Có gì trong lễ cúng mừng nhà mới của người Thái Nghệ An?

(Baonghean) - Với cộng đồng người Thái, trước đây, chỉ bằng con dao, cái rìu, người ta đã làm nên ngôi nhà sàn truyền thống mà đến nay dường như đã trở thành biểu tượng văn hóa. Quanh chuyện làm nhà của người Thái còn có một nét thú vị là lễ mừng nhà mới.

Vào ngày mừng nhà mới, người đàn ông chủ nhà sẽ bảo vợ con quét tước sạch sẽ, đóng hết các cửa lại, chưa ai được ở bên trong. Còn ông thì phải đến nhà “xay nghên” (thầy xem ngày) nhờ chọn cho ngày, giờ tốt để tổ chức lễ “lên nhà mới” (hừn hươn mở). Chuẩn bị đầy đủ đâu vào đấy, cả nhà đứng xếp 1 hàng dọc trước chân thang ở cuối nhà; mỗi người mang theo các vật dụng gia đình cần chuyển lên nhà mới như hòm xiểng, chăn đệm, thóc gạo, bát nồi…

Người Thái dựng nhà sàn mới. Ảnh Hồ Phương
Người Thái dựng nhà sàn mới. Ảnh: Hồ Phương

Đứng đầu hàng là ông chủ, đeo kiếm ngang lưng, 1 vai mang súng kíp (nếu có), 1 vai vác cày, tay xách nồi ninh (dùng thừng trâu buộc cổ nồi để xách) và túi “tạy”. Thứ 2 là bà chủ, vai đeo go, lưng địu con nhỏ, tay xách giỏ kim chỉ và những thứ hạt giống như rau, bông, hành tỏi, gừng, ớt… Tiếp theo là con trai, con dâu (nếu có), con gái và những người bà con tham dự. Sau cùng là 2 chàng trai khiêng 1 con lợn đã làm sạch gọi là “mú hừn hươn” (lợn lên nhà). Một ông trong dòng họ được chọn làm “thần chủ nhà mới” tượng trưng, bí mật lẻn lên đứng trong nhà trước.

Bắt đầu, ông chủ nhà gọi với lên nhà 3 lần: “Có nhà không chủ nhà ơi?”. Thần chủ nhà thưa: “Ờ… có nhà!”. Ông chủ nhà nói tiếp: “Tôi từ mường (…) mới sang/ Từ mường (…), mường (…) mới về/ Giờ hay, ngày lành/ Tôi xin lên nhà mới nhá!/ Tôi sẽ gánh của lên nằm/Khuân đồ lên ở/ Nhà hay sẽ lên ăn ở/ Nhà rộng sẽ lên sinh sống/ Lên nhà này để giàu/Ngồi nhà này để có/Bạc vàng chảy vào/Thóc gạo dồn chất đống, nhá!”. Thần chủ bảo: “Ờ… lên đi! Nhà tốt hãy lên ở/ Nhà rộng hãy lên sinh sống/ Trẻ nhỏ lên sinh sôi/ Già lão lên phúc thọ, nhá!”.

Ông chủ nhà sẽ giẫm bậc thang dưới cùng 3 lần, đánh động, phủi bụi, rồi lên thang. Mọi người lên theo. Ông đẩy cửa, bước vào nhà, đi qua ngưỡng cửa thì hạ cày xuống, đẩy cày trượt trên giát nhà đi vào, vừa đi vừa đọc phù chú “trị sát”.

Bếp lửa cháy suốt đêm trong ngày đầu tiên dọn đến nhà mới. Ảnh : Hữu Vi
Bếp lửa cháy suốt đêm trong ngày đầu tiên dọn đến nhà mới. Ảnh : Hữu Vi

Vào đến bếp lửa thì ông đặt nồi ninh xuống, đi tiếp đến cửa chính ở đầu nhà, quay vào chỗ bàn thờ, dựa cày vào bức phên giáp bàn thờ, lấy 1 cái đinh đóng vào cột bàn thờ (xáu hỏng), treo túi “tạy” vào đấy. Đoạn ông quay ra tháo súng, kiếm treo vào cột “thần chủ áo” (xáu chầu xừa) nơi vách ngăn gian ngoài với gian trong, góc trên, giáp buồng ông chủ nhà. Chỉ đến lúc đó mọi người mới được hạ các thứ đồ đạc khác xuống. Con lợn được đặt gần bếp lửa, trên lá chuối xanh, để pha chế, nấu nướng, dọn mâm thờ và làm cỗ ăn mừng nhà mới.

Sau khi đã nấu nướng chuẩn bị mâm cỗ xong thì tiến hành “cúng nhà mới” (phái hươn mở). Chủ nhà, hoặc mời thầy mo làm lễ này. Cúng xong khoảng 1 tiếng thì hạ cỗ, soạn mâm bát ra ăn uống vui vẻ mừng nhà mới. Lúc này có thêm một số anh em họ hàng, láng giềng xung quanh được mời đến tham gia. Ăn uống xong, chủ nhà lại mời thêm mọi người già trẻ, gái trai trong bản đến uống rượu cần, nghe hát mừng nhà mới.

Bản nào cũng có nghệ nhân hát nhuôn, lăm, xuối. Trong lễ mừng nhà mới như thế này thì họ sẽ trổ tài hát những bài “Cúng vào nhà”, "Đuổi tà”, "Cúng chúc”... Cứ thế, cuộc vui sẽ còn kéo dài hết ngày, có khi còn thâu đêm.

Thầy mo người Thái chuẩn bị làm lễ. Ảnh : Hà Ngọc Thủy
Thầy mo người Thái chuẩn bị làm lễ. Ảnh : Hà Ngọc Thủy

Nhưng có "nhà” chưa có “hồn vía”! Cần phải đưa hồn vía vào nhà thì mới hoàn tất. Sau lễ lên nhà mới chừng 10 ngày thì tổ chức lễ “nếp tạy”. “Tạy” đã nói tới ở trên, là túi bên trong đựng “hó” (cái giỏ nhỏ tượng trưng cái nhà cho Một - thần mường trời xuống ở canh nhà, chăm cháu nhỏ; quạt nan, cung [vũ khí cho cháu trai], bật bông [dụng cụ làm vải cho cháu gái]… “Tạy” hôm nay sẽ được đem vào treo trong buồng, trên đầu cột giáp với buồng gia chủ. “Nếp tạy” là lễ rước gia tiên và thần hộ mệnh nhập nhà. Trong lễ này cũng cúng gia tiên, diễn xướng các bài “khả kháu hươn”, “xắp hính”, “xỏng xến” như trên; tức là lại hát mừng nhà mới một lần nữa.               

Hát mừng nhà mới là dân ca nghi lễ, phong tục Thái độc đáo, đặc sắc, nuôi dưỡng tâm hồn con người trong những ngôi nhà. Nó gắn kết con người với gia đình, tổ tiên, cộng đồng. Rất tiếc là hiện nay nét phong tục này đã có phần phai nhạt… 

tin mới

Trai làng biển vác 'kiệu bay' trong màn chạy ói, chen nhau 'cướp' lộc tại Lễ hội Đền Cờn

Trai làng biển vác 'kiệu bay' trong màn chạy ói, chen nhau 'cướp' lộc tại Lễ hội Đền Cờn

(Baonghean.vn) - Lễ hội Đền Cờn năm 2024 có nhiều hoạt động, trò chơi dân gian, nhưng đặc sắc nhất là tục chạy ói với màn rước kiệu, tung kiệu bay trên biển. Tục chạy ói thường được tổ chức vào sáng ngày 21 tháng Giêng Âm lịch hàng năm, là nghi lễ quan trọng với ngư dân vùng biển.

Lễ hội đền Vạn - Cửa Rào: Tưởng nhớ công lao của Đốc tướng Đoàn Nhữ Hài và quân binh thời Trần

Lễ hội đền Vạn - Cửa Rào: Tưởng nhớ công lao của Đốc tướng Đoàn Nhữ Hài và quân binh thời Trần

(Baonghean.vn) - Nằm ở ngã ba sông, nơi hợp lưu của dòng Nậm Nơn và Nậm Mộ để hình thành nên dòng sông Cả kỳ vĩ bồi đắp cho vùng hạ du, đền Vạn - Cửa Rào được xem là ngôi đền linh thiêng nhất miền Tây xứ Nghệ. Sáng 1/3 (20 tháng Giêng), người dân muôn phương đã nô nức dự Lễ hội đền Vạn - Cửa Rào.

Sẵn sàng cho Lễ hội Hang Bua

Sẵn sàng cho Lễ hội Hang Bua

(Baonghean.vn) - Hang Bua là thắng cảnh tự nhiên nằm trong dãy núi đá vôi “Phà Én” thuộc xã Châu Tiến, huyện Quỳ Châu, cách thành phố Vinh 170km về phía Tây Bắc. Lễ hội Hang Bua là một trong những lễ hội lớn nhất của đồng bào các dân tộc của huyện nói riêng và vùng Tây Bắc Nghệ An nói chung.

Lưu mãi nét đẹp văn hoá Thổ ở làng Mo Mới

Lưu mãi nét đẹp văn hoá Thổ ở làng Mo Mới

(Baonghean.vn) - Gìn giữ và nuôi dưỡng tình yêu văn hóa truyền thống cho thế hệ trẻ là việc được các cấp ngành cùng đồng bào vùng Tây Bắc Nghệ An chú trọng. Ở làng Mo Mới, xã Nghĩa Xuân (Quỳ Hợp), bà con dân tộc Thổ tích cực sưu tầm, trao truyền những làn điệu dân ca, dân vũ cho thế hệ trẻ.

Người 'giữ lửa' nghề rèn truyền thống của người Mông

Người 'giữ lửa' nghề rèn truyền thống của người Mông

(Baonghean.vn) - Là thế hệ thứ 3 trong gia đình người Mông gắn bó với nghề rèn truyền thống, ông Và Tông Dê (Tương Dương) ngày ngày thổi lửa làm ra không biết bao nhiêu dụng cụ lao động cho bà con. Lò rèn không chỉ nuôi sống gia đình ông mà còn là nơi lưu giữ nghề truyền thống của đồng bào Mông.

Sắc Xuân trên trang phục phụ nữ dân tộc Mông

Sắc Xuân trên trang phục phụ nữ dân tộc Mông

(Baonghean.vn) - Mỗi dịp Tết đến, Xuân về, lên các bản làng vùng cao, đặc biệt là đến các bản có đồng bào Mông sinh sống, nhiều khách du lịch rất ấn tượng bởi sắc màu trên những bộ trang phục của người phụ nữ, dường như thấy được sắc Xuân trong đó...

Về miền Tây xứ Nghệ khám phá trang phục người Thái cổ

Về miền Tây xứ Nghệ khám phá trang phục người Thái cổ

(Baonghean.vn) - Tại bản Hoa Tiến (xã Châu Tiến, huyện Quỳ Châu), người dân nơi đây vẫn lưu giữ một bộ trang phục của người Thái cổ. Với những họa tiết, hoa văn được thêu một cách tỉ mỉ, kỳ công, bộ trang phục sau hơn 100 năm vẫn giữ được vẹn nguyên giá trị vốn có.

Chuyện 'giữ' cá mát ở Nặm Cướm

Chuyện 'giữ' cá mát ở Nặm Cướm

(Baonghean.vn) - Qua một thời gian dài khai thác tận diệt, nguồn cá mát dần cạn kiệt. Trước thực trạng đó, năm 2023, chính quyền xã Diên Lãm (Quỳ Châu) đã ban hành đề án “Bảo tồn và phát triển nguồn lợi cá mát Nặm Cướm”…

Ngõ phố thắm tình dân

Ngõ phố thắm tình dân

(Baonghean.vn) - Các ngõ phố được trang hoàng sạch, đẹp để đón Tết nguyên đán Giáp Thìn 2024. Rất nhiều công trình, phần việc in dấu tình đoàn kết của các hộ dân. Điều đó càng tô thắm thêm tình dân trên mỗi ngõ phố ở thành Vinh. 

'Tôi tự hào là một người Nghệ'

'Tôi tự hào là một người Nghệ'

(Baonghean.vn) - Mắc chứng teo cơ tủy sống từ nhỏ, chị Nguyễn Thị Vân (SN 1986), quê Nghi Lộc, được biết đến là một nhân vật có tầm ảnh hưởng tới xã hội, nhất là trong cộng đồng người khuyết tật. Trò chuyện với phóng viên Báo Nghệ An, chị tự hào nhận mình có những “cá tính” đặc trưng rất Nghệ.

Hoa 'tớ dày' xao xuyến miền rẻo cao Kỳ Sơn

Hoa 'tớ dày' xao xuyến miền rẻo cao Kỳ Sơn

(Baonghean.vn) - "Tớ dày" là cách gọi của đồng bào Mông về loài hoa anh đào. Những ngày này các bản làng ở xã Mường Típ, huyện rẻo cao Kỳ Sơn rực sắc "tớ dày". Bất cứ ai cũng trở nên bồi hồi xao xuyến trước loài hoa tuyệt đẹp này.

Tỉ mẩn nghề đan lưới lồng ở Nghi Long

Tỉ mẩn nghề đan lưới lồng ở Nghi Long

(Baonghean.vn) - Gắn bó với nghề đan lưới lồng bè, những người làm nghề ở Trung Sơn (xã Nghi Long, huyện Nghi Lộc) luôn trăn trở nâng cao tay nghề. Mỗi đường đan, nút thắt là cả sự tỉ mẩn gửi vào đó sự bền chắc của sản phẩm, giúp người nuôi trồng thuỷ sản thêm bội thu…

Thăm phòng trưng bày 'Pỉ Noọng' của bà mế người Thái

Thăm phòng trưng bày 'Pỉ Noọng' của bà mế người Thái

(Baonghean.vn) - Tại bản Hoa Tiến, xã Châu Tiến, huyện Quỳ Châu có một phòng trưng bày rất đặc biệt mang tên Pỉ Noọng. Đây là không gian trưng bày vật dụng truyền thống của các dân tộc thiểu số như Thái, Mông, Dao, Tày… do bà Sầm Thị Bích dày công sưu tầm từ những năm 1990 cho đến nay.

Du lịch

Khát vọng phát triển du lịch miền Tây

(Baonghean.vn) - Miền Tây Nghệ An tiếp tục được quan tâm định hướng phát triển du lịch với các chương trình, dự án nhằm mang lại thu nhập và nâng cao mức sống cho người dân theo tinh thần Nghị quyết số 39 của Bộ Chính trị về xây dựng và phát triển tỉnh đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.

Xem người Mông Nghệ An làm bánh đặc sản 'lua dúa'

Xem người Mông Nghệ An làm bánh đặc sản 'lua dúa'

(Baonghean.vn) - Ngày Tết càng đến gần cũng là dịp người Mông ở Nghệ An bắt đầu vào mùa làm bánh "lua dúa". Những chiếc bánh dẻo của cộng đồng này chủ yếu dùng để ăn trong gia đình và cũng là vật phẩm không thể thiếu trong lễ cúng của một số dòng họ.