Cá nướng - “linh hồn” bữa cơm ngày Tết của người Thái

Cách nướng cá cúng ngày Tết của người Thái xứ Nghệ. Ảnh: Đào Thọ

Già bản Lang Văn Cường ở bản Mòng xã Cắm Muộn (Quế Phong) cũng là một thầy cúng. Lão nông tuổi ngoài lục tuần này cũng tỏ ra hào hứng với tập tục đón Tết của cộng đồng người Thái của ông. Những năm qua ông lặng lẽ sưu tầm từ thực tiễn và sách báo về tục đón Tết của người Thái. Dù không công bố nhưng ông Cường khá tâm đắc với những “phát hiện” của mình.

Theo ông Lang Văn Cường thì món cá nướng phổ biến bậc nhất trong những bữa ăn ngày Tết của người Thái. Với người Thái nhóm Tày Mường ở xã Căm Muộn từ nhiều thế hệ đã sống dọc sông Quàng thuộc huyện Quế Phong. Cứ vào ngày 28, 29 Tết, những người đàn ông trong bản thường xuống sông đánh cá để phục vụ thực phẩm ngày Tết.

“Người ta cúng cá cho tổ tiên trước khi ăn. Đó là phong tục đã lâu đời" - ông Cường cho hay và giải thích thêm: Cá nướng ngày Tết trước kia thường là cá mát. Người ta đem về mổ một đường dọc bụng hoặc lưng rồi đem nướng. Đó là cách nướng cá để cúng tổ tiên. Nếu chỉ để dùng phục vụ bữa ăn đơn thuần thì có thể nướng theo ý thích của mình.

Du khách nướng cá suối tại Tam Đình - Tương Dương. Ảnh: Hồ Phương

Khi ăn cá nướng, người ta đem chấm với món “chẻo” chế biến từ sả, ớt, và một số gia vị khác. Cá nướng khá phổ biến trong bữa ăn của cộng đồng người Thái ở Quế Phong và không thể thiếu trong dịp Tết.

Tục cúng cá ngày Tết không chỉ có ở huyện Quế Phong. Nó cũng xuất hiện trong mâm cúng và bữa ăn ngày đầu năm mới của người Thái các địa vực Tương Dương, Quỳ Châu, Con Cuông, Quỳ Hợp… Sự tương đồng này không phải là ngẫu nhiên. Thói quen ẩm thực này đã theo những luồng di cư của người Thái từ nhiều thế kỷ trước và được các cộng đồng gìn giữ một cách tự nhiên.

Tục cúng cá trong bữa cơm ngày Tết của người Thái xứ Nghệ được nhiều người giải thích đó là cộng đồng thiểu số này có thói quen sinh sống gần sông nước. So với các cộng đồng thiểu số khác ở Nghệ An, người Thái vốn giỏi nghề chài lưới và cách đánh cá của họ cũng phong phú với những ngư cụ độc đáo, mặc dù khá thô sơ.

Cá mát nướng theo kiểu người Thái tại mâm tiệc nhà hàng. Ảnh: Hữu Vi

Ngày nay, ở lưu vực sông Giăng và lòng hồ thủy điện Bản Vẽ, Hủa Na, trữ lượng các loài cá vẫn khá lớn. Vì thế mà món cá nướng theo kiểu của người Thái xuất hiện nhiều trong tiệc tùng cũng như các nhà hàng đặc sản. Về mặt nào đó, món cá nướng của người Thái đã lan tỏa hương vị trong cộng đồng...