Cuộc sống của 1 trong 5 dân tộc ít người ở Việt Nam

(Baonghean) - Dân tộc Ơ đu còn được biết đến với tên gọi Tày Hạt. Theo giải nghĩa của đồng bào, Ơ đu tiếng Thái nghĩa là “thương lắm”, “tội lắm”; còn Tày Hạt nghĩa là “người đói rách”.

Chẳng ai nhớ nổi định danh tộc người này có tự bao giờ, chỉ biết rằng, nếu như hàng trăm năm về trước, cuộc sống vất vả, nghèo đói là đặc điểm nhận diện người Ơ đu thì đến nay vẫn không có gì thay đổi. Người Ơ đu vẫn rất nghèo và đang đối mặt với nguy cơ đánh mất bản sắc văn hoá. 

Học sinh đồng bào dân tộc Ơ đu trên đường đến trường. Ảnh: Phước Anh
Học sinh đồng bào dân tộc Ơ đu trên đường đến trường. Ảnh: Phước Anh

Cuộc sống nơi quê mới

Dân tộc Ơ đu là 1 trong 5 dân tộc rất ít người ở Việt Nam và hiện sinh sống phần lớn ở huyện Tương Dương. 11 năm về trước, đến với đồng bào dân tộc Ơ đu phải ngồi thuyền đuôi én, vượt dòng Nậm Nơn, qua hàng chục con thác hung dữ. Đến năm 2006, hưởng ứng lời kêu gọi di dân theo chương trình tái định cư, phục vụ công trình Thuỷ điện Bản Vẽ, 308 người Ơ đu sinh sống ở 8 bản, 4 xã: Kim Đa, Kim Tiến, Hữu Khuông, Hữu Dương cùng về xây dựng cuộc sống mới ở bản Văng Môn, xã Nga My. Nay, dân số người Ơ đu ở Văng Môn đã là 418 người, 100 hộ. Đường vào quê mới của đồng bào Ơ đu rất thuận lợi, trên 60km đường rải nhựa nối từ trung tâm huyện vào tận chân bản. 

Chị Mạc Thị Tím - Trưởng bản Văng Môn vừa dẫn chúng tôi đi thăm bản, vừa kể chuyện. Về nơi ở mới, bà con Ơ đu rất phấn khởi. Bản nằm sát đường, giao thông, giao thương đều thuận tiện, dễ dàng. Nhờ vậy, trẻ con Ơ đu chăm đi học hơn trước, toàn bản hiện có 26 trẻ mầm non, 41 cháu tiểu học, khoảng 25 cháu học THCS - THPT và 12 cháu đang học đại học. “Hơn chục năm trước, đường xa, nhà nghèo, các cháu nhăm nhe bỏ học suốt, làm gì dám mơ đến kết quả này” - chị Tím cười bảo.

Thế nhưng nơi ở mới cũng nảy sinh nhiều khó khăn. Mấy chục nóc nhà sàn tái định cư xây bằng xi măng, cốt thép, ngói đỏ, sơn màu vàng choé im lìm khoá cửa, hầu hết người dân tự dựng một ngôi nhà lá kế bên để ở. “Ở nhà xây không quen, nóng lắm, bà con lại có thói quen đun nấu trong nhà nữa nên rất bí, không thở được” - chị Tím nói. Nữ trưởng bản dẫn chúng tôi đến nhà ông Lo Đại Tình - một trong những hộ vừa thoát nghèo của bản. Không dựng nhà lá, nhưng cả gia đình cũng chẳng ai lên gian trên để ở mà kiếm tranh, nứa về thưng 4 vách dưới chân nhà sàn rồi quây quần dưới đó.

Hộ ông Tình có 6 miệng ăn, trong đó có 4 con, cháu đang tuổi đi học. Ông Tình đã hơn 60 tuổi, vợ mù loà từ bao năm nay cần có sự chăm sóc của người khác. Hàng năm cả nhà trông chờ vào mấy mảnh ruộng ngô, sắn, thu nhập năm 2016 chỉ nhỉnh hơn chỉ tiêu hộ nghèo một chút. “Thoát nghèo nhưng cũng chỉ như hộ nghèo thôi mà, vẫn khổ lắm. Nhà có 4 đứa đang ở độ tuổi đi học, nhiều thứ phải mua, phải lo. Năm nay lại sợ tái nghèo” - ông Lo Đại Tình nói.

Thiếu đói là nỗi lo chung của nhiều hộ dân Ơ đu. Mấy năm trước, việc cấp gạo hỗ trợ từ Thuỷ điện Bản Vẽ cho bà con sau tái định cư đã hết, trong khi trồng lúa ở đất này không cho thu hoạch đáng kể. “Ví dụ gieo 1 tấn giống thì có khi chưa được 1 tạ lúa. Đất này không trồng được lúa, chỉ chịu ngô, sắn thôi, nhưng ở bản tái định cư này đất chia có hạn nên muốn làm nhiều hơn cũng chịu” - Trưởng bản Mạc Thị Tím giãi bày. Ông Vi Văn Đậu - Chủ tịch xã Nga My thì đưa ra con số cụ thể hơn: Tỷ lệ hộ nghèo ở Văng Môn hiện nay là 80%, thu nhập trung bình khoảng 2 - 3 triệu đồng/ người/ năm, 1 năm thiếu đói đến 6 tháng!

Cả bản chỉ 2 người biết nói tiếng Ơ đu

Không dễ để tìm được một người già thông hiểu lịch sử, văn hoá dân tộc Ơ đu ngay chính tại nơi quần cư của tộc người này. Cuộc sống quá khó khăn, tuổi thọ của người Ơ đu thấp hơn so với các dân tộc khác trên địa bàn. Tiếng nói của người Ơ đu dần theo người già “về trời”, nay cả bản chỉ còn 2 người biết tiếng Ơ đu. “Nhưng tôi cũng chỉ biết tầm 30 - 40% thôi, nói chuyện bằng tiếng Ơ đu vẫn phải thêm tiếng Thái, tiếng Việt vào” - ông Lo Thanh Bình (SN 1948) - 1 trong 2 người biết tiếng Ơ đu cho biết. 

Ngoài ra, phong tục, tập quán của người Ơ đu nay giữ lại không còn nhiều. Người Ơ đu có lễ mừng tiếng sấm “chăm phtrong” khoảng vào tháng 1, tháng 2 hàng năm; món ăn đặc trưng phải có trong mâm cúng lễ Tết là pá bọc và rượu lậu sả thô. Dân bản Văng Môn cho biết, họ không có nhạc cụ riêng biệt; không có dân ca, dân vũ; còn trang phục thì chỉ nhớ mang máng kiểu dáng vì đã lâu rồi không có ai may mặc. Giờ, giao tiếp và thói quen sinh hoạt hàng ngày của người Ơ đu tương tự người Thái, người Việt. 

“Thanh niên trong bản bây giờ không có ai biết nói tiếng Ơ đu đâu. Chúng nó lớn lên đi học, đi làm ăn xa hết. Người Ơ đu chỉ có 1 họ là họ “Lo”, người trong họ không được lấy nhau nên con dâu, con rể của bản đều là người Thái, người Khơ mú. Phong tục, tập quán vì thế cũng không giữ được” - Trưởng bản Mạc Thị Tím nói. Ngay như trưởng bản Tím cũng là người Thái, về làm dâu Ơ đu hơn 20 năm về trước. Trong nhà chị cũng không ai biết nói tiếng Ơ đu, chị chỉ tìm được một bộ trang phục của ông bà xưa để lại và gìn giữ như vật gia truyền để nhắc nhở cháu con. 

Bí thư Chi bộ bản Văng môn trong trang phục truyền thống của người Ơ đu. Ảnh: Cảnh Nam
Bí thư Chi bộ bản Văng môn trong trang phục truyền thống của người Ơ đu. Ảnh: Cảnh Nam

Khôi phục và thực hành tiếng nói người Ơ đu là mong mỏi của nhiều người già ở bản. Được biết, nhiều năm về trước, Ban Dân tộc tỉnh phối hợp với UBND huyện Tương Dương tổ chức 2 lớp dạy tiếng cho người dân Ơ đu nhưng do khó khăn về kinh phí và tuyển chọn người dạy nên chưa được triển khai thường xuyên, liên tục. Mới đây nhất, ngày 22/8/2017, UBND tỉnh đã phê duyệt Đề án hỗ trợ phát triển kinh tế - xã hội dân tộc Ơ đu tỉnh Nghệ An giai đoạn 2016 - 2025, khái toán bước đầu 120 tỷ đồng. 

Ông Trần Nhật Phương - Trưởng phòng Chính sách dân tộc, Ban Dân tộc tỉnh cho biết, hiện đề án đang chờ nguồn vốn. Khó nhất hiện nay là bảo tồn tiếng nói của người Ơ đu, dự kiến sẽ mời người Ơ đu ở nước bạn Lào sang truyền dạy. Chưa triển khai cụ thể, nhưng bước đầu thông tin này cũng đang thắp lên hy vọng cho hàng trăm đồng bào Ơ đu về những giải pháp nâng cao đời sống kinh tế - xã hội, bảo tồn bản sắc văn hoá trong tương lai không xa./.

Phước Anh - Cảnh Nam

tin mới

Những 'cây cao bóng cả' giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống ở miền Tây Nghệ An

Những 'cây cao bóng cả' giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống ở miền Tây Nghệ An

(Baonghean.vn) - Được ví như những người “truyền lửa” thắp sáng những giá trị bản sắc văn hoá các dân tộc thiểu số, hiện những người cao tuổi ở miền Tây xứ Nghệ vẫn ngày đêm trao truyền những giá trị văn hoá của dân tộc mình với mong ước bảo tồn, gìn giữ cho muôn đời sau.

Ông Lang Vi Tịnh kể chuyện xưa của dòng họ cho cháu gái của mình. Ảnh Thành Chung

Chuyện về một dòng họ nổi tiếng ở miền Tây Nghệ An

(Baonghean.vn) - Ở  miền núi tỉnh Nghệ An, dòng họ Lang Vi được xem là "danh gia vọng tộc" với 3 đời liền có thành viên giữ chức Tri phủ phủ Tương Dương. Sau Cách mạng Tháng Tám đến nay, dòng họ Lang Vi cũng đã và đang có nhiều đóng góp trong công cuộc xây dựng quê hương, đất nước.

Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương thăm cán bộ, chiến sĩ Đồn Biên phòng Thông Thụ và hộ nghèo ở Quế Phong

Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương thăm cán bộ, chiến sĩ Đồn Biên phòng Thông Thụ và hộ nghèo ở Quế Phong

(Baonghean.vn) - Chiều 30/7, trong chương trình công tác tại Nghệ An, Thượng tướng Trần Quang Phương - Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Phó Chủ tịch Quốc hội đã đến thăm, động viên cán bộ, chiến sĩ Đồn Biên phòng Thông Thụ, huyện Quế Phong và hộ nghèo tại xã Thông Thụ, huyện Quế Phong.

Điểm tái định cư

Người dân vùng lũ Kỳ Sơn thấp thỏm chờ tái định cư

(Baonghean.vn) - Cơn lũ quét lịch sử vào tháng 10/2022 đã khiến hàng trăm hộ dân Kỳ Sơn bị mất nhà cửa. Sau gần 1 năm chờ đợi, người dân vùng lũ vẫn chưa có nơi ở mới, nhiều hộ buộc phải dựng nhà tạm để sống trong khi mùa mưa lũ lại sắp cận kề.

Lê rừng

Xã vùng cao Kỳ Sơn vào mùa thu hoạch lê rừng

(Baonghean.vn) - Những ngày này, nhiều hộ dân ở xã Tây Sơn (huyện Kỳ Sơn) đang vào mùa thu hái mắc coọc (lê rừng). Đây là một loại cây ăn quả đặc trưng của đồng bào người Mông nên rất được người mua ưa chuộng.

Lãnh đạo tỉnh Nghệ An dự Lễ khánh thành cầu dân sinh ở bản biên giới

Lãnh đạo tỉnh Nghệ An dự Lễ khánh thành cầu dân sinh ở bản biên giới

(Baonghean.vn) - Sáng 14/7, đồng chí Hoàng Nghĩa Hiếu - Phó Bí thư Tỉnh ủy tới dự Lễ khánh thành cầu dân sinh bản Phà Mựt và khởi công cầu dân sinh bản Nhôn Mai, xã Nhôn Mai, huyện Tương Dương. Đây là các công trình do lực lượng Bộ đội Biên phòng Nghệ An kêu gọi, xây dựng hỗ trợ người dân vùng biên.

Niềm vui của 35 hộ đồng bào Đan Lai ở Con Cuông

Niềm vui của 35 hộ đồng bào Đan Lai ở Con Cuông

(Baonghean.vn) - Giữa những ngày nắng gắt, 35 hộ đồng bào Đan Lai ở bản Bá Hạ, xã Thạch Ngàn, huyện Con Cuông bất ngờ đón niềm vui khi được nhận quà tặng từ đoàn công tác chính quyền các cấp và tấm lòng hảo tâm của Nhóm thiện nguyện Niềm tin.

Nghề 'bế' gừng thuê ở Na Ngoi

Nghề 'bế' gừng thuê ở Na Ngoi

(Baonghean.vn) - Gừng là một trong những loại cây trồng chủ lực ở Na Ngoi (Kỳ Sơn). Trong mùa thu hoạch gừng, lao động trên địa bàn chủ yếu đi làm ăn xa, nhiều hộ đồng bào Mông đã thuê người Thái, Khơ Mú ở các địa bàn lân cận để "bế" (thồ - PV) gừng từ nương rẫy, vận chuyển về bãi tập kết.

Hội Nguyên – điểm du lịch mới ở miền Tây Nghệ An

Hội Nguyên – điểm du lịch mới ở miền Tây Nghệ An

(Baonghean.vn) -  Được đưa vào khai thác từ năm 2022, điểm du lịch Hội Nguyên ở xã Yên Thắng, huyện Tương Dương có sức hút đối với nhiều người. Về đây, du khách được hòa mình vào sông nước, núi rừng và có được những giờ phút thư giãn, trải nghiệm thú vị.
Hơ-Mông (H’mông), Mông, Mèo: Đọc, viết sao cho đúng?

Hơ-Mông (H’mông), Mông, Mèo: Đọc, viết sao cho đúng?

(Baonghean.vn) -  Là tộc người đã định cư ở Việt Nam hơn 400 năm, với số dân gần 1,4 triệu người, đông thứ 8 trong các dân tộc ở Việt Nam, nhưng tộc danh của người Mông vẫn chưa được công chúng hiểu và đọc , viết cho đúng. Ở Việt Nam, người Mông thường được gọi là “Hơ-Mông” hoặc “Mèo” ; còn trên các văn bản viết, người ta có khi viết “H’mông”, HMông, có khi lại viết Mông, Mèo. Như vậy, đâu mới là cái tên đúng nhất về dân tộc này và vì sao lại có những cách gọi , đọc, viết khác nhau như vậy? Bài viết dưới đây của một người Mông giải thích rõ về điều này.
Mùa nước đổ dưới chân Puxailaileng

Mùa nước đổ dưới chân Puxailaileng

(Baonghean.vn) - Thời điểm này đang vào mùa nước đổ ở Puxailaileng. Bà con bước vào vụ sản xuất mới trên những thửa ruộng bậc thang. Cuộc sống, sinh hoạt và cảnh sắc dưới “nóc nhà” miền Tây xứ Nghệ hiện lên như tranh vẽ, làm xao xuyến bất cứ ai khi ghé thăm.
ff

'Trốn nắng' ở vùng sinh thái Con Cuông

(Baonghean.vn) - Dòng sông Giăng xanh mát, thác nước Khe Kèm như mát xa vào thân người tắm ở giữa vùng rừng Con Cuông (Nghệ An) là những điểm đến lý thú để du khách "trốn nắng" hiệu quả trong mùa Hè. Đến đây du khách còn được thưởng thức nhiều món ăn đặc sắc do đồng bào chế biến và hòa mình vào tiếng khèn, khắc luống cùng điệu múa sạp sôi động.
Động lực mới phát triển miền Tây

Động lực mới phát triển miền Tây Nghệ An

(Baonghean) - Động lực mới với chính quyền và người dân nơi miền Tây Nghệ An khi Quốc hội phê duyệt Nghị quyết về “Đề án tổng thể phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2030” và Chính phủ cũng đã ban hành nghị quyết triển khai thực hiện.
Món rêu đá ngày Tết

Hấp dẫn, thơm ngon món mọc rêu đáy sông gói lá chuối ngày Tết

(Baonghean) - Từ nhiều đời nay, rêu đá ở dưới đáy các sông, suối trên thượng nguồn sông Lam được người dân miền núi xứ Nghệ xem như một loại thực phẩm phục vụ đời sống hằng ngày. Đặc biệt đối với đồng bào người Thái, rêu đá còn được dùng để chế biến ra nhiều món ăn truyền thống, ngon và đặc sắc trong dịp lễ, Tết.
Người có uy tín vùng đồng bào DTTS.

Tuyên dương 200 người có uy tín tiêu biểu vùng đồng bào DTTS ở Nghệ An

(Baonghean.vn) - Những người có uy tín trong đồng bào các dân tộc thiểu số đã phát huy vai trò tích cực, có nhiều đóng góp cho công cuộc xây dựng hệ thống chính trị, phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo an ninh, quốc phòng của tỉnh nói chung và các huyện miền núi nói riêng. Họ chính là cầu nối giữa Đảng, chính quyền với đồng bào các DTTS, nhân dân vùng miền núi.
ảnh đại diện ý kiến

Những thủ lĩnh nơi bản làng miền Tây xứ Nghệ

(Baonghean.vn) - Người có uy tín vùng đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) luôn tiên phong, đi đầu trong việc thực hiện các chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước; tuyên truyền, vận động đồng bào áp dụng các tiến bộ KHKT vào sản xuất, chăn nuôi; giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa tốt đẹp, xây dựng khối đại đoàn kết dân tộc. Về dự Hội nghị tuyên dương người có uy tín tiêu biểu trong vùng đồng bào DTTS tỉnh Nghệ An lần thứ 2, năm 2019 diễn ra vào chiều 15/10, các đại biểu gửi gắm nhiều tâm nguyện từ thực tiễn.
Có không gian vừa thoáng mát, vừa yên tĩnh dường như đã tạo cảm hứng đọc sách cho các em học sinh

Dãy nhà chờ độc đáo cho giáo viên và học sinh vùng cao Nghệ An

(Baonghean.vn) - Điểm Trường Tiểu học bản Khổi, thuộc Trường Tiểu học Tam Thái (Tương Dương - Nghệ An) chỉ có 2 phòng học, không có phòng chờ cho giáo viên và phòng đọc sách cho học sinh. Phụ huynh nơi đây đã cùng nhau góp tre, nứa, lá cọ để dựng lên những nhà chờ đẹp mắt, thân thiện.