Về nơi nhân dân đốt đồn điền Ký Viễn năm 1930

(Baonghean) - Một ngày đầu Thu tràn ngập nắng vàng, chúng tôi tìm về Hạnh Lâm (Thanh Chương) - một trong những “địa chỉ đỏ” của phong trào cách mạng. Cảnh vật và cuộc sống đã quá nhiều đổi thay nhưng những trang sử vàng của quê hương vẫn được người dân nơi đây lưu giữ.

Cách đây chưa lâu, độ hơn 10 năm, Hạnh Lâm vẫn còn gợi lên một sự xa ngái với núi non trùng điệp, đường sá cách trở và cuộc sống gian nan. Đặc biệt, trong tâm tưởng mỗi người, nói tới Hạnh Lâm là nói tới những cánh rừng bạt ngàn hoang vu và những lối mòn phủ đầy cành lá, là những ngôi nhà thấp bé nằm chênh vênh bên sườn đồi. Nay mọi thứ đã hoàn toàn đổi khác.

Tuyến đường Hồ Chí Minh đi qua địa bàn xã đã mang theo bao niềm vui khởi sắc, bộ mặt làng quê đã bừng lên sắc diện mới. Giờ đây, từ thành phố Vinh, đi xe khách chưa đầy 2 giờ đồng hồ đã đặt chân đến đất Hạnh Lâm, mỗi ngày có tới hàng chục lượt xe khách chạy qua địa bàn. Chưa kể, các tuyến đường liên xã, liên thôn và nội thôn cũng đều được rải nhựa và bê tông hóa. Vùng quê nơi cuối nguồn con sông Giăng bát ngát màu xanh – màu của những cánh rừng nguyên liệu, của đồi chè, đồng lúa, bãi ngô.

Đường Hồ Chí Minh đoạn qua địa bàn xã Hạnh Lâm (Thanh Chương). Ảnh: Công Kiên
Đường Hồ Chí Minh đoạn qua địa bàn xã Hạnh Lâm (Thanh Chương). Ảnh: Công Kiên

Về Hạnh Lâm, chúng tôi chợt nhớ ông Bùi Văn Chất – người sinh ra và lớn lên ở vùng quê này, thuộc lớp thế hệ học trò đầu tiên của GS - TS Nguyễn Tài Cẩn hồi Sơ học yếu lược. Làm công tác quản lý công nghiệp nhưng ông Chất rất say mê Hán Nôm và nghiên cứu lịch sử - văn hóa, từng khảo cứu, dịch thuật và biên soạn nhiều công trình có giá trị, là thành viên CLB Hán – Nôm Nghệ An. Và tất nhiên, ông dành nhiều thời gian và tâm huyết để nghiên cứu truyền thống của quê hương mình.

Hơn 15 năm trước, khi còn là sinh viên, ở trọ tại nhà ông, chúng tôi thường được nghe giảng giải tên gọi, quá trình hình thành và thay đổi của các địa danh ở xứ Nghệ, trong đó có Hạnh Lâm quê ông. Có lần, theo ông về thăm quê, ông đã dành thời gian dẫn chúng tôi thăm thú các di tích - danh thắng trong vùng, mỗi ngọn núi, bến sông là một trang sử, một “địa chỉ đỏ”... 

Còn nhớ, ông Bùi Văn Chất nói Hạnh Lâm xưa kia gọi là Man Lâm, nghĩa là rừng rậm, là thung lũng nằm ở cuối nguồn sông Giăng được khai phá từ rất sớm. Nơi đây giáp với vùng đất Hoa Quân (nay là xã Thanh Hương) và vùng thượng du của huyện Anh Sơn, núi rừng khá hiểm trở, nằm cách đường biên giới Việt - Lào không xa.

Thế kỷ 19, trong phong trào Cần Vương, Hạnh Lâm từng là căn cứ của nghĩa quân, hiện còn dấu tích của con đường Hàm Nghi -  con đường được nhân dân nơi đây khai mở để đón Vua từ thành Sơn Phòng (Hà Tĩnh) về lạp căn cứ ở Đồn Chè (Hạnh Lâm). Nhưng rồi, vua Hàm Nghi bị rơi vào tay giặc Pháp (1888), phong trào Cần Vương lắng xuống và đi đến thất bại nhưng con đường mang tên vị vua yêu nước vẫn tồn tại mãi trên miền đất Hạnh Lâm. 

Một góc làng quê Hạnh Lâm ngày nay. Ảnh: Công Kiên
Một góc làng quê Hạnh Lâm ngày nay. Ảnh: Công Kiên

 Và nói đến Hạnh Lâm phải nói tới không khí đấu tranh sục sôi, quyết liệt trong cao trào Xô viết Nghệ - Tĩnh (1930 - 1931) với việc quần chúng cách mạng bao vây, đập phá đồn điền Ký Viễn. Sự việc bắt đầu từ khi Tri huyện Thanh Chương Nguyễn Khoa Nghi tạo điều kiện cho tên Nguyễn Trường Viễn (tức Ký Viễn) lập đồn điền và tuyển mộ phu khai thác đá ở vùng lèn Yên Lạc (tên gọi cũ của Hạnh Lâm). Từ chỗ khai thác đá, tên chủ đồn điền này phát hiện và tiến hành khai thác quặng phốt - phát và chở về nhập ở vùng Bến Thủy. Có tiền, Ký Viễn cho rải đá đoạn đường từ chân lèn đá ra bờ sông để thuận tiện cho việc vận chuyển đá và quặng.

Đây là con đường độc đạo, nối làng mạc với vùng bãi sông, nơi làm ăn và kiếm sống của người dân trong vùng. Khi hoàn thành việc rải đá, Ký Viễn cho niêm yết bảng cấm người qua lại, nghĩa là chặn luôn con đường làm ăn, sinh sống của nhân dân. Không cam chịu, bà con Hạnh Lâm đập vỡ bảng cấm để đi lại bình thường, những cuộc đụng độ giữa hai bên đã xảy ra, bước đầu buộc chúng phải nhượng bộ. Nhưng rồi, cậy thế có tiền và uy quyền, Ký Viễn đã được bọn quan lại cho mở rộng đồn điền, nạo vét sông Giăng để phục vụ việc khai thác, vận chuyển. Vậy là đường đi không còn, cả một vùng Yên Lạc rộng lớn đã rơi vào tay tên Ký Viễn, nhân dân uất ức, căm phẫn làm đơn kiện nhưng tất cả đều rơi vào im lặng. 

Nắm bắt được tâm tư và nỗi bức xúc của nhân dân, Tổng ủy Cát Ngạn triệu tập cuộc họp bàn kế hoạch tổ chức kỷ niệm ngày Quốc tế lao động (1/5) và phát động phong trào đấu tranh yêu cầu Ký Viễn trả lại đất sản xuất cho nông dân Hạnh Lâm. Ngày 1/5/1930, từ sáng sớm, khắp các xóm làng vang lên tiếng trống ngũ liên, cả vùng quê hạ nguồn sông Giăng rầm rập tiếng bước chân cùng một khí thế đấu tranh sục sôi chưa từng có. Ước tính khoảng 3.000 nông dân tham gia cuộc mít tinh, nghe vạch tội tên địa chủ - tư sản Nguyễn Trường Viễn và kéo đến đồn điền đốt phá khiến tên này phải bỏ trốn. Ngọn lửa đấu tranh cách mạng bùng cháy ở Hạnh Lâm rồi nhanh chóng lan sang các vùng khác, hợp sức với công nông Vinh - Bến Thủy mở đầu một cao trào đấu tranh cách mạng rộng khắp - cao trào Xô viết Nghệ - Tĩnh. 

Những ngày tiếp theo, nông dân Hạnh Lâm tiếp tục nổi dậy đấu tranh khiến bọn điền chủ, hào lý phải khiếp sợ. Thực dân Pháp buộc phải điều động lính khố xanh về đóng chốt ở các đình làng để ngăn đe và thị uy nhân dân trong vùng. Nhưng quần chúng lại tổ chức bao vây, hàng ngàn người khép chặt vòng vây khiến bọn lính ngày một hoang mang, khiếp sợ. Không có cách nào khác, để tháo chạy, sáng 4/5 chúng đã dùng súng bắn vào đoàn biểu tình làm 18 người chết và 17 người bị thương.

Tiếp đến là những vụ khám xét, bắt bớ và tù đày những người tham gia đấu tranh, phong trào cách mạng bị đàn áp, những người con ưu tú của đất Hạnh Lâm, của quê hương Thanh Chương bị sa vào tay giặc. Vào ngày Rằm tháng Bảy năm ấy, nhân dân khắp các vùng trong huyện làm lễ truy điệu những người bị địch bắn, giết. Ở Hạnh Lâm, bài văn tế “Hạnh Lâm xã trai đàn ngôn niệm” (Văn tế nghĩa sỹ Hạnh Lâm) của Giải nguyên Nguyễn Văn Chính được đọc lên tại buổi lễ khiến hàng vạn con tim lay động. Đến tận hôm nay, bài văn tế ấy vẫn còn được lưu truyền, và mỗi độ đến Rằm tháng Bảy nhiều gia đình còn giữ tục làm mâm cơm tưởng nhớ những người bị giặc bắn năm xưa. 

Xã Hạnh Lâm hiện nay được biết đến là địa phương phát triển nghề ươm cây giống cung cấp cho thị trường trong và ngoài tỉnh. Ảnh: Công Kiên
Xã Hạnh Lâm hiện nay được biết đến là địa phương phát triển nghề ươm cây giống cung cấp cho thị trường trong và ngoài tỉnh. Ảnh: Công Kiên

Tinh thần đoàn kết trong đấu tranh cách mạng và xây dựng quê hương đã trở thành truyền thống của người dân Hạnh Lâm. Phong trào đấu tranh giai đoạn 1930 - 1931 thực sự là một cuộc tập dượt, để rồi 15 năm sau, trong cuộc Tổng khởi nghĩa tháng Tám (1945), Hạnh Lâm lại trở thành một trong những lá cờ đầu của Thanh Chương trong việc giành chính quyền về tay nhân dân. 

Từ bấy đến nay, đã 87 năm trôi qua kể từ ngày đốt phá đồn điền Ký Viễn và 72 năm kể từ ngày giành được độc lập, miền quê Hạnh Lâm đã có rất nhiều đổi thay. Đồn điền của Ký Viễn năm xưa giờ là những đồng lúa, bãi ngô bời bời xanh tốt; là những đồi chè xanh mượt và rừng keo bạt ngàn. Lúa, ngô, khoai, sắn cho người nông dân một cuộc sống no đủ; cây keo, cây chè giúp bà con vươn lên làm giàu, nhiều nông dân Hạnh Lâm đã trở thành triệu phú. Vùng đất vốn hoang sơ và xa ngái nay đã hình thành một thị tứ khá sầm uất, là trung tâm của tổng Cát Ngạn năm xưa. Bộ mặt nông thôn hiện đại đã hiện hình, bởi chương trình xây dựng nông thôn mới cơ bản đã đạt được các tiêu chí và phấn đấu sẽ “về đích” trong năm nay. 

Người Hạnh Lâm hôm nay đã và đang viết tiếp những trang sử vàng, xứng đáng là những người con của vùng quê giàu truyền thống yêu nước và cách mạng, với hào khí của người xưa. Đất trời đã vào Thu, cảnh vật và lòng người như đang xao xuyến nhớ về một thời đau thương mà anh dũng, quật cường./.

Công Kiên

tin mới

Trai làng biển vác 'kiệu bay' trong màn chạy ói, chen nhau 'cướp' lộc tại Lễ hội Đền Cờn

Trai làng biển vác 'kiệu bay' trong màn chạy ói, chen nhau 'cướp' lộc tại Lễ hội Đền Cờn

(Baonghean.vn) - Lễ hội Đền Cờn năm 2024 có nhiều hoạt động, trò chơi dân gian, nhưng đặc sắc nhất là tục chạy ói với màn rước kiệu, tung kiệu bay trên biển. Tục chạy ói thường được tổ chức vào sáng ngày 21 tháng Giêng Âm lịch hàng năm, là nghi lễ quan trọng với ngư dân vùng biển.

Lễ hội đền Vạn - Cửa Rào: Tưởng nhớ công lao của Đốc tướng Đoàn Nhữ Hài và quân binh thời Trần

Lễ hội đền Vạn - Cửa Rào: Tưởng nhớ công lao của Đốc tướng Đoàn Nhữ Hài và quân binh thời Trần

(Baonghean.vn) - Nằm ở ngã ba sông, nơi hợp lưu của dòng Nậm Nơn và Nậm Mộ để hình thành nên dòng sông Cả kỳ vĩ bồi đắp cho vùng hạ du, đền Vạn - Cửa Rào được xem là ngôi đền linh thiêng nhất miền Tây xứ Nghệ. Sáng 1/3 (20 tháng Giêng), người dân muôn phương đã nô nức dự Lễ hội đền Vạn - Cửa Rào.

Sẵn sàng cho Lễ hội Hang Bua

Sẵn sàng cho Lễ hội Hang Bua

(Baonghean.vn) - Hang Bua là thắng cảnh tự nhiên nằm trong dãy núi đá vôi “Phà Én” thuộc xã Châu Tiến, huyện Quỳ Châu, cách thành phố Vinh 170km về phía Tây Bắc. Lễ hội Hang Bua là một trong những lễ hội lớn nhất của đồng bào các dân tộc của huyện nói riêng và vùng Tây Bắc Nghệ An nói chung.

Lưu mãi nét đẹp văn hoá Thổ ở làng Mo Mới

Lưu mãi nét đẹp văn hoá Thổ ở làng Mo Mới

(Baonghean.vn) - Gìn giữ và nuôi dưỡng tình yêu văn hóa truyền thống cho thế hệ trẻ là việc được các cấp ngành cùng đồng bào vùng Tây Bắc Nghệ An chú trọng. Ở làng Mo Mới, xã Nghĩa Xuân (Quỳ Hợp), bà con dân tộc Thổ tích cực sưu tầm, trao truyền những làn điệu dân ca, dân vũ cho thế hệ trẻ.

Người 'giữ lửa' nghề rèn truyền thống của người Mông

Người 'giữ lửa' nghề rèn truyền thống của người Mông

(Baonghean.vn) - Là thế hệ thứ 3 trong gia đình người Mông gắn bó với nghề rèn truyền thống, ông Và Tông Dê (Tương Dương) ngày ngày thổi lửa làm ra không biết bao nhiêu dụng cụ lao động cho bà con. Lò rèn không chỉ nuôi sống gia đình ông mà còn là nơi lưu giữ nghề truyền thống của đồng bào Mông.

Sắc Xuân trên trang phục phụ nữ dân tộc Mông

Sắc Xuân trên trang phục phụ nữ dân tộc Mông

(Baonghean.vn) - Mỗi dịp Tết đến, Xuân về, lên các bản làng vùng cao, đặc biệt là đến các bản có đồng bào Mông sinh sống, nhiều khách du lịch rất ấn tượng bởi sắc màu trên những bộ trang phục của người phụ nữ, dường như thấy được sắc Xuân trong đó...

Về miền Tây xứ Nghệ khám phá trang phục người Thái cổ

Về miền Tây xứ Nghệ khám phá trang phục người Thái cổ

(Baonghean.vn) - Tại bản Hoa Tiến (xã Châu Tiến, huyện Quỳ Châu), người dân nơi đây vẫn lưu giữ một bộ trang phục của người Thái cổ. Với những họa tiết, hoa văn được thêu một cách tỉ mỉ, kỳ công, bộ trang phục sau hơn 100 năm vẫn giữ được vẹn nguyên giá trị vốn có.

Chuyện 'giữ' cá mát ở Nặm Cướm

Chuyện 'giữ' cá mát ở Nặm Cướm

(Baonghean.vn) - Qua một thời gian dài khai thác tận diệt, nguồn cá mát dần cạn kiệt. Trước thực trạng đó, năm 2023, chính quyền xã Diên Lãm (Quỳ Châu) đã ban hành đề án “Bảo tồn và phát triển nguồn lợi cá mát Nặm Cướm”…

Ngõ phố thắm tình dân

Ngõ phố thắm tình dân

(Baonghean.vn) - Các ngõ phố được trang hoàng sạch, đẹp để đón Tết nguyên đán Giáp Thìn 2024. Rất nhiều công trình, phần việc in dấu tình đoàn kết của các hộ dân. Điều đó càng tô thắm thêm tình dân trên mỗi ngõ phố ở thành Vinh. 

'Tôi tự hào là một người Nghệ'

'Tôi tự hào là một người Nghệ'

(Baonghean.vn) - Mắc chứng teo cơ tủy sống từ nhỏ, chị Nguyễn Thị Vân (SN 1986), quê Nghi Lộc, được biết đến là một nhân vật có tầm ảnh hưởng tới xã hội, nhất là trong cộng đồng người khuyết tật. Trò chuyện với phóng viên Báo Nghệ An, chị tự hào nhận mình có những “cá tính” đặc trưng rất Nghệ.

Hoa 'tớ dày' xao xuyến miền rẻo cao Kỳ Sơn

Hoa 'tớ dày' xao xuyến miền rẻo cao Kỳ Sơn

(Baonghean.vn) - "Tớ dày" là cách gọi của đồng bào Mông về loài hoa anh đào. Những ngày này các bản làng ở xã Mường Típ, huyện rẻo cao Kỳ Sơn rực sắc "tớ dày". Bất cứ ai cũng trở nên bồi hồi xao xuyến trước loài hoa tuyệt đẹp này.

Tỉ mẩn nghề đan lưới lồng ở Nghi Long

Tỉ mẩn nghề đan lưới lồng ở Nghi Long

(Baonghean.vn) - Gắn bó với nghề đan lưới lồng bè, những người làm nghề ở Trung Sơn (xã Nghi Long, huyện Nghi Lộc) luôn trăn trở nâng cao tay nghề. Mỗi đường đan, nút thắt là cả sự tỉ mẩn gửi vào đó sự bền chắc của sản phẩm, giúp người nuôi trồng thuỷ sản thêm bội thu…

Thăm phòng trưng bày 'Pỉ Noọng' của bà mế người Thái

Thăm phòng trưng bày 'Pỉ Noọng' của bà mế người Thái

(Baonghean.vn) - Tại bản Hoa Tiến, xã Châu Tiến, huyện Quỳ Châu có một phòng trưng bày rất đặc biệt mang tên Pỉ Noọng. Đây là không gian trưng bày vật dụng truyền thống của các dân tộc thiểu số như Thái, Mông, Dao, Tày… do bà Sầm Thị Bích dày công sưu tầm từ những năm 1990 cho đến nay.

Du lịch

Khát vọng phát triển du lịch miền Tây

(Baonghean.vn) - Miền Tây Nghệ An tiếp tục được quan tâm định hướng phát triển du lịch với các chương trình, dự án nhằm mang lại thu nhập và nâng cao mức sống cho người dân theo tinh thần Nghị quyết số 39 của Bộ Chính trị về xây dựng và phát triển tỉnh đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.

Xem người Mông Nghệ An làm bánh đặc sản 'lua dúa'

Xem người Mông Nghệ An làm bánh đặc sản 'lua dúa'

(Baonghean.vn) - Ngày Tết càng đến gần cũng là dịp người Mông ở Nghệ An bắt đầu vào mùa làm bánh "lua dúa". Những chiếc bánh dẻo của cộng đồng này chủ yếu dùng để ăn trong gia đình và cũng là vật phẩm không thể thiếu trong lễ cúng của một số dòng họ.