thời Trần

(Baonghean.vn) - Nằm ở ngã ba sông, nơi hợp lưu của dòng Nậm Nơn và Nậm Mộ để hình thành nên dòng sông Cả kỳ vĩ bồi đắp cho vùng hạ du, đền Vạn - Cửa Rào được xem là ngôi đền linh thiêng nhất miền Tây xứ Nghệ. Sáng 1/3 (20 tháng Giêng), người dân muôn phương đã nô nức dự Lễ hội đền Vạn - Cửa Rào.

Sẵn sàng cho Lễ hội Hang Bua

Sẵn sàng cho Lễ hội Hang Bua

(Baonghean.vn) - Hang Bua là thắng cảnh tự nhiên nằm trong dãy núi đá vôi “Phà Én” thuộc xã Châu Tiến, huyện Quỳ Châu, cách thành phố Vinh 170km về phía Tây Bắc. Lễ hội Hang Bua là một trong những lễ hội lớn nhất của đồng bào các dân tộc của huyện nói riêng và vùng Tây Bắc Nghệ An nói chung.

Lưu mãi nét đẹp văn hoá Thổ ở làng Mo Mới

Lưu mãi nét đẹp văn hoá Thổ ở làng Mo Mới

(Baonghean.vn) - Gìn giữ và nuôi dưỡng tình yêu văn hóa truyền thống cho thế hệ trẻ là việc được các cấp ngành cùng đồng bào vùng Tây Bắc Nghệ An chú trọng. Ở làng Mo Mới, xã Nghĩa Xuân (Quỳ Hợp), bà con dân tộc Thổ tích cực sưu tầm, trao truyền những làn điệu dân ca, dân vũ cho thế hệ trẻ.

Người 'giữ lửa' nghề rèn truyền thống của người Mông

Người 'giữ lửa' nghề rèn truyền thống của người Mông

(Baonghean.vn) - Là thế hệ thứ 3 trong gia đình người Mông gắn bó với nghề rèn truyền thống, ông Và Tông Dê (Tương Dương) ngày ngày thổi lửa làm ra không biết bao nhiêu dụng cụ lao động cho bà con. Lò rèn không chỉ nuôi sống gia đình ông mà còn là nơi lưu giữ nghề truyền thống của đồng bào Mông.

Sắc Xuân trên trang phục phụ nữ dân tộc Mông

Sắc Xuân trên trang phục phụ nữ dân tộc Mông

(Baonghean.vn) - Mỗi dịp Tết đến, Xuân về, lên các bản làng vùng cao, đặc biệt là đến các bản có đồng bào Mông sinh sống, nhiều khách du lịch rất ấn tượng bởi sắc màu trên những bộ trang phục của người phụ nữ, dường như thấy được sắc Xuân trong đó...

Về miền Tây xứ Nghệ khám phá trang phục người Thái cổ

Về miền Tây xứ Nghệ khám phá trang phục người Thái cổ

(Baonghean.vn) - Tại bản Hoa Tiến (xã Châu Tiến, huyện Quỳ Châu), người dân nơi đây vẫn lưu giữ một bộ trang phục của người Thái cổ. Với những họa tiết, hoa văn được thêu một cách tỉ mỉ, kỳ công, bộ trang phục sau hơn 100 năm vẫn giữ được vẹn nguyên giá trị vốn có.

Chuyện 'giữ' cá mát ở Nặm Cướm

Chuyện 'giữ' cá mát ở Nặm Cướm

(Baonghean.vn) - Qua một thời gian dài khai thác tận diệt, nguồn cá mát dần cạn kiệt. Trước thực trạng đó, năm 2023, chính quyền xã Diên Lãm (Quỳ Châu) đã ban hành đề án “Bảo tồn và phát triển nguồn lợi cá mát Nặm Cướm”…

Ngõ phố thắm tình dân

Ngõ phố thắm tình dân

(Baonghean.vn) - Các ngõ phố được trang hoàng sạch, đẹp để đón Tết nguyên đán Giáp Thìn 2024. Rất nhiều công trình, phần việc in dấu tình đoàn kết của các hộ dân. Điều đó càng tô thắm thêm tình dân trên mỗi ngõ phố ở thành Vinh. 

'Tôi tự hào là một người Nghệ'

'Tôi tự hào là một người Nghệ'

(Baonghean.vn) - Mắc chứng teo cơ tủy sống từ nhỏ, chị Nguyễn Thị Vân (SN 1986), quê Nghi Lộc, được biết đến là một nhân vật có tầm ảnh hưởng tới xã hội, nhất là trong cộng đồng người khuyết tật. Trò chuyện với phóng viên Báo Nghệ An, chị tự hào nhận mình có những “cá tính” đặc trưng rất Nghệ.

Hoa 'tớ dày' xao xuyến miền rẻo cao Kỳ Sơn

Hoa 'tớ dày' xao xuyến miền rẻo cao Kỳ Sơn

(Baonghean.vn) - "Tớ dày" là cách gọi của đồng bào Mông về loài hoa anh đào. Những ngày này các bản làng ở xã Mường Típ, huyện rẻo cao Kỳ Sơn rực sắc "tớ dày". Bất cứ ai cũng trở nên bồi hồi xao xuyến trước loài hoa tuyệt đẹp này.

Tỉ mẩn nghề đan lưới lồng ở Nghi Long

Tỉ mẩn nghề đan lưới lồng ở Nghi Long

(Baonghean.vn) - Gắn bó với nghề đan lưới lồng bè, những người làm nghề ở Trung Sơn (xã Nghi Long, huyện Nghi Lộc) luôn trăn trở nâng cao tay nghề. Mỗi đường đan, nút thắt là cả sự tỉ mẩn gửi vào đó sự bền chắc của sản phẩm, giúp người nuôi trồng thuỷ sản thêm bội thu…

Thăm phòng trưng bày 'Pỉ Noọng' của bà mế người Thái

Thăm phòng trưng bày 'Pỉ Noọng' của bà mế người Thái

(Baonghean.vn) - Tại bản Hoa Tiến, xã Châu Tiến, huyện Quỳ Châu có một phòng trưng bày rất đặc biệt mang tên Pỉ Noọng. Đây là không gian trưng bày vật dụng truyền thống của các dân tộc thiểu số như Thái, Mông, Dao, Tày… do bà Sầm Thị Bích dày công sưu tầm từ những năm 1990 cho đến nay.

Du lịch

Khát vọng phát triển du lịch miền Tây

(Baonghean.vn) - Miền Tây Nghệ An tiếp tục được quan tâm định hướng phát triển du lịch với các chương trình, dự án nhằm mang lại thu nhập và nâng cao mức sống cho người dân theo tinh thần Nghị quyết số 39 của Bộ Chính trị về xây dựng và phát triển tỉnh đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.

Xem người Mông Nghệ An làm bánh đặc sản 'lua dúa'

Xem người Mông Nghệ An làm bánh đặc sản 'lua dúa'

(Baonghean.vn) - Ngày Tết càng đến gần cũng là dịp người Mông ở Nghệ An bắt đầu vào mùa làm bánh "lua dúa". Những chiếc bánh dẻo của cộng đồng này chủ yếu dùng để ăn trong gia đình và cũng là vật phẩm không thể thiếu trong lễ cúng của một số dòng họ.