Kỳ I: Cận cảnh vàng thổ phỉ

(Baonghean.vn). Có một truyền thuyết vẫn được đồng bào Thái kể lại cho con cháu nghe từđời này sang đời khác để giải thích sự giàu có trong lòng đất vùng đất vàng Cắm Muộn (Quế Phong). Những chi tiết trong truyền thuyết hoàn toàn hư cấu nhưng vàng thì có thật, trong lòng đất Cắm Muộn có nhiều vàng. Vậy mà, sống trên vùng đất vàng hàng mấy trăm năm nay, nhưng nghèo khó vẫn dai dẳng ở bản làng người Thái - Cắm Muộn.

Bản Cắm xã Cắm Muộn, huyện Quế Phong (Nghệ An) nay chia thành 3 bản Cắm Nọoc, Cắm Cảng, Cắm Póm nằm tựa lưng vào dãy Pù Huống cao xanh sừng sững, mặt nhìn ra con khe Quỷa cuộn nước đục ngầu. Chúng tôi vào đến bản Cắm Nọoc, bản đầu tiên trong 3 bản Cắm, mặc cho trời đã về chiều, tiếng máy nổ vẫn thay nhau gầm rú ầm ầm, náo động cả thung lũng. Chỉ tay về hướng máy nổ, anh Nguyễn Huy Hoàng, chuyên viên Phòng Tài nguyên - Môi trường huyện Quế Phong cho biết: "Đó là khu khai thác của vàng thổ phỉ, họ là người dân bản Cắm cảđó".

Theo chân anh Hoàng, chúng tôi đi tiếp cận khu vực khai thác của vàng thổ phỉ nằm dọc con khe Quỷa đang cuộn nước đục ngầu do nước thải trong quá trình khai thác gây ra. Tại khu vực khai thác này, các phu vàng thổ phỉ chia nhau thành từng nhóm để khai thác, chúng tôi đếm được 4 nhóm người đang hì hục cày xới tìm vàng tạo thành những hố sâu 3-4 mét,hàng chục phu vàng đang thay nhau chuyền đá lên để lấy chỗ cho các ống nhựa hút cát lẫn vàng lên sàn tuyển.

Người dân đào đãi vàng thủ công dưới lòng khe Quỷa.

Lương Văn Hằng, một phu vàng vừa chuyển đá vừa nói: "Trận lũ vừa rồi nước về to quá, cuốn theo đất cát san phẳng các hố vàng đang khai thác dở, bây giờ phải đào lại từđầu. Phải đào sâu thêm 3m nữa mới có nhiều vàng chứ như chừ ít lắm!". Theo quan sát của chúng tôi, mỗi nhóm như vậy có từ 13 đến 18 phu vàng, già có, trẻ có, đàn ông có, phụ nữ cũng tham gia, hỏi ra mới biết tất cảđều là người dân trong bản, đang lúc mùa vụ nông nhàn nên ra đây đào vàng. Mỗi phu vàng làm một việc và được chấm công để cuối ngày chia tiền bằng số vàng khai thác được.

Không giống như những vàng tặc chuyên nghiệp đến từ các tỉnh phía Bắc có máy to, sàng lớn. Công nghệ khai thác của các phu vàng thổ phỉđịa phương cực kỳ thô sơ, mỗi nhóm chỉ cần một đến hai máy nổđược đấu nối với ống nhựa để hút đất cát lên một cái sàng tuyển thủ công đặt sΩn cạnh bờ suối. Sau khi hút lên, đất cát được sàng đi và để lại cặn có vàng.

Cuối ngày số vàng cặn này sẽ tiếp tục được đãi bằng vật dụng mà người dân nơi đây gọi là "nón vàng" để tách những mảnh vàng cám nhỏ li ty. Hỏi, đểđầu tưđược một giàn khai thác như vậy có tốn nhiều tiền không? Ông Lương Văn Phong, một phu vàng cho biết: "Mua hai máy nổ và ống dẫn đã tốn gần 70 triệu đồng, đó là chưa kể tiền dầu mỗi ngày 2 con máy ngốn hết 500 - 800 ngàn tiền dầu". Nói đoạn, ông Phong đưa cho chúng tôi xem một chiếc tô nhỏ, trong đó có mấy hạt vàng nhỏ như hạt tấm nằm lẫn trong cát ánh lên lấp lánh. "Cả nhóm tôi làm từ tờ mờ sáng đến bây giờđược có ngần này đây, bán được có mấy trăm ngàn, trừ chi phí ra, mỗi người chỉđược vài chục ngàn. Trong khi đó, máy nổ, ống dẫn mỗi người trong nhóm chung nhau tiền sắm cả".

Nước độc hại từ tuyển vàng được thải xuống khe Quỷa.

Khai thác cạnh bên nhóm của ông Phong là nhóm của phu vàng Lương Mạnh Hiển, cả nhóm Hiển có 13 người cùng chung nhau tiền mua máy nổ và ống hút để khai thác vàng. Lúc chúng tôi đến, tất thảy đều đang chăm chú quan sát một phu đãi vàng bằng nón. Cả nhóm ai nấy đều ướt sũng, lấm lem đất cát, mắt nhìn chăm chú vào cái nón vàng đang đãi dở. Sau một hồi tỷ mẫn tách cát, trong lòng nón hiện ra những hạt vàng cám nhỏ như hạt tấm. Thấy vậy, một phu vàng tính nhanh: "Từng ấy khoảng 3 ly bán ra cũng được 1,2 triệu rồi". Chợt Lượng quay lại nói to như giải thích: "Hôm nay, chạy dầu hết 500 ngàn, trừđi mỗi người chưa được 100 ngàn, làm từ mờ sáng đến giờđược có vậy thôi à".

Một phu vàng trong nhóm Lượng đứng cạnh chúng tôi cho biết, như hôm nay là còn may mắn, có hôm đào đãi làm cả ngày chẳng được tý vàng nào, đành về tay trắng. Có hôm cả nhóm trúng được mấy triệu, trừ chi phí mỗi người cũng được vài trăm nghìn.

Mẻđãi vàng cuối cùng của nhóm Lượng vừa xong cũng là lúc mặt trời khuất sau dãy Pù Huống, các nhóm vàng thổ phỉđịa phương nhanh chóng thu máy rút quân, chỉđể lại vài phu canh chừng máy móc trong các lán trại dựng tạm.

(còn nữa)

Nhóm phóng viên