Theo chân cán bộ xã và ban quản lý bản Na Khướng, xã Na Loi, chúng tôi đến một khu vực trên con suối Huồi Tắm. Đây là dòng suối bắt nguồn từ phần đất của nước bạn Lào, đi vào đất Việt tại xã biên giới Na Loi, với chiều dài hơn 4 km. Hạ nguồn của con suối hợp lưu với dòng sông Nậm Nơn tại bản Xiềng Tắm xã Mỹ Lý.
Theo người dân bản Na Khướng, trước đây con suối Huồi Tắm có rất nhiều loại thủy sản, là nơi cung cấp nguồn thực phẩm cho người dân trong vùng. Tuy nhiên, do tình trạng khai thác tận diệt các loại cá, cua, tôm, ốc đã làm cho nhiều loại thủy sản ở trên dòng suối này dần biến mất, trong đó có loài cá mát - một loài cá đặc sản quý hiếm và có giá trị kinh tế cao và là 1 trong 6 loài thủy sản cần được bảo tồn, phát triển ở các dòng sông, suối ở vùng cao.
 |
| Nhân dân và các lực lượng chức năng kiểm tra các khu vực bảo vệ cá ở xã Na Loi. Ảnh: Lữ Phú |
“Cá mát trên con suối Huồi Tắm này nhiều lắm. Tuy nhiên do người dân ta đánh bắt bằng điện nhiều quá, nên nguồn cá cũng dần cạn kiệt. Để cho cá có thể hồi sinh trở lại, chi bộ và ban quản lý bản Na Khướng đã tổ chức tuyên truyền và vận động bà con cùng nhau khoanh vùng để bảo vệ và giữ lại loài cá mát này” - ông Lương Văn Phong, bản Na Khướng, xã Na Loi chia sẻ.
Năm 2016, Đảng ủy xã Na Loi, huyện Kỳ Sơn đã thông qua đề án bảo vệ, bảo tồn nguồn lợi thủy sản trên địa bàn, đặc biệt là bảo vệ nguồn gen cá mát, đồng thời có những chế tài xử phạt đối với những người dân trong và ngoài xã vi phạm.
Xã đã chỉ đạo các bản như Piêng Lau, Na Loi, Na Khướng ra các hương ước để bảo vệ nguồn thủy sản, cụ thể là nghiêm cấm khai thác, đánh bắt thủy sản bằng hóa chất độc hại, chất nổ, xung điện và các phương tiện có tính hủy diệt khác. Người ngoài địa phương vào đánh bắt cá khu vực do người dân bản vệ sẽ bị phạt tiền từ 500 đến 1 triệu đồng, còn đối với các hộ dân trên địa bàn xã Na Loi, nguồn thủy sản thuộc về toàn dân, những trường hợp đánh bắt thủy sản trái với hương ước của bản sẽ bị tịch thu dụng cụ và xử phạt hành chính.
 |
| Ban quản lý các bản sẽ phạt tiền đối với các tổ chức, cá nhân cố tình khai thác các khu vực cấm. Ảnh: Lữ Phú |
Người ngoài địa phương vào đánh bắt cá khu vực do người dân bảo vệ sẽ bị phạt tiền từ 500 đến 1 triệu đồng, còn đối với các hộ dân trên địa bàn xã Na Loi, nguồn thủy sản thuộc về toàn dân, những trường hợp đánh bắt thủy sản trái với hương ước của bản sẽ bị tịch thu dụng cụ và xử phạt hành chính.
“Hiện tại có 3 bản dọc khe Huồi Tắm đang thực hiện bảo vệ nguồn thủy sản, đặc biệt là cá mát. Hầu hết người dân ở các bản làng này đã có ý thức bảo vệ rất cao nên cá mát phát triển khá nhanh. Trong thời gian tới xã sẽ chỉ đạo các bản nhân rộng thêm các khu vực bảo vệ” - ông Long Văn Cheng - Phó Chủ tịch UBND xã Na Loi, Kỳ Sơn cho hay.
 |
| Khu vực bảo vệ cá trên suối Huồi Tắm. Ảnh: Lữ Phú |
Các bản làng thành lập khu vực bảo vệ nguồn lợi thủy sản theo từng đoạn khe suối cụ thể, được cắm biển báo cấm khai thác và đánh bắt. Sau hơn 4 năm thực hiện mô hình bảo vệ nguồn lợi thủy sản đã làm hồi sinh đàn cá mát trên dòng suối Huồi Tắm.
Sự hồi sinh nhanh chóng của loài cá mát cùng với các loài thủy sản khác… đã góp phần bảo vệ môi trường chung. Đặc biệt người dân Na Loi đã dần nâng cao ý thức và cùng các lực lượng như công an, biên phòng làm tốt công tác bảo vệ hệ sinh thái đầu nguồn nước.
 |
| Cá mát hiện được xem là món ăn đặc sản ở miền Tây xứ Nghệ nên nhiều người dân đánh bắt dẫn tới lượng cá ngày càng khan hiếm. Ảnh tư liệu |
Mô hình bảo vệ cá mát ở xã biên giới Na Loi, Kỳ Sơn là một trong những cách làm hay trong việc bảo tồn và phát triển loài cá đặc sản ở các khe, suối vùng cao và đây là giải pháp hữu hiệu góp phần bảo tồn đa dạng sinh học miền Tây Nghệ An./.
