Kinh tế

Kỳ cuối: Bền bỉ hành trình kiến tạo

Nhóm P.V • 01/11/2025 18:43

Mảnh nhựa, túi nilon mỏng, sản phẩm dùng một lần tưởng nhỏ bé, nhưng tích tụ lâu dài, len lỏi khắp nơi, để lại hậu quả nặng nề cho đất, sông, biển và sức khỏe con người. Giảm thiểu chất thải nhựa không phải nhiệm vụ của riêng ngành môi trường mà là trách nhiệm chung của chính quyền, doanh nghiệp và từng công dân. Cuộc chiến này không có đích đến ngay lập tức, nó là hành trình dài, đòi hỏi chính sách sắc bén, công nghệ phù hợp và thói quen tiêu dùng mới.

Tác giả: Nhóm PV - Ngày xuất bản: 1/11/2025

Mảnh nhựa, túi nilon mỏng, sản phẩm dùng một lần tưởng nhỏ bé, nhưng tích tụ lâu dài, len lỏi khắp nơi, để lại hậu quả nặng nề cho đất, sông, biển và sức khỏe con người. Giảm thiểu chất thải nhựa không phải nhiệm vụ của riêng ngành môi trường mà là trách nhiệm chung của chính quyền, doanh nghiệp và từng công dân. Cuộc chiến này không có đích đến ngay lập tức, nó là hành trình dài, đòi hỏi chính sách sắc bén, công nghệ phù hợp và thói quen tiêu dùng mới.

Ở Nghệ An, việc chống rác thải nhựa được triển khai đồng bộ từ những việc nhỏ trong từng cơ quan, đơn vị đến các quyết sách mang tính chiến lược. Không chỉ phát động khẩu hiệu, tỉnh đã chuyển lời nói thành hành động cụ thể: Ký cam kết giảm thiểu rác thải nhựa trong cơ quan; đưa nội dung vào hương ước; vận động cộng đồng; và triển khai nhiều mô hình phân loại rác tại nguồn nhằm thay đổi từ gốc thói quen xả rác của người dân.

Những mô hình thí điểm tại các huyện Nam Đàn, Quỳnh Lưu và TP. Vinh (cũ) đã cho thấy: Khi người dân được hướng dẫn và cộng đồng tham gia, lượng rác nhựa lẫn vào rác sinh hoạt có thể giảm đi rõ rệt. Các siêu thị, trung tâm thương mại, chuỗi cửa hàng dần quan tâm hơn đến việc thay thế túi nilon bằng bao bì thân thiện môi trường; một số doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư sản phẩm thay thế như túi giấy, hộp bã mía, cốc tre, thìa gỗ…; các trường đại học, cao đẳng cũng bỏ thói quen dùng cốc và đồ nhựa dùng một lần trong căng tin.

Về văn bản chỉ đạo, từ Trung ương đến địa phương đã ban hành nhiều văn bản pháp lý, thể hiện quyết tâm chính trị: Nghị quyết số 08-NQ/TU ngày 02/3/2022 của Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh về tăng cường lãnh đạo công tác bảo vệ môi trường giai đoạn 2022-2030; Kế hoạch số 751/KH-UBND năm 2023 nhằm thực hiện Chỉ thị 33/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ về tăng cường quản lý, tái sử dụng, tái chế, xử lý và giảm thiểu chất thải nhựa; và Quyết định số 1746/QĐ-TTg ngày 04/12/2019 về kế hoạch hành động quốc gia quản lý rác thải nhựa đại dương đến năm 2030… Những văn bản ấy không chỉ là danh mục hành chính, mà còn là hệ khung để triển khai, kiểm soát và đánh giá hiệu quả công tác quản lý chất thải.

Những chuyển động ấy còn thấy rõ ở thực tế: Nhiều cơ quan sử dụng vật liệu thay thế cho cốc nhựa bằng cốc, bình inox, thủy tinh, sứ trong hội nghị, hội thảo; băng rôn, khẩu hiệu dần được thay bằng bảng chạy chữ điện tử; hoạt động tuyên truyền Luật Bảo vệ môi trường 2020 và các văn bản hướng dẫn được tổ chức cho công chức, viên chức, tổ chức và cá nhân liên quan. Các chiến dịch “Nói không với rác thải nhựa”, chương trình “Phụ nữ tự quản về môi trường” lan tỏa trong cộng đồng, đặt nền móng cho thay đổi hành vi.

Tuy nhiên, nỗ lực vẫn chưa cân xứng với thách thức. Tỷ lệ phân loại chất thải sinh hoạt tại nguồn theo quy định mới chỉ đạt khoảng 2%, từ con số này cảnh báo về khoảng cách giữa chính sách và thực tế. Theo bà Nguyễn Thị Tiến - Phó Chi cục trưởng Chi cục Bảo vệ môi trường tỉnh Nghệ An thì: Nhận thức và trách nhiệm của một bộ phận chính quyền, doanh nghiệp và người dân còn hạn chế; nguồn lực huy động cho quản lý chất thải nói chung, chất thải nhựa nói riêng chưa đáp ứng yêu cầu; phí thu gom từ hộ gia đình quá thấp so với chi phí thực tế; và việc huy động vốn doanh nghiệp ngoài Nhà nước để đầu tư hệ thống xử lý còn nhiều rào cản. Mức phí, giá thành xử lý khác nhau giữa các địa phương khiến doanh nghiệp dè dặt khi đầu tư công nghệ hiện đại.

"Sở Nông nghiệp và Môi trường hiện đang tham mưu UBND tỉnh ban hành quy định định mức kinh tế – kỹ thuật về thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải rắn sinh hoạt. Khi khung giá này được thông qua, người gây ô nhiễm sẽ phải chi trả đúng theo lượng rác phát sinh, tạo nguồn kinh phí ổn định để duy trì hệ thống xử lý", bà Tiến cho biết thêm.

“

Ngày 28/10, tại phiên thảo luận Báo cáo của Đoàn Giám sát và dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về kết quả giám sát chuyên đề “việc thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường kể từ khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực thi hành”, đại biểu Trần Nhật Minh (đại biểu Quốc hội chuyên trách Đoàn Nghệ An) đã chỉ ra các giải pháp căn cơ để đưa chính sách phân loại rác từ nguồn đi vào cuộc sống. Ông nhấn mạnh cần đảm bảo đồng bộ hệ thống thu gom và xử lý, tránh tình trạng rác đã phân loại vẫn bị thu chung. Yếu tố quyết định là áp dụng nguyên tắc "Người gây ô nhiễm phải trả tiền" (PAYT) thông qua việc thu phí theo khối lượng rác thải, tạo động lực kinh tế để người dân thay đổi thói quen. Đồng thời, cần tăng cường chế tài xử phạt và xây dựng lộ trình triển khai phù hợp với điều kiện hạ tầng và kinh tế của từng địa phương, đảm bảo Luật BVMT 2020 thực sự hiệu quả.

Nếu phong trào cộng đồng là khởi nguồn của thay đổi, thì công cụ kinh tế và cơ chế pháp lý là chìa khóa để biến thay đổi thành bền vững. Nghệ An đang hướng tới một mô hình tổng thể nơi chính sách ưu đãi, trách nhiệm của nhà sản xuất, truyền thông và sáng kiến doanh nghiệp cùng nhau kết nối, tạo nên nền tảng cho kinh tế tuần hoàn.

Để cuộc chiến chống rác thải nhựa đạt hiệu quả bền vững, những phong trào cộng đồng cần được nâng tầm bằng các công cụ kinh tế và cơ chế chính sách đồng bộ. Điều đó có nghĩa là song song với việc khuyến khích người dân thay đổi thói quen, Nhà nước phải áp dụng mức thuế môi trường cao hơn với sản phẩm nhựa khó phân hủy, đồng thời, điều chỉnh phí thu gom, xử lý để phản ánh đúng chi phí thực tế. Cùng lúc, doanh nghiệp sản xuất vật liệu thay thế cần được tiếp sức bằng vốn vay ưu đãi, giảm thuế hay hỗ trợ đất đai, nhằm mở rộng quy mô và hạ giá thành sản phẩm thân thiện môi trường.

Không dừng lại ở việc quản lý, Nghệ An còn hướng tới mục tiêu xa hơn: Phát triển kinh tế tuần hoàn. Chia sẻ về kế hoạch trong thời gian tới, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Phùng Thành Vinh nhấn mạnh rằng, Nghệ An sẽ tập trung triển khai những giải pháp mang tính nền tảng. Trước hết, tỉnh sẽ ban hành và thực hiện kế hoạch phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại nguồn, căn cứ Luật Bảo vệ môi trường 2020 và hướng dẫn của Bộ Tài nguyên và Môi trường. Đây được coi là “điểm then chốt” trong giảm thiểu rác thải nhựa, bởi chỉ khi rác được phân loại từ đầu thì việc tái chế mới đạt hiệu quả và nguồn tài nguyên thứ cấp mới được tận dụng tối đa.

Song song, tỉnh sẽ xây dựng và triển khai Kế hoạch thực hiện kinh tế tuần hoàn đến năm 2035 theo Quyết định số 222/QĐ-TTg ngày 23/01/2025 của Thủ tướng Chính phủ. Điều này đi kèm với đầu tư, nâng cấp hạ tầng thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải rắn đồng bộ, phù hợp với phân loại tại nguồn. Thực tế, mô hình của Nhà máy xử lý chất thải Hoàng Gia Quân ở Tân Kỳ, nơi đã lắp đặt dây chuyền sản xuất hạt nhựa tái chế từ rác thải nhựa là minh chứng rõ ràng cho hướng đi này.

Cùng với cơ sở hạ tầng, tỉnh cũng sẽ tăng cường tuyên truyền, vận động, phối hợp truyền thông để lan tỏa lối sống xanh, từng bước hình thành thói quen tiêu dùng bền vững, giảm và tiến tới thay thế hoàn toàn sản phẩm nhựa dùng một lần. Doanh nghiệp được khuyến khích tham gia mạnh mẽ vào chuỗi tuần hoàn, đẩy mạnh sản xuất – tiêu dùng các sản phẩm tái chế, thân thiện với môi trường, phù hợp xu thế phát triển hiện đại.

Để giải quyết hiệu quả vấn đề rác thải nhựa, ngoài vai trò chỉ đạo của cơ quan quản lý, cần có sự tham gia đồng bộ của người dân và cộng đồng doanh nghiệp. Trên tinh thần đó, một số giải pháp trọng tâm sẽ được triển khai. Trước hết, tỉnh sẽ hoàn thiện cơ chế khuyến khích và ưu đãi, trong đó có chính sách hỗ trợ thuế, đất đai, tín dụng nhằm thúc đẩy doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ tái chế, tái sử dụng nhựa. Hiện UBND tỉnh đã giao Sở Nông nghiệp và Môi trường chủ trì tham mưu ban hành Quy định định mức kinh tế – kỹ thuật thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải rắn sinh hoạt. Khi đó, kinh phí sẽ được đảm bảo đúng, đủ, và nguyên tắc “người gây ô nhiễm phải trả chi phí tương xứng với lượng rác phát sinh” sẽ được thực thi.

Tiếp đó là thực hiện nghiêm trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR). Theo đó, các doanh nghiệp sản xuất, nhập khẩu sản phẩm, bao bì nhựa phải tham gia thu hồi, tái chế theo đúng quy định của pháp luật, góp phần giảm gánh nặng cho khâu xử lý cuối cùng.

Cùng với đó, tỉnh sẽ xây dựng phong trào xã hội rộng khắp, phát động những chiến dịch gần gũi và thiết thực như “Nói không với rác thải nhựa”, “Ngày thứ Bảy xanh”, “Đổi rác lấy quà”. Các hoạt động này không chỉ tạo sự lan tỏa trong cộng đồng mà còn giúp hình thành thói quen tiêu dùng xanh, từng bước hạn chế và loại bỏ nhựa một lần.

“

Chúng tôi tin rằng, với sự chung tay của chính quyền, doanh nghiệp và toàn thể nhân dân, việc giảm thiểu, tái chế và xử lý rác thải nhựa sẽ đạt hiệu quả rõ rệt, góp phần xây dựng Nghệ An xanh - sạch - đẹp, phát triển bền vững.

Phó Chủ tịch UBND tỉnh Phùng Thành Vinh

“Cuối cùng, Nghệ An sẽ đồng hành cùng cộng đồng và doanh nghiệp trong sáng tạo xanh. Tỉnh khuyến khích các sáng kiến, mô hình khởi nghiệp biến rác thải nhựa thành vật liệu xây dựng, đồ gia dụng hữu ích; đồng thời, tạo điều kiện để doanh nghiệp phát triển sản phẩm tái chế, thân thiện môi trường theo hướng kinh tế tuần hoàn”, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Phùng Thành Vinh khẳng định.

Cuộc chiến chống rác thải nhựa không phải là câu chuyện một ngày, một tháng, mà là hành trình dài hơi của nhiều thế hệ. Và khi chính quyền kiên quyết, doanh nghiệp tiên phong, người dân đồng hành, “ẩn họa nhựa” sẽ dần lùi xa, nhường chỗ cho một tương lai xanh hơn, sạch hơn và bền vững hơn, một tương lai mà mỗi chúng ta đều có trách nhiệm kiến tạo và thụ hưởng.

“

Chính sách và cơ chế của Việt Nam đã tương đồng với nhiều nước phát triển, nhưng thực tế triển khai vẫn còn hạn chế. Ý thức của đại đa số người dân về môi trường chưa cao, cần thời gian dài để thay đổi, thậm chí vài thế hệ; chế tài xử lý vi phạm chưa đủ mạnh và quản lý còn lỏng lẻo. Hai yếu tố này chỉ được giải quyết triệt để nếu Nhà nước thực sự rốt ráo. Trong tương lai gần, có thể sẽ xuất hiện nhiều vụ việc ô nhiễm môi trường bị phơi bày. Hy vọng truyền thông sẽ làm tốt nhiệm vụ cảnh báo, giúp mọi người nhận thức được tác hại khủng khiếp của ô nhiễm, trong đó có ô nhiễm nhựa để hành động kịp thời trước khi quá muộn.

TS. Phan Công Ngọc - Viện Công nghệ Hóa Sinh -
Môi trường, Trường Đại học Vinh