Nâng cao năng lực dự báo khí tượng thủy văn, chủ động phương án ứng phó với thời tiết cực đoan tại Nghệ An

Xuất hiện các hiện tượng thời tiết cực đoan

Từ đầu năm đến nay, Việt Nam nói chung và tỉnh Nghệ An nói riêng liên tiếp hứng chịu các hiện tượng thời tiết cực đoan như mưa lớn, bão mạnh, lũ quét, giông lốc bất thường. Có thể kể đến đợt mưa lũ từ ngày 10-14/6 do bão số 1 (Wutip) - cơn bão đầu tiên xuất hiện trên Biển Đông trong tháng 6 sau hơn 40 năm - gây mưa đặc biệt lớn cho Trung Trung Bộ, nhiều nơi ghi nhận 800 -1.200mm mưa/3 ngày.

Trong tháng 7/2025, giông lốc bất thường tại Hạ Long làm lật tàu du lịch khiến 39 người thiệt mạng. Cũng trong tháng 7, ảnh hưởng từ hoàn lưu bão Wipha gây lũ lụt nghiêm trọng tại Nghệ An. Mới đây nhất, lũ quét bất ngờ trong đêm 31/7 và rạng sáng ngày 1/8 tại Điện Biên cũng đã khiến 10 người chết, 7 người bị thương, hàng trăm ngôi nhà hư hỏng nặng...

Trận lũ cuối tháng 7/2025 vừa qua khiến tỉnh Nghệ An chịu thiệt hại nặng nề với 4 người chết, nhiều ngôi nhà bị hư hỏng, cuốn trôi, hàng ngàn hecta hoa màu, bị vùi lấp, vô số công trình đứt gãy, hư hỏng... Tổng thiệt hại ước trên 3.500 tỷ đồng. Đây được đánh giá là trận lũ lịch sử trên địa bàn Nghệ An suốt hàng chục năm qua.

Trao đổi với P.V, ông Nguyễn Xuân Tiến - Giám đốc Đài Khí tượng Thủy văn tỉnh Nghệ An, cho biết: Có nhiều nguyên nhân gây ra trận lũ lần này. Đầu tiên phải kể đến lượng mưa quá lớn do ảnh hưởng của bão số 3, nhiều khu vực tại tỉnh Nghệ An hứng chịu đợt mưa lớn kéo dài với tổng lượng mưa phổ biến từ 150 đến 250 mm, có nơi vượt ngưỡng 300 mm.

Một số điểm đo như Quỳ Châu 335 mm, Mường Xén 260 mm, Tương Dương 237 mm, Con Cuông 235 mm…

Bên cạnh mưa lớn, một yếu tố khác tác động không nhỏ đó là do lượng nước rất lớn từ phía Lào - nơi có thượng nguồn sông Nậm Mộ và Nậm Nơn đổ về. Toàn bộ khối nước tràn qua dãy Trường Sơn, kết hợp với mưa lớn trong nước, khiến thủy điện Bản Vẽ ghi nhận lưu lượng vượt mức hơn 12.000m³/giây - một con số cực hiếm gặp trong chuỗi số liệu quan trắc nhiều năm. Các thủy điện buộc phải điều tiết nước, giảm lũ, giảm thiểu tối đa thiệt hại cho vùng hạ du.

Lãnh đạo Đài Khí tượng Thủy văn tỉnh Nghệ An cũng nhấn mạnh, hiện tượng thời tiết cực đoan này là minh chứng rõ ràng cho tác động của biến đổi khí hậu trong những năm gần đây. Thay vì mưa rải rác như trước, hiện nay các trận mưa thường đổ dồn trong thời gian ngắn, cường suất rất lớn, gây lũ nhanh và mạnh. Do đó, các địa phương cần chủ động cập nhật kịch bản ứng phó với thiên tai theo hướng thích ứng với biến đổi khí hậu, thay vì chỉ dựa vào kinh nghiệm truyền thống.

Ở góc nhìn thực tiễn trên địa bàn, ông Nguyễn Trường Thành - Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi tỉnh Nghệ An nhận định, đợt lũ này có mức độ tàn phá vượt xa các trận lũ lịch sử từng xảy ra tại huyện Kỳ Sơn cũ (năm 2022) và huyện Quỳ Châu cũ (năm 2023).

“

Trong suốt nhiều năm làm công tác phòng, chống thiên tai, chúng tôi chưa từng chứng kiến một trận mưa lũ nào có sức tàn phá mạnh, quy mô rộng và để lại hậu quả nghiêm trọng như lần này. Sau khi lũ rút, công tác khắc phục lại càng gian nan hơn, bởi hạ tầng giao thông bị chia cắt, đất đá vùi lấp, nguồn lực còn hạn chế, trong khi người dân thì đang rơi vào cảnh thiếu thốn đủ bề, rất cần được hỗ trợ kịp thời.

Ông Nguyễn Trường Thành - Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi tỉnh Nghệ An

Cũng theo trao đổi của ông Thành, việc xây dựng phương án phòng chống mưa lũ hiện nay phải tính đến khả năng xảy ra các tình huống thời tiết cực đoan, bất thường và vượt ngưỡng lịch sử. Cần rà soát lại toàn bộ hệ thống cảnh báo, sơ tán, di dời dân cư ở vùng có nguy cơ cao; đồng thời, đầu tư nâng cấp hạ tầng tiêu thoát lũ, củng cố các công trình thủy lợi, hồ đập, đường giao thông để đảm bảo an toàn trước những trận lũ bất ngờ.

Ngoài ra, công tác tuyên truyền nâng cao nhận thức cho người dân về biến đổi khí hậu và phòng, chống thiên tai cần được triển khai sâu rộng, thường xuyên hơn. Mỗi hộ dân, đặc biệt ở khu vực miền núi, ven sông, suối, cần được trang bị kỹ năng ứng phó khẩn cấp, biết cách bảo vệ bản thân và tài sản khi thiên tai xảy ra.

Việc xây dựng nếp sống thích ứng với thiên tai, xem đó như một phần tất yếu của môi trường sống hiện nay sẽ giúp người dân không bị động, bất ngờ trước những biến động ngày càng khó lường của thời tiết.

Nâng cao chất lượng dự báo

Trước những diễn biến thời tiết ngày càng cực đoan, yêu cầu nâng cao chất lượng dự báo khí tượng - thủy văn trở nên cấp bách hơn bao giờ hết. Theo ông Nguyễn Danh Hùng - Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Nghệ An, cho biết: Ngành khí tượng cần có cơ chế phối hợp, chia sẻ dữ liệu khu vực hiệu quả hơn. Dự báo không chỉ cần đúng mà còn phải nhanh, kịp thời, nhất là trong bối cảnh thời gian “ứng phó vàng” của người dân ngày càng bị rút ngắn do mưa dồn dập, lũ lên nhanh. Bên cạnh đó, việc đầu tư thêm trang thiết bị hiện đại, mở rộng hệ thống quan trắc, radar thời tiết tại các vùng miền núi, biên giới cũng là nhiệm vụ không thể chậm trễ.

Ngoài ra, cần thay đổi cách tiếp cận trong truyền tải thông tin thời tiết đến cộng đồng. Cảnh báo cần được thể hiện dễ hiểu, trực quan, gắn với hành động cụ thể mà người dân cần thực hiện để tránh tâm lý chủ quan hoặc hiểu sai mức độ nguy hiểm. Song song với đó, việc đào tạo nâng cao năng lực cán bộ dự báo, chuyên gia phân tích số liệu khí tượng - thủy văn cũng phải được chú trọng hơn…

Ông Nguyễn Xuân Tiến - Giám đốc Đài Khí tượng Thủy văn tỉnh Nghệ An, cho biết: Hiện nay, đơn vị đang sử dụng số liệu của 9 trạm khí tượng, 11 trạm thủy văn, 1 trạm ra-đa thời tiết Vinh, 1 trạm thám không vô tuyến Vinh, 45 điểm đo mưa tự động để dự báo cho tỉnh Nghệ An (trong đó có vùng sâu, vùng xa).

Cơ bản hệ thống mạng lưới trạm khí tượng thủy văn trên đã đáp ứng tốt cho công tác dự báo hiện nay. Thượng nguồn hồ thuỷ điện Bản Vẽ đã có mạng lưới điểm đo mưa tự động khá tốt cho công tác dự báo, tuy nhiên, để nâng cao khả năng dự báo chính xác hơn, thời gian tới cần bổ sung thêm các trạm khí tượng, thủy văn, đặc biệt là các trạm thủy văn quan trắc dọc sông (bên đất Lào) để nâng cao chất lượng dự báo lượng nước về hồ. Bên cạnh đó, cần xây dựng các trạm khí tượng thủy văn trên lưu vực thủy điện Nậm Mô trên lãnh thổ Lào. Tăng cường thêm các điểm đo mưa tự động ở vùng sâu, vùng xa, các xã vùng núi phía Tây của Nghệ An.

Ngay sau đợt mưa lũ này, Đài Khí tượng Thủy văn tỉnh Nghệ An thu thập đầy đủ số liệu khí tượng thủy văn, số liệu mặt đệm, số liệu tại các hồ chứa (đặc biệt là hồ chứa Bản Vẽ, Nậm Mô), các vùng ngập lụt để hiệu chỉnh các thông số nhằm nâng cao chất lượng các bản tin. Trình các cấp hỗ trợ bổ sung, trang bị thêm các thiết bị quan trắc ở những khu vực ách yếu. Ngoài ra, đơn vị sẽ có giải pháp nâng cao trình độ cho đội ngũ dự báo viên, quan trắc viên, kỹ thuật viên; nghiên cứu, đưa các mô hình dự báo tiên tiến vào dự báo tác nghiệp; nâng cấp trang thiết bị, hệ thống máy tính để phân tích, xử lý nhanh khối lượng dữ liệu ngày càng nhiều…