Xã hội

Từ mùa thu lịch sử đến khát vọng dựng xây đất nước

Minh Quân • 19/08/2025 08:32

Nhân kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9 (1945 – 2025), Báo và phát thanh, truyền hình Nghệ An có cuộc trao đổi với PGS.TS Trần Vũ Tài - Phó Hiệu trưởng Trường Sư phạm Trường Đại học Vinh, xung quanh những giá trị lịch sử và bài học của sự kiện trọng đại này.

PV: Thưa PGS.TS Trần Vũ Tài, nhắc tới “mùa Thu lịch sử” năm 1945, ông hình dung khoảnh khắc ấy ra sao? Chắc hẳn trong ký ức của một nhà nghiên cứu lịch sử như ông, nhiều hình ảnh và cảm xúc đặc biệt hiện lên?

PGS.TS Trần Vũ Tài: Mùa Thu năm 1945 mở ra kỷ nguyên độc lập cho dân tộc, với khí thế cách mạng khắp ba miền như “triều dâng, thác đổ”. Trên đường phố Hà Nội, Huế, Sài Gòn và nhiều địa phương, lá cờ đỏ sao vàng rợp trời, thay cho khát vọng độc lập, thống nhất non sông. Tiếng hô “Việt Nam độc lập muôn năm!”, “Độc lập hay là chết!” vang lên, lay động lòng người.

Quảng trường Ba Đình ngày 2/9/1945 trở thành điểm hẹn lịch sử. Trong nắng thu vàng rực rỡ, hàng triệu con tim hướng về Chủ tịch Hồ Chí Minh. Khi Người trịnh trọng đọc Tuyên ngôn Độc lập, khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, cả dân tộc bước sang kỷ nguyên mới – kỷ nguyên độc lập, tự do.

Cách mạng Tháng Tám không chỉ là sự kiện chính trị vĩ đại mà còn là khúc tráng ca của dân tộc. Nó vừa nhắc nhở chúng ta tôn vinh lịch sử hào hùng, vừa thôi thúc hành động để xây dựng một Việt Nam hùng cường.

PV: Có nhận định rằng Cách mạng Tháng Tám thành công vì biết “chớp thời cơ vàng”. Ông nhìn nhận “thời cơ vàng” đó được hình thành từ những yếu tố nào?

PGS.TS Trần Vũ Tài: Đúng vậy, “thời cơ vàng” có ý nghĩa vô cùng quan trọng. Theo tôi, thắng lợi tháng Tám là kết quả của sự hội tụ cả yếu tố khách quan lẫn chủ quan.

Về khách quan, năm 1945, cục diện thế giới biến chuyển mạnh. Phát xít Đức thất bại, Liên Xô tuyên chiến Nhật và nhanh chóng hạ gục đạo quân Quan Đông. Ngày 15/8/1945, Nhật Bản đầu hàng vô điều kiện, tạo nên “khoảng trống quyền lực” ở Đông Dương: quân Nhật hoang mang, quân Pháp chưa kịp trở lại, chính quyền tay sai tê liệt. Thời cơ chỉ tồn tại trong khoảng 20 ngày ngắn ngủi, khi Nhật đã đầu hàng mà quân Đồng minh chưa kịp vào.

Trong nước, từ sau cuộc đảo chính Pháp (9/3/1945), bộ máy thống trị cũ sụp đổ, chính phủ Trần Trọng Kim bất lực. Nạn đói Ất Dậu khiến hàng triệu người chết, quần chúng bị dồn đến bước đường cùng, không còn con đường nào khác ngoài vùng lên giành quyền sống.

Về chủ quan, từ khi ra đời (1930), Đảng Cộng sản Việt Nam đã kiên trì xây dựng lực lượng cách mạng, chuẩn bị chu đáo cả về tổ chức, cán bộ, căn cứ địa và tranh thủ sự ủng hộ quốc tế. Khi thời cơ đến, toàn dân với tinh thần yêu nước sục sôi đã vùng lên như vũ bão.

Điểm mấu chốt là Đảng ta đã nhận diện đúng và kịp thời chớp thời cơ. Nhờ đó, chỉ trong 15 ngày (14–28/8/1945), chính quyền về tay nhân dân trên cả nước, từ nông thôn đến thành thị, từ Bắc chí Nam.

PV: Trong hành trình ấy, Nghệ An đã để lại những dấu ấn gì đặc biệt, khiến ông cảm thấy ấn tượng sâu sắc khi nghiên cứu?

PGS.TS Trần Vũ Tài: Nghệ An là vùng đất giàu truyền thống yêu nước và đấu tranh cách mạng, từng là trung tâm của cao trào cách mạng 1930 – 1931 với đỉnh cao là Xô viết Nghệ Tĩnh – minh chứng hùng hồn cho sức mạnh liên minh công – nông dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: “Truyền thống oanh liệt của Xô viết Nghệ Tĩnh đã thúc đẩy phong trào cách mạng cả nước tiến lên và đến Cách mạng Tháng Tám thành công rực rỡ”.

Ngay sau khi phát xít Nhật tuyên bố đầu hàng, ngày 15/8/1945 Việt Minh Liên tỉnh Nghệ Tĩnh đã họp, chỉ thị cho các phủ, huyện chủ động và linh hoạt khởi nghĩa giành chính quyền. Ngày 16/8/1945, dưới sự lãnh đạo của Mặt trận Việt Minh xã Thanh Thủy (Nam Đàn), đông đảo nhân dân đã nhất tề vùng dậy, giành chính quyền thắng lợi. Thanh Thủy trở thành xã đầu tiên ở Nghệ An giành được chính quyền.

Tiếp nối Thanh Thủy, ngày 18/8/1945, Ủy ban khởi nghĩa Quỳnh Lưu đã lãnh đạo quần chúng vũ trang biểu tình, bao vây huyện đường, buộc tri huyện phải từ chức, lập “Chính phủ cách mạng lâm thời” huyện và lãnh đạo nhân dân giành chính quyền ở các tổng, xã. Quỳnh Lưu trở thành huyện đầu tiên trong tỉnh giành được chính quyền.

Từ những thắng lợi ban đầu, khí thế cách mạng nhanh chóng lan tỏa toàn tỉnh: ngày 18/8 giành chính quyền ở Quỳnh Lưu; 21/8 ở thành phố Vinh, phủ Hưng Nguyên và Diễn Châu (ngày 21/8 sau này được xem là “ngày giành chính quyền toàn tỉnh”); 22/8 ở Nghĩa Đàn; 23/8 ở Nam Đàn, Thanh Chương, Anh Sơn; 25/8 ở Nghi Lộc, Yên Thành; 26/8 ở Tương Dương, Quỳ Châu.

Ngày 24/8/1945, Ủy ban Nhân dân cách mạng lâm thời tỉnh Nghệ An được thành lập, đồng chí Lê Viết Lượng làm Chủ tịch. Chỉ trong vòng 9 ngày (từ 18 đến 26/8/1945), cuộc tổng khởi nghĩa ở Nghệ An đã giành thắng lợi hoàn toàn.

“

Thắng lợi của Nghệ An – một địa bàn chiến lược, không chỉ khẳng định truyền thống đấu tranh bất khuất của nhân dân tỉnh nhà mà còn góp phần quan trọng vào thắng lợi chung của cả nước, làm nên thành công vang dội của dân tộc trong Cách mạng Tháng Tám.

PGS.TS Trần Vũ Tài - Phó Hiệu trưởng Trường Sư phạm Trường Đại học Vinh

PV: Nếu phải rút ra một hoặc hai bài học lớn nhất từ Cách mạng Tháng Tám cho hôm nay, theo ông đó là gì?

PGS.TS Trần Vũ Tài: Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám năm 1945 để lại nhiều bài học kinh nghiệm quý báu, làm giàu thêm truyền thống cách mạng Việt Nam và góp phần bổ sung lý luận cách mạng của chủ nghĩa Mác – Lê-nin, trong đó có 2 bài học có giá trị bền vững cho đến hôm nay.

Thứ nhất là giữ vững vai trò lãnh đạo của Đảng và phát huy khối đại đoàn kết toàn dân: Cách mạng Tháng Tám khẳng định vai trò quyết định của Đảng Cộng sản Việt Nam và sức mạnh đoàn kết dân tộc. Thắng lợi đó cho thấy, để giành và giữ độc lập dân tộc, phải kiên định sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng, kiên trì mục tiêu “độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội”. Trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hôm nay, điều đó đòi hỏi Đảng không ngừng củng cố bản lĩnh, nâng cao năng lực lãnh đạo và gắn bó máu thịt với nhân dân.

Thứ hai là phát huy tinh thần yêu nước, độc lập tự chủ và nắm bắt thời cơ: Thắng lợi năm 1945 là minh chứng cho sức mạnh khát vọng độc lập, tự do, tinh thần yêu nước và nghệ thuật chớp thời cơ cách mạng. Ngày nay, tinh thần đó tiếp tục soi sáng công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước: kiên định đường lối độc lập, tự chủ trên các lĩnh vực chính trị, kinh tế, quốc phòng, ngoại giao; đồng thời biết sáng tạo nắm bắt cơ hội trong phát triển công nghiệp, công nghệ và hội nhập quốc tế để nâng cao vị thế quốc gia.

PV: Trong nhà trường, khi giảng dạy và sinh hoạt với sinh viên, ông thường truyền tải tinh thần của cuộc cách mạng đó như thế nào để các em thấm thía tính thời sự và sức sống hôm nay của nó?

PGS.TS Trần Vũ Tài: Cách mạng Tháng Tám là mốc son chói lọi, khẳng định sức mạnh đại đoàn kết dân tộc và ý chí tự cường. Với sứ mệnh “ươm mầm” cho thế hệ tương lai, sinh viên sư phạm càng phải thấm nhuần bài học yêu nước, đoàn kết và kiên cường bất khuất.

Ở mái trường sư phạm, chúng tôi luôn đề cao giá trị “ý Đảng, lòng dân” cùng tinh thần sáng tạo của người thầy, như lời căn dặn của Bác Hồ. Giáo dục lý tưởng cách mạng vì thế trở thành nhiệm vụ hàng đầu. Người thầy không chỉ truyền đạt tri thức mà còn khơi dậy trong học trò khát vọng dựng xây và phụng sự Tổ quốc. Sinh viên sư phạm hôm nay cần ý thức rõ rằng chính họ sẽ viết tiếp “những trang sử vàng” của dân tộc bằng trí tuệ, bản lĩnh và trách nhiệm của mình.

PV: Nhân dịp kỷ niệm 80 năm, ông muốn gửi gắm điều gì đến thế hệ trẻ hiện nay?

PGS.TS Trần Vũ Tài: Cách mạng Tháng Tám là minh chứng lịch sử bất diệt cho sức mạnh của lòng yêu nước và ý chí độc lập dân tộc. Thế hệ trẻ hôm nay không chỉ cần tự hào về truyền thống ấy mà còn phải biến niềm tự hào thành động lực học tập, sáng tạo, để mỗi bước tiến của bản thân góp phần làm giàu đẹp cho Tổ quốc.

Nếu như năm 1945, toàn dân ta đoàn kết vùng lên giành chính quyền, thì hôm nay, đoàn kết dân tộc chính là chìa khóa để hội nhập, phát triển bền vững và giữ vững chủ quyền trong môi trường cạnh tranh quốc tế khốc liệt. Mỗi bạn trẻ cần nuôi dưỡng tinh thần sẻ chia, hợp tác, vượt qua cái tôi cá nhân để chung sức vì lợi ích cộng đồng và quốc gia.

Đồng thời, thế hệ trẻ phải giữ vững tinh thần độc lập, tự chủ, song hành với việc mở rộng tầm nhìn toàn cầu, sẵn sàng đổi mới sáng tạo, làm chủ khoa học – công nghệ để đưa đất nước bước vào kỷ nguyên mới. Tám mươi năm trước, cha ông ta đã viết nên mùa thu độc lập bằng máu, nước mắt và niềm tin. Hôm nay, thế hệ trẻ hãy viết nên mùa xuân tươi sáng của dân tộc bằng trí tuệ, khát vọng và sáng tạo – để Tổ quốc Việt Nam mãi trường tồn, hùng cường.

PV: Xin cảm ơn ông về cuộc trò chuyện!

Minh Quân