Các nước Đông Nam Á làm gì để chống lừa đảo deepfake?

Deepfake đang trở thành mối đe dọa nghiêm trọng tại Đông Nam Á, gây thiệt hại đáng kể cho doanh nghiệp, chính phủ và người dùng cá nhân.

Theo ông Tan Ah Tuan, Trưởng phòng nghiên cứu và đổi mới (Ensign Labs) tại công ty an ninh mạng Ensign InfoSecurity (Singapore), công nghệ này không chỉ làm suy giảm lòng tin vào các tổ chức mà còn tạo cơ hội cho hành vi trộm cắp danh tính, gian lận, rò rỉ dữ liệu nhạy cảm và gây tổn thất nặng nề về uy tín.

Ngoài ra, deepfake còn gây ra những vấn đề xã hội phức tạp, làm mờ ranh giới giữa thực tế và hư cấu, khiến thông tin trong không gian mạng trở nên khó phân biệt và dễ bị thao túng.

Deepfake là hình ảnh hoặc video nhân tạo được tạo ra nhờ công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI). Theo Đại học Virginia (Mỹ), một loại học máy (ML) tiên tiến được gọi là "học sâu" chính là công cụ đứng sau việc tạo ra deepfake. Thuật toán này học cách tái tạo nội dung dựa trên các ví dụ mà lập trình viên cung cấp.

Điểm khác biệt của deepfake so với hình ảnh chỉnh sửa bằng Photoshop hay công nghệ hoán đổi khuôn mặt là khả năng tạo ra những hình ảnh giả tinh vi, gần như không thể phân biệt với ảnh thật.

Theo Sáng kiến toàn cầu về chống tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia, các nhóm tội phạm công nghệ cao ở Đông Nam Á đã tận dụng AI để giả mạo danh tính của những người nổi tiếng, từ đó thực hiện các hành vi tống tiền, lừa đảo và lan truyền thông tin sai lệch, gây thiệt hại nghiêm trọng cho người dân.

Báo cáo của tổ chức này cho thấy khu vực Châu Á - Thái Bình Dương (APAC) chứng kiến mức tăng đột biến lên đến 1.530% các vụ việc liên quan đến deepfake trong giai đoạn 2022 - 2023. Đặc biệt, Philippines có mức tăng trưởng cao nhất, đạt 4.500%, trong khi Việt Nam ghi nhận tỷ lệ gia tăng các vụ gian lận do deepfake cao nhất, ở mức 25,3%.

Những giải pháp mà các chính phủ Đông Nam Á đang thực hiện để chống lại deepfake

Deepfake từ video, hình ảnh đến các bản ghi âm đã trở nên phổ biến nhờ những bước tiến vượt bậc trong các Mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) như MidJourney, ChatGPT của OpenAI và Gemini từ Google.

Tại Diễn đàn Kinh tế Thế giới về An ninh mạng năm 2023, có đến 46% người tham gia khảo sát bày tỏ lo ngại về khả năng "đối đầu" của AI, bao gồm các mối đe dọa như lừa đảo, phát triển phần mềm độc hại và tạo ra deepfake.

Dưới đây là một số giải pháp mà Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) đang triển khai nhằm bảo vệ cộng đồng từ vấn nạn lừa đảo deepfake đang gia tăng.

Xây dựng các chính sách và quy định

Chính quyền khu vực đang tích cực xem xét xây dựng các chính sách và quy định liên quan đến bảo vệ dữ liệu cá nhân, quyền riêng tư và sự đồng ý của người dùng. Thách thức lớn nhất là làm sao vừa thúc đẩy đổi mới và tạo điều kiện cho các doanh nghiệp đạt được lợi nhuận, vừa đảm bảo hạn chế tối đa những tác động tiêu cực đối với công chúng.

Chẳng hạn, Singapore đang tăng cường an ninh mạng để đối phó với các vụ lừa đảo deepfake, nhằm bảo vệ nền dân chủ và tương lai đất nước. Trong một trường hợp điển hình, tội phạm mạng đã sử dụng hình ảnh của cựu Thủ tướng Lý Hiển Long để quảng bá cho các sản phẩm đầu tư giả mạo.

Bên cạnh đó, các tập đoàn công nghệ hàng đầu như Microsoft, Meta, X (trước đây là Twitter), và Google cũng tích cực tham gia quản lý, đồng thời công bố cam kết chung vào tháng 2 năm ngoái nhằm chống lại việc sử dụng AI vào mục đích lừa đảo.

Thiết lập các cơ chế thực thi

Nhà nghiên cứu Carol Soon, người đứng đầu Viện Nghiên cứu Chính sách của Đại học quốc gia Singapore nhấn mạnh rằng, các công ty công nghệ cần áp dụng một cách tiếp cận đa chiều trong việc triển khai và thực thi các biện pháp nhằm đối phó với việc lạm dụng AI vào mục đích lừa đảo.

Các chính phủ ASEAN đã chủ động ban hành luật nhằm ngăn chặn deepfake và các mối đe dọa trực tuyến khác. Điển hình, Singapore đã thông qua Đạo luật về tác hại của tội phạm trực tuyến (OCHA) và Đạo luật An ninh mạng để củng cố khả năng bảo vệ không gian mạng.

Trong khi đó, Philippines thành lập Cơ quan Ứng phó khẩn cấp máy tính quốc gia nhằm xử lý các sự cố kỹ thuật số, còn Indonesia triển khai Cơ quan An ninh mạng và tiền điện tử quốc gia (BSSN) để đối phó với các nguy cơ liên quan đến không gian mạng.

Phát triển các giải pháp sáng tạo để chống lại deepfake

Nghiên cứu của công ty công nghệ Sumsub (Vương quốc Anh) chỉ ra rằng, số lượng deepfake được phát hiện trên toàn cầu đã tăng gấp 10 lần trong nhiều ngành công nghiệp từ năm 2022 đến 2023.

Ngành truyền thông trực tuyến ghi nhận mức gia tăng mạnh nhất trong các vụ gian lận danh tính. Đặc biệt, ngành tiền điện tử đã trở thành mục tiêu chính, chiếm đến 88% số vụ việc phát hiện trong năm 2023, tiếp theo là ngành công nghệ tài chính (fintech) với 8%.

Các công ty an ninh mạng như GROUP8, trụ sở tại Singapore, đang cung cấp các giải pháp sử dụng AI để phát hiện và ngăn chặn các mối đe dọa trực tuyến. Các công ty khởi nghiệp cần xem xét phát triển những công nghệ mới để phát hiện và xác thực deepfake, cũng như đào tạo các LLM nhằm nhận diện chính xác deepfake trong các tình huống thời gian thực.

Một số giải pháp khả thi có thể bao gồm việc sử dụng hình mờ kỹ thuật số (digital watermarks), công nghệ chuỗi khối (blockchain) và siêu dữ liệu để phát hiện nội dung do AI tạo ra.

Đào tạo nâng cao kiến thức công nghệ

Theo Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF), việc nâng cao nhận thức công chúng về các mối nguy hiểm trực tuyến sẽ giúp công dân trở nên cảnh giác hơn và học cách phân biệt giữa thông tin xác thực và những nội dung bịa đặt. Điều này cũng giúp ngăn chặn việc lan truyền thông tin sai lệch do AI tạo ra.

Một số mẹo hữu ích để nhận diện deepfake bao gồm việc kiểm tra sự nhất quán của các đặc điểm nhận dạng của người trong video với các hình ảnh trước đó, xem xét các chi tiết trong ảnh hoặc video, và đánh giá chuyển động của nhân vật có tự nhiên hay giống như hoạt hình. Bên cạnh đó, việc áp dụng xác thực đa yếu tố sẽ giúp bảo vệ các thiết bị cá nhân khỏi truy cập trái phép.

Triển vọng về việc chống lại deepfake ở Đông Nam Á

Với việc ASEAN đang thúc đẩy các mục tiêu chuyển đổi số, khu vực này trở nên dễ bị tổn thương trước các mối nguy hại về an ninh mạng. Để đối phó với tình hình, các công ty cần phải triển khai một loạt các công cụ bảo mật, bao gồm công nghệ đám mây, blockchain, cùng các quy trình tự động hóa và các giải pháp kỹ thuật khác để đảm bảo an toàn và bảo mật dữ liệu.

Tuy nhiên, cuộc chiến chống lại deepfake vẫn đối mặt với nhiều thách thức lớn. Các vấn đề như nguồn lực hạn chế, sự phát triển không ngừng của công nghệ, thiếu hụt chuyên môn về AI, deepfake ngày càng siêu thực, các quy định pháp lý không đồng nhất và tỷ lệ phát hiện thấp là những yếu tố cản trở đáng kể.

Để đối phó hiệu quả với mối đe dọa này, các chính phủ trong khu vực và các bên liên quan cần tăng cường hợp tác với nhau, đồng thời tìm kiếm các ý kiến đóng góp từ các quốc gia khác về các biện pháp họ đang triển khai.

Bên cạnh đó, việc cung cấp đủ kinh phí và nguồn lực là vô cùng quan trọng để đảm bảo các nỗ lực chống deepfake được thực thi một cách hiệu quả.