Viết tiếp câu chuyện hoà bình trên vùng quê cách mạng

“Địa chỉ đỏ” hội tụ các sự kiện lịch sử

Những ngày mùa Thu Tháng 8, ghé thăm di tích lịch sử - văn hoá đền Xuân Hoà trong không gian yên tĩnh, thoáng đãng, bảng lảng khói hương, ông Hoàng Đăng Hùng (SN 1952), quản lý di tích kiêm thủ từ đền Xuân Hòa, cho biết: Đền được xây dựng vào thế kỷ XVII tại thôn Yên Phủ, xã Long Cù, tổng Phù Long, phủ Hưng Nguyên, Nghệ An.

Đền thờ thần hoàng làng và thần Cao Sơn, Cao Các, là 2 vị thần trong tín ngưỡng dân gian, có công bảo vệ đất nước, giúp đỡ nhân dân.

Trong kháng chiến, đền là nơi tụ họp của các cán bộ cách mạng, là điểm xuất phát của quần chúng cách mạng tập trung mít tinh biểu tình, treo cờ phát lệnh đấu tranh của toàn phủ Hưng Nguyên vào hồi 3h sáng ngày 12/09/1930.

Trong cuốn Lịch sử Đảng bộ xã Hưng Long (cũ) ghi lại sự kiện lịch sử ngày 12/9/1930: “Hưởng ứng phong trào đấu tranh của nhân dân Nghệ Tĩnh, đặc biệt là cuộc biểu tình của nông dân huyện Nam Đàn ngày 30/8/1930 và ngày 6/9/1930, đồng chí Lê Xuân Đào, phái viên của Xứ ủy Trung Kỳ đã chủ trì cuộc họp mở rộng gồm đại diện các tổ chức cơ sở Đảng, bàn biện pháp tổ chức một cuộc biểu tình lớn toàn phủ Hưng Nguyên vào ngày 12/9/1930. Đồng chí Nguyễn Ngọc Ngoạn, đảng viên ở Xuân Hòa - Long Cù được cử làm tổng chỉ huy. Cờ Đảng được 2 đồng chí Nguyễn Vỹ và Nguyễn Hỷ treo trên ngọn cây trôi của đền Xuân Hòa, phát hiệu lệnh đấu tranh của toàn phủ Hưng Nguyên”.

Hình ảnh ngọn cờ dương cao ấy đã hiệu triệu lòng dân cần lao đoàn kết, tạo nên sức mạnh tinh thần to lớn để đấu tranh chống thực dân Pháp và chính quyền tay sai, chống sưu cao, thuế nặng...

Ông Hoàng Đăng Hùng - quản lý di tích kiêm thủ từ đền Xuân Hoà chia sẻ đã nghe các bậc cao niên trong làng kể lại rằng: Để chuẩn bị cho cuộc mít tinh, theo phân công của chi bộ, các đảng viên và người dân đã đốn 3 cây tre già, nối với nhau để làm cột cờ. Cột cờ được nối trên ngọn cây trôi cổ thụ trước đình Xuân Hòa.

Lá cờ đỏ búa liềm được treo lên trong đêm 11, rạng sáng 12/9/1930, tung bay, phát lệnh cuộc mít tinh biểu tình của 8.000 người dân Hưng Nguyên, Nam Đàn…

Không khí cuộc mít tinh được ghi lại cuốn Lịch sử Đảng bộ xã Hưng Long (cũ) như sau: “3h ngày 12/9/1930, đông đảo nông dân tổng Phù Long và vùng phụ cận mang theo gậy gộc, giáo mác, dây thừng, cờ đỏ búa liềm rầm rập đổ về đền Xuân Hòa tập trung, rồi kéo xuống ga Yên Xuân bắt trói trưởng ga, cắt đứt dây điện thoại để triệt đường dây liên lạc của địch. Trước khí thế của cuộc biểu tình, thực dân Pháp đã huy động một đội lính đến bắn chỉ thiên, đòi giải tán cuộc biểu tình, nhưng quần chúng vẫn hàng ngũ chỉnh tề thẳng tiến về phủ lỵ. Khi đoàn kéo đến Thái Lão, thực dân Pháp đã cho máy bay thả bom xuống đám đông làm chết 217 người và 125 người bị thương, trong đó có 43 người tổng Phù Long.

Theo tài liệu của Bảo tàng Xô viết Nghệ Tĩnh (nay là Bảo tàng Nghệ An - Xô viết Nghệ Tĩnh), cuộc biểu tình ngày 12/9/1930 đã thu hút hơn 8.000 nhân dân từ các tổng Phù Long, Thông Lạng, Nam Kim tham gia. Theo kế hoạch, quần chúng tập kết ở đình Xuân Hòa, kéo xuống ga Yên Xuân rồi tiến về phủ lỵ Hưng Nguyên để đưa yêu sách cho tri phủ. Tuy nhiên, cuộc biểu tình này đã bị thực dân Pháp và tay sai dìm trong biển máu.

Ngày 20/9/1930, thực hiện chủ trương của Đảng, nông dân các làng Xuân Hòa, Yên Thọ, Thuận Đức, Nghĩa Sơn, Yên Phú đã tập trung tại đền Xuân Hòa tổ chức truy điệu những người hy sinh trong sự kiện ngày 12/9/1930.

Từ tháng 9/1930, phong trào đấu tranh của quần chúng chuyển biến với liên tiếp những cuộc biểu tình có vũ khí thô sơ của nông dân nhiều huyện Nghệ Tĩnh (Nghệ An, Hà Tĩnh), dồn dập tấn công huyện đường.

Chính quyền cai trị bị rối loạn; quan chức người Pháp ngày đêm sống trong tâm trạng lo âu, tìm nơi trú ẩn. Từ phong trào đấu tranh này, bộ máy chính quyền tay sai nhiều nơi tan rã, dẫn tới sự ra đời của chính quyền Xô viết.

Đến năm 1946, 1947 đền là nơi rèn đúc vũ khí súng đạn (xưởng công binh Phạm Hồng Thái), sau đó làm kho lương thực phục vụ kháng chiến chống pháp.

Từ những năm 1955 - 1964 đền làm trường học dạy con em xã Hưng Long (cũ); Năm 1964, trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, đền bị máy bay địch ném bom làm hư hỏng nên được người dân tháo dỡ về làm công sở của xã và xóm, một số đồ tế khí đã được mang đi gửi ở nhà thờ các dòng họ trước đó.

Sau này, đền đã được phục dựng, tu sửa, chỉ tiếc là cây trôi cổ thụ, nơi treo ngọn cờ hiệu triệu lòng dân trong sự kiện ngày 12/9/1930 không còn nữa.

Ngay trước sân đền một tấm bia dẫn tích cũng đã được dựng lên, ghi rõ: “Nơi đây, điểm xuất phát của quần chúng cách mạng tập trung mít tinh đi biểu tình, treo cờ búa liềm trên cây trôi, phát hiệu lệnh đấu tranh của toàn phủ Hưng Nguyên vào hồi 3h ngày 12/9/1930. Đền Xuân Hòa đã được ghi vào lịch sử Xô viết Nghệ Tĩnh 1930-1931 do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo”.

Đền thờ Xuân Hòa đã được xếp hạng là Di tích Lịch sử - Văn hoá cấp tỉnh theo Quyết định số 6409/QĐ-UB ngày 30/12/2010. Trong khuôn viên đền, bia tưởng niệm liệt sĩ xã Hưng Long cũ, nay thuộc xã Hưng Nguyên Nam đã được xây dựng.

Hiện nay, quần thể này trở thành một điểm đến lịch sử, văn hóa, tâm linh, thu hút đông đảo người dân và khách thập phương tham quan, dâng hương.

Viết tiếp câu chuyện hoà bình

Hiện cấp ủy Đảng, chính quyền địa phương đang khai đồng bộ nhiều giải pháp để công tác bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị di tích lịch sử đền Xuân Hòa được thực hiện tốt hơn.

Đồng thời, đây cũng trở thành địa chỉ giáo dục truyền thống cách mạng, tinh thần đấu tranh cho các thế hệ, đặc biệt là thế hệ trẻ và học sinh trên địa bàn.

Vị trí của đền năm ngay cạnh khuôn viên Trường Tiểu học và THCS Long Xá (cũ), nên theo theo vị thủ từ kiêm quản lý đền: Nơi đây là địa điểm để nhà trường tổ chức các hoạt động giáo dục truyền thống như lễ kết nạp đoàn viên, đội viên, nói chuyện lịch sử. Trong năm học, hàng tuần, nhà trường đều phân công học sinh quét dọn vệ sinh trong khuôn viên đền.

Nhưng kể từ năm 2025, việc này do Chi đoàn Thanh niên Công an xã Hưng Nguyên Nam thực hiện.

Trò chuyện với chúng tôi dưới gốc đa râm mát trong khuôn viên đền, Thượng úy Nguyễn Minh Tài Anh - Bí thư Chi đoàn Thanh niên Công an xã Hưng Nguyên Nam cho biết: “Thực hiện đạo lý uống nước nhớ nguồn, đền ơn đáp nghĩa cũng như phát huy truyền thống cách mạng trên quê hương Xô viết Anh hùng, lực lượng Công an xã đảm nhận chăm sóc, bảo vệ Di tích lịch sử văn hóa đền Xuân Hòa và bia tưởng niệm liệt sĩ của xã.

Theo đó, định kỳ hàng tuần, Chi đoàn Thanh niên Công an xã Hưng Nguyên Nam tổ chức tổng dọn vệ sinh, cắt tỉa cây xanh. Bên cạnh đó, vào ngày 15 và mùng 1 âm lịch hằng tháng, đơn vị tổ chức cho cán bộ, chiến sĩ dâng hương, dâng hoa, tri ân tưởng niệm, thể hiện lòng biết ơn sâu sắc của cán bộ, chiến sĩ đối với anh linh các Anh hùng liệt sĩ trong đấu tranh giải phóng dân tộc và bảo vệ bình yên Tổ quốc”.

Tự hào về truyền thống “đi đầu dậy trước” của quê hương cách mạng, làng Xuân Hòa hôm nay cũng trở thành trở thành đơn vị dẫn đầu trong xây dựng nông thôn mới của xã Hưng Nguyên Nam với đường làng, ngõ xóm được bê tông hoá khang trang, sạch sẽ, treo cờ Tổ quốc chào mừng ngày Quốc Khánh.

Những ngôi nhà cao tầng hiện đại mọc lên nhưng vẫn giữ được nét thanh bình yên ả của một vùng quê truyền thống.

Ông Lê Minh Tài - Phó Bí thư Chi bộ, Xóm trưởng xóm Xuân Hòa phấn khởi cho biết: Tiếp tục phát huy truyền thống cách mạng, chi bộ xóm Xuân Hoà luôn khẳng định vai trò “hạt nhân” chính trị ở thôn xóm, phát huy tinh thần tiên phong, gương mẫu của cán bộ, đảng viên và đặc biệt quan tâm công tác tạo nguồn “hạt giống đỏ” cho Đảng.

Hiện nay, Chi bộ xóm Xuân Hoà có 40 đảng viên, năm 2025 đến thời điểm này chi bộ đã kết nạp được 2 đảng viên mới(nguồn từ chi đoàn thanh niên và chi hội nông dân). Bên cạnh phát triển nông nghiệp, người dân trong xóm đẩy mạnh xuất khẩu lao động. Toàn xóm có gần 200 người đi lao động ở nước ngoài. Nhờ vậy, đời sống người dân ngày càng khấm khá.

Năm 2024, tổng thu nhập cả xóm đạt 49 tỷ đồng, bình quân thu nhập đầu người đạt 55 triệu đồng/năm. Năm 2025, Nghị quyết chi bộ đề ra mục tiêu tổng thu nhập đạt 76 tỷ đồng, thu nhập bình quân đạt 65 triệu đồng/người/năm. Hiện xóm có 296 hộ dân, trong đó chỉ có 3 hộ nghèo, chiếm tỷ lệ hơn 1% (thuộc các trường hợp ốm đau lâu dài, người tàn tật), không có hộ nghèo phát sinh mới.

“Đời sống người dân ngày càng khấm khá. Năm 2024, tổng thu nhập cả xóm đạt 49 tỷ đồng, bình quân thu nhập đầu người đạt 55 triệu đồng/năm. Trong năm 2025, chúng tôi đề ra mục tiêu tổng thu nhập đạt 76 tỷ đồng, thu nhập bình quân đạt 65 triệu đồng/người/năm. Bên cạnh phát triển kinh tế, xóm cũng chú trọng khâu tuyên truyền, giáo dục rèn đức, luyện tài dù ở đâu, làm gì cũng xứng đáng với truyền thống quê hương cách mạng. Đó là cách để thế hệ hôm nay và mai sau viết tiếp câu chuyện hoà bình của cha ông”- Xóm trưởng Lê Minh Tài cho hay.

“

Trên địa bàn xã Hưng Nguyên Nam có 9 di tích được xếp hạng gồm 1 di tích do Ban quản lý di tích tỉnh quản lý; 8 di tích do xã quản lý; có 20 di tích có trong danh mục kiểm kê theo Quyết định 201/2018/QĐ-UBND của UBND tỉnh. Ngay sau khi chính quyền 2 cấp đi vào ổn định, xã Hưng Nguyên Nam đã tổ chức họp bàn về vấn đề bảo tồn và phát huy giá trị các di tích trên địa bàn; trong đó có di tích Lịch sử - Văn hoá Đền Xuân Hoà.

Qua đó, xã chỉ đạo phòng Văn hóa thành lập Ban quản lý ở từng di tích, ban hành quy chế hoạt động cụ thể; Phối hợp chặt chẽ với Ban công tác Mặt trận xóm và các đoàn thể trong công tác chăm sóc di tích; Kêu gọi nguồn lực xã hội hóa để tu bổ, bảo vệ di tích.

Việc gìn giữ di tích không chỉ bảo tồn di sản văn hóa, mà còn góp phần phát triển du lịch, giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ.

Bà Hoàng Thị Hoài Thanh - Uỷ viên BTV Đảng uỷ, Phó Chủ tịch UBND xã Hưng Nguyên Nam