Vẻ đẹp tự nhiên, hoang sơ của “hòn ngọc xanh” Lan Châu từ lâu đã được chuyển tải qua rất nhiều bài báo, là đề tài tâm đắc của giới văn học nghệ thuật; đồng thời, cũng là tâm điểm của các trang chuyên về du lịch khi giới thiệu về xứ Nghệ.
Ở những bài viết đó, người ta ca ngợi: “Cửa Lò nổi tiếng là nơi có rất nhiều hòn đảo đẹp của Nghệ An. Nhưng cái tên đảo Lan Châu luôn tạo được sức hút mạnh mẽ đối với du khách trong và ngoài nước bởi vị thế đẹp, địa hình độc đáo, mang lại cho bạn nhiều điều thú vị…”. Có những mô tả kỹ lưỡng như: “Đảo Lan Châu chia tách bãi biển Cửa Lò thành 2 khu vực riêng biệt. Phần phía Tây sẽ nối với đất liền, còn phía Đông là những vách đá cheo leo, trải dài về phía biển. Những vách đá này do chịu sự bào mòn của gió và sóng biển nên có hình thù độc đáo, thu hút. Đặc biệt, khi thủy triều lên, phần chân đảo sẽ bị chìm xuống mặt nước. Lúc này bạn sẽ bắt gặp cảnh tượng hòn đảo tách khỏi đất liền và trôi nổi trên mặt nước tạo nên một khung cảnh tuyệt đẹp khó có thể diễn tả bằng lời”. Hoặc: “Lan Châu là hòn đảo còn hoang sơ, chưa có sự can thiệp nhiều của con người. Chính vì vậy, nơi đây vẫn giữ được vẻ đẹp tự nhiên, mộc mạc, giản đơn nhưng đầy cuốn hút. Như vẻ đẹp người con gái xứ Nghệ, đằm thắm, dịu dàng mang lại sự bình yên, thư thái. Ghé đến đảo Lan Châu, thực khách sẽ được thả hồn vào gió biển, mây trời; được ngắm cảnh đẹp mọi nơi khiến bạn chẳng muốn rời đi…”.
Nhưng đến đảo Lan Châu ở thời điểm này, dường như những mỹ từ dành cho “hòn ngọc xanh” đã không còn phù hợp. Vì ngay từ đường dẫn vào đảo, có thể nhận thấy những tác động thiếu tích cực. Phần bãi biển phía Bắc trên tuyến đường ra đảo, vốn dĩ là bãi tắm rất thoải, đẹp, đồng thời là bến thuyền của ngư dân, nay hiện hữu hệ thống bờ kè với chiều dài kéo đến sát đảo, xây dựng vụng về bằng các loại vật liệu thông thường xi măng, cát, đá… rất thiếu thẩm mỹ. Nối với bờ kè, vị trí sát đảo, xuất hiện một nhà hàng với diện tích xây dựng khá lớn tràn ra biển. Để có thêm mặt bằng xây dựng nhà hàng, ở vị trí này, người ta xây kè chắn lấn biển, khiến những mỏm đá lô nhô trên mặt nước rất đẹp trước đây đã không còn.
Tuyến đường ven đảo, từ nhà hàng ra đến cầu cảng cũng đã có những hoạt động xây dựng mới. Bề mặt đường có nơi thảm bê tông xi măng, có nơi lát các loại gạch terazo xám, đỏ; đồng thời, xây hoặc lắp đặt một số hệ thống lan can. Những hoạt động xây dựng này, nhìn chung cũng khá cẩu thả, thiếu tính đồng nhất, lựa chọn sử dụng vật liệu không phù hợp về cả chất liệu và màu sắc. Cũng trên tuyến đường ra cầu cảng, có khối công trình cầu thang máy với chiều cao khoảng 15m, và một tuyến đường khá rộng dẫn ngược lên nhà hàng trên đảo. Hai công trình này có lẽ khi xây dựng chỉ tính đến công năng sử dụng mà quên đi nhiệm vụ phải làm đẹp thêm cho danh thắng Lan Châu, nên cũng có những tác động xấu.
Đi thực tế trên toàn phạm vi đảo Lan Châu, chúng tôi còn sử dụng flycam để có thêm cái nhìn toàn cảnh. Thấy rằng, ở hai khu vực có lầu Nghinh Phong, mộ Tiên, và các bãi đá phía Đông, phía Nam đảo là còn giữ được nguyên trạng, chưa có những tác động của các hoạt động xây dựng. Phần còn lại, phạm vi khu vực xây dựng nhà hàng trên đảo, bởi hầu hết diện tích đã bị sử dụng làm nhà hàng cùng các công trình phụ trợ như sân, đường đi… nên đã bị bê tông hóa, bị thay đổi hình dạng; vẻ đẹp tự nhiên hoang sơ vì vậy đang bị phá vỡ…
Theo các nhà quản lý của thị xã Cửa Lò, vào tháng 3/2014, đảo Lan Châu được đưa vào quy hoạch của Dự án Quần thể du lịch sinh thái, biệt thự nghỉ dưỡng, thể thao, vui chơi giải trí Lan Châu – Song Ngư, do Công ty CP Song Ngư Sơn làm chủ đầu tư. Với mục tiêu “xây dựng đảo Lan Châu thành khu du lịch biển độc đáo, khu nghỉ dưỡng biển cao cấp”, dự án được UBND tỉnh phê duyệt quy hoạch với tổng diện tích là 14,8758ha (trong đó 8,52ha mặt nước). Về phía nhà đầu tư, cam kết thực hiện dự án với tổng nguồn vốn đầu tư là 495 tỷ đồng.
Các nhà quản lý cũng cho hay, Dự án Quần thể du lịch sinh thái, biệt thự nghỉ dưỡng, thể thao, vui chơi giải trí Lan Châu – Song Ngư có các hạng mục chính như Khu khách sạn và biệt thự nghỉ dưỡng (diện tích 1,24ha); Khu Quảng trường và bãi đỗ xe (diện tích 0,7475ha); Khu nhà hàng du lịch, ngắm cảnh trên núi (diện tích 0,98ha); Khu trung tâm điều hành (diện tích 0,08ha); Khu Bungalow (diện tích 0,29ha); Khu bến thuyền (diện tích 0,19ha); Khu bãi tắm (diện tích1,49ha)… Về tiến độ thực hiện dự án ghi trong giấy chứng nhận đầu tư, hoàn thành và đưa vào hoạt động trong năm 2020. Đến nay, dự án đã hoàn thành các hạng mục khách sạn cao 9 tầng và nhà hàng; Nhà trực bảo vệ; Bãi đậu xe và bờ kè, đường dẫn ra đảo Lan Châu; Nhà hàng trên đảo Lan Châu; Nhà văn phòng; Bể bơi và quầy bar dịch vụ. Các hạng mục chưa thực hiện gồm cổng chào; Khu massage, nhà ở nhân viên; Khu biệt thự nghỉ dưỡng (5 căn); Nhà hàng hải sản; Nhà để máy phát điện, nhà để xe nhân viên, nhà để máy phát điện, trạm bơm nước, cổng vào khách sạn; Bungalow nghỉ dưỡng (11 căn); Cải tạo bến thuyền.
Nhưng dù dự án chậm tiến độ, các nhà quản lý này lại chua chát nhận xét, việc chủ đầu tư chậm thực hiện một số hạng mục công trình như khu biệt thự nghỉ dưỡng, Bungalow… có khi lại là cái may cho đảo Lan Châu, cho biển Cửa Lò! Như một người đã tâm sự: “11 Bungalow được bố trí ở phía Nam đảo, là nơi có những bãi đá rất đẹp, du khách thường xuyên tìm đến check-in. Với cung cách đầu tư xây dựng của chủ đầu tư, nếu họ thực hiện các công trình Bungalow, sợ rằng sẽ phá vỡ cảnh đẹp tự nhiên phía Nam đảo…”.
Những người quản lý này cũng cho hay, ở Dự án Quần thể du lịch sinh thái, biệt thự nghỉ dưỡng, thể thao, vui chơi giải trí Lan Châu – Song Ngư cũng có những tồn tại, trong đó đáng phê phán nhất là xây dựng công trình trái với quy hoạch đã được cấp thẩm quyền phê duyệt. Cụ thể như hệ thống kè biển phía trước mặt khách sạn đầu tư xây dựng theo hiện trạng, chưa đúng quy hoạch được phê duyệt, đã đổ bê tông làm đường dạo bộ với bề rộng khoảng 3m khu vực kè biển; cải tạo xây dựng hạng mục nhà hàng phía Tây đảo Lan Châu sai quy hoạch; đường nối từ đất liền ra đảo Lan Châu theo bản vẽ quy hoạch là đường lát đá, tuy nhiên hiện trạng là đường bê tông; hạng mục cầu thang máy lên nhà hàng trên đảo Lan Châu không đúng với quy hoạch được duyệt…
Đề nghị được xem các bản vẽ quy hoạch của dự án, chỉ thấy có một tuyến đường duy nhất lên nhà hàng trên đảo Lan Châu. Tuyến đường này, lối lên bắt đầu từ hông nhà văn phòng, có đấu nối với đường lên mộ Tiên, lầu Nghinh Phong. Băn khoăn hỏi một cán bộ quản lý có trách nhiệm, trong quy hoạch không bố trí tuyến đường đấu nối với đường ra cầu cảng để lên nhà hàng trên đảo, tại sao chủ đầu tư lại xây dựng tuyến đường này? Cán bộ được hỏi xác nhận, tại các bản vẽ quy hoạch chi tiết xây dựng 1/500 Dự án Quần thể du lịch sinh thái, biệt thự nghỉ dưỡng, thể thao, vui chơi giải trí Lan Châu – Song Ngư các thời kỳ mà UBND thị xã lưu giữ, không có tuyến đường này…
Tập hợp các tài liệu liên quan cho thấy, từ tháng 11/2015 cho đến tháng 10/2019, chủ đầu tư Dự án Quần thể du lịch sinh thái, biệt thự nghỉ dưỡng, thể thao, vui chơi giải trí Lan Châu – Song Ngư đã 5 lần bị lập biên bản vi phạm. Trong đó, vào ngày 18/11/2015, bị Đội Quản lý trật tự đô thị chủ trì phối hợp với UBND phường Nghi Thủy lập biên bản vi phạm đối với việc sử dụng chất thải rắn xây dựng san lấp khu vực đường ra đảo Lan Châu. Ngày 19/4/2018, bị Đội Quản lý trật tự đô thị chủ trì phối hợp với UBND phường Nghi Thủy lập biên bản vi phạm vì tổ chức cơi nới, mở rộng công trình nhà hàng phía Tây đảo Lan Châu với kích thước 6x28m. Ngày 22/4/2018, bị Đội Quản lý trật tự đô thị chủ trì phối hợp với Phòng Tài nguyên và Môi trường, UBND phường Nghi Thủy lập biên bản vi phạm vì tổ chức múc cát bãi biển san lấp mặt bằng phía trong kè phía Bắc dự án. Ngày 2/4/2019, bị Đội Quản lý trật tự đô thị cùng các Phòng Tài nguyên và Môi trường, Quản lý đô thị lập biên bản vi phạm đối với việc tổ chức thi công bờ kè bám biển dài 70m sai quy hoạch đã được phê duyệt và múc cát bãi biển san lấp mặt bằng phía trong kè. Và lần cuối cùng, ngày 15/10/2019, bị Đội Quản lý trật tự đô thị chủ trì phối hợp với UBND phường Nghi Thủy lập biên bản vi phạm vì tổ chức xây dựng khối công trình cầu thang máy kích thước 1,2m x1,2m, cao 16m dẫn lên nhà hàng trên đảo Lan Châu sai quy hoạch được phê duyệt.
Với những vi phạm như xây dựng trái phép, sai quy hoạch đã được cấp thẩm quyền phê duyệt, theo quy định của pháp luật thì đều phải áp dụng hình thức xử lý như phạt tiền và áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả theo hướng buộc tháo dỡ công trình vi phạm… Thế nhưng, ở dự án này, các vi phạm chỉ mới bị lập biên bản nhắc nhở. Lý do, như một cán bộ khi được hỏi đã trao đổi, Dự án Quần thể du lịch sinh thái, biệt thự nghỉ dưỡng, thể thao, vui chơi giải trí Lan Châu – Song Ngư là dự án thu hút đầu tư của tỉnh nên đang có tình trạng “ngại đụng chạm”; bên cạnh đó thì nhìn nhận ở thị xã Cửa Lò giai đoạn trước đây, công tác quản lý nhà nước lĩnh vực đất đai, xây dựng còn có những lỏng lẻo…
Đặt câu hỏi: Trước đây thì như vậy, còn hiện nay thị xã Cửa Lò sẽ làm gì để gìn giữ danh thắng đảo Lan Châu và đảm bảo được mục tiêu của dự án là “xây dựng đảo Lan Châu thành khu du lịch biển độc đáo, khu nghỉ dưỡng biển cao cấp”? Được trả lời, vào tháng 8/2021, UBND tỉnh ban hành Văn bản số 6179/UBND-CN về việc kiểm tra, xử lý các dự án chậm tiến độ trên địa bàn, trong đó nêu dự án này thuộc danh mục các dự án đã xây dựng phần lớn hạng mục, công trình, giao UBND thị xã theo dõi, đôn đốc nhà đầu tư tập trung triển khai hoàn thành dự án. Thực hiện chỉ đạo của UBND tỉnh, từ đó đến nay, Thị ủy, UBND thị xã đã tổ chức các buổi làm việc với chủ đầu tư đánh giá công tác đầu tư, đôn đốc tiến độ dự án.
Vào tháng 2/2023, UBND thị xã tiếp nhận Văn bản số 256/SKHĐT-DN của Sở Kế hoạch và Đầu tư yêu cầu rà soát dự án chậm tiến độ, không triển khai trên địa bàn. Sau khi rà soát, UBND thị xã đã đưa Dự án Quần thể du lịch sinh thái, biệt thự nghỉ dưỡng, thể thao, vui chơi giải trí Lan Châu – Song Ngư vào danh mục các dự án đề xuất Sở Kế hoạch và Đầu tư bổ sung kiểm tra năm 2023. Còn hiện nay, UBND thị xã đang xây dựng báo cáo tình hình thực hiện dự án để báo cáo lên cơ quan cấp trên. Trong báo cáo, dự kiến sẽ kiến nghị các cơ quan có thẩm quyền của tỉnh kiểm tra, điều chỉnh quy hoạch không để chủ đầu tư thực hiện một số hạng mục công trình có nguy cơ phá vỡ cảnh quan đảo Lan Châu; bên cạnh đó, xử lý đúng quy định pháp luật đối với một số công trình vi phạm trật tự xây dựng, quy hoạch!