Sáng mãi bản hùng ca Truông Bồn

Nhân kỷ niệm 55 năm Chiến thắng Truông Bồn (31/10/1968 – 31/10/2023) Báo Nghệ An có cuộc trò chuyện với ông Phan Trọng Lộc - Giám đốc Ban Quản lý Khu Di tích lịch sử Quốc gia Truông Bồn.

P.V: Nhiều thế hệ trẻ khi về với mảnh đất Mỹ Sơn, huyện Đô Lương đều mong muốn được hiểu hơn về cung đường đã đi vào huyền thoại mang tên Truông Bồn. Ông có thể chia sẻ những thông tin mang giá trị lịch sử liên quan đến cung đường này?

Ông Phan Trọng Lộc: Truông Bồn là một đoạn đèo dốc có chiều dài 5 km, độ cao gần 70m trên dãy núi Thung Nưa, nằm trên tuyến đường chiến lược 15A hay còn gọi là đường 30 - đi qua địa phận xã Mỹ Sơn, huyện Đô Lương.

Trong những năm đế quốc Mỹ leo thang bắn phá miền Bắc, Truông Bồn có vị trí chiến lược đặc biệt quan trọng, bởi là nơi kết nối các huyết mạch giao thông của ta từ hậu phương lớn miền Bắc chi viện sức người, sức của cho chiến trường miền Nam.

Với tầm nhìn chiến lược, Trung ương Đảng, Chính phủ đã kịp thời chỉ đạo xây dựng tuyến đường chiến lược 15A và tranh thủ mọi lực lượng, thời gian, vận dụng mọi khả năng vận tải đi qua Truông Bồn để chi viện kịp thời cho chiến trường. Hòng hủy diệt Truông Bồn, cắt đứt mạch máu giao thông của ta, đế quốc Mỹ đã điên cuồng đánh phá.

Từ năm 1964 - 1968 chúng đã trút xuống mảnh đất anh hùng này 18.936 quả bom các loại và hàng chục ngàn quả tên lửa, tàn phá 211 thôn, làng dọc tuyến đường, sát hại nhiều người dân xã Mỹ Sơn, xã Nhân Sơn, huyện Đô Lương. Đã có hàng nghìn cán bộ, chiến sĩ bộ đội, thanh niên xung phong, công nhân ngành Giao thông, dân quân tự vệ bị thương, trong đó, có 1.240 cán bộ, chiến sĩ đã vĩnh viễn nằm lại trong lòng đất mẹ.

Vậy nhưng, bom đạn giặc Mỹ không thể khuất phục được ý chí và quyết tâm sắt đá của quân và dân ta: “Sống bám cầu, bám đường - chết kiên cường dũng cảm”, “Tim có thể ngừng đập - nhưng đường không thể tắc”.

Các lực lượng của quân và dân ta đã giữ vững được mạch máu giao thông, đóng góp trên 2 triệu ngày công, đào đắp hàng triệu khối đất, đá, đưa 94.000 lượt xe quân sự vượt qua “Truông” an toàn. Đồng thời, vận chuyển và giải tỏa hàng triệu tấn hàng; huy động 4.500 xe đạp thồ, 4.500 xe ba gác... để giải phóng hàng vượt qua “truông” khi bị địch đánh phá, phong tỏa.

Trong cuộc chiến khốc liệt này, tất cả các lực lượng đã chiến đấu kiên cường, mưu trí, dũng cảm. Truông Bồn đã trở thành đỉnh cao của cuộc chiến tranh nhân dân, là sức mạnh tổng hợp của nhiều lực lượng trực tiếp tham gia chiến đấu, phục vụ chiến đấu.

P.V: Theo thời gian, địa danh Truông Bồn càng trở nên thiêng liêng, ý nghĩa hơn trong dòng chảy lịch sử của dân tộc. Tôi nghĩ rằng, một phần là do có sự hy sinh anh dũng của 13 chiến sĩ thanh niên xung phong Đại đội 317...?

Ông Phan Trọng Lộc: Đúng vậy! Tại Truông Bồn đã xuất hiện nhiều tấm gương hy sinh oanh liệt góp phần làm nên huyền thoại Truông Bồn. Tiêu biểu là sự hy sinh của 13 chiến sĩ TNXP Đại đội 317 - Đội 65 - Tổng đội TNXP chống Mỹ cứu nước.

Đại đội TNXP 317 là đơn vị chủ lực nên được điều động đi làm nhiệm vụ ở nhiều tuyến đường, sau hơn 3 năm phục vụ ở các trọng điểm giao thông quan trọng, đầu năm 1967 đơn vị được lệnh chuyển đến tọa độ lửa Truông Bồn.

Sang tháng 7/1968, trước tình hình máy bay Mỹ đánh phá ác liệt, Đại đội 317 đã phát động chiến dịch 100 ngày, đêm đảm bảo mạch máu giao thông. Đơn vị đã chọn cử 14 chiến sĩ (12 nữ và 2 nam) làm nhiệm vụ trực chiến 24/24 giờ hàng ngày để quan sát, cảnh báo máy bay Mỹ. Đồng thời, đánh dấu vị trí bom nổ chậm để cùng công binh phá bom, san lấp hố bom, bảo đảm mặt đường, rồi lại thức trắng đêm với chiếc áo trắng làm "cọc tiêu sống" dẫn hàng ngàn chuyến xe chở hàng vào miền Nam vượt qua trọng điểm an toàn.

Sau hơn 100 ngày đêm chiến dịch, được lệnh của Ban Chỉ huy Tổng đội cho phép thì Đại đội 317 đã tiến hành xét duyệt cho 8 đồng chí có thời gian phục vụ đã hết nhiệm kỳ 3 năm, có nhiều thành tích trong đơn vị và hoàn cảnh gia đình đặc biệt khó khăn được xuất ngũ. Nhưng đêm 30 tháng 10 năm 1968, Đại đội 317 nhận được lệnh của Ban Chỉ huy phải cấp tốc giải phóng giao thông cho đoàn xe quân sự vượt qua Truông Bồn vào miền Nam trước khi trời sáng.

Trước tình hình đó, cả 8 người đã xung phong ra hiện trường cùng đơn vị làm nhiệm vụ với tinh thần "Một giờ còn ở đơn vị là một giờ còn ra chiến trường"; "Đường chưa thông không tiếc máu xương". 4h sáng 31 tháng 10 năm 1968, toàn đơn vị khẩn trương tập trung san lấp hố bom, đến 6h10' thì công việc sắp hoàn thành theo kế hoạch, bất ngờ có báo động máy bay Mỹ oanh tạc, các chiến sĩ trong đơn vị đã kịp rút về hầm trú ẩn, riêng 14 chiến sĩ làm nhiệm vụ cùng với đơn vị, đồng thời được phân công làm nhiệm vụ trực chiến nên rút về hầm trú ẩn sau cùng.

Lập tức những tốp máy bay Mỹ lao tới oanh tạc, 172 quả bom trút xuống trên đội hình đang làm nhiệm vụ, Truông Bồn chìm trong biển khói mịt mù, 13/14 chiến sĩ đã dũng cảm hy sinh khi chỉ còn ít giờ nữa là máy bay Mỹ ngừng ném bom trên toàn miền Bắc.

Với lòng biết ơn và tưởng nhớ các anh hùng liệt sĩ đã hy sinh tại Truông Bồn, ngày 23/9/2008, Chủ tịch nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã có Quyết định số 1304/QĐ-CTN, phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân cho tập thể 14 chiến sĩ thanh niên xung phong Truông Bồn, thuộc Đại đội 317, Đội 65, Tổng đội TNXP chống Mỹ cứu nước tỉnh Nghệ An.

P.V: Từ ý nghĩa lịch sử đó, Khu Di tích lịch sử Quốc gia Truông Bồn đã trở thành "địa chỉ đỏ" kết nối quá khứ và hiện tại, là nơi du khách tìm về để hiểu sâu sắc hơn giá trị lịch sử của chiến thắng Truông Bồn. Vậy thời gian qua, Ban Quản lý Khu Di tích đã nỗ lực như thế nào để đáp ứng được mong mỏi ấy của nhân dân?

Ông Phan Trọng Lộc: Được sự quan tâm của Đảng và Nhà nước, nhằm xây dựng Truông Bồn trở thành “địa chỉ đỏ” giáo dục truyền thống cách mạng cho thế hệ trẻ hôm nay và mai sau, ngày 19/4/2010, UBND tỉnh Nghệ An có Quyết định số 1591/QĐ.UBND-CNXD phê duyệt Dự án Đầu tư xây dựng công trình: Bảo tồn, tôn tạo Khu Di tích lịch sử Truông Bồn.

Cùng với tỉnh Nghệ An, Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh, Bộ Giao thông Vận tải và nhiều cơ quan, đơn vị, tập thể, cá nhân trong và ngoài nước đã đầu tư, quyên góp, ủng hộ xây dựng, tôn tạo khu di tích trên diện tích 217.327m² với tổng mức đầu tư 365 tỷ đồng. Công trình được khởi công vào ngày 27 tháng 10 năm 2012.

Vượt lên mọi khó khăn, đến tháng 4 tháng 2014, những hạng mục chính của công trình đã hoàn thành. Từ thực tế đó và xét đề nghị của các sở, ngành, đơn vị liên quan, ngày 16/4/2014, UBND tỉnh Nghệ An có Quyết định số 1520/QĐ-UBND thành lập Ban Quản lý Khu Di tích lịch sử Quốc gia Truông Bồn nhằm sớm đáp ứng lòng mong muốn của nhân dân về thăm viếng, tri ân các anh hùng liệt sĩ.

Từ nhiệm vụ đã được giao phó, Ban Quản lý khu di tích đã phát huy hiệu quả giá trị của khu di tích, nâng cao công tác đón tiếp phục vụ du khách, chất lượng thuyết minh, công tác bảo tồn, sưu tầm hiện vật nhằm làm phong phú hơn giá trị lịch sử của Truông Bồn. Công tác đón tiếp, phục vụ được thực hiện bài bản, trang trọng, khoa học, các đoàn khách qua bộ phận đăng ký được hướng dẫn nội dung, lịch trình tham quan, được bố trí lễ nghi trang trọng, được nghe thuyết minh về lịch sử oanh liệt của Truông Bồn, làm lễ tưởng niệm tại nhà thờ, tham quan các hạng mục công trình, tham quan nhà truyền thống…

Ban Quản lý khu di tích cũng đã tăng cường công tác chăm sóc, bảo vệ cảnh quan môi trường, vệ sinh khuôn viên khu di tích đảm bảo xanh, sạch, đẹp và văn minh. Đồng thời, chú trọng công tác sưu tầm hiện vật, phục dựng các chứng tích nhằm làm nổi bật giá trị lịch sử tại Truông Bồn; Quan tâm kết nối các tour, tuyến du lịch nhằm thu hút đông đảo du khách thập phương về với Truông Bồn.

P.V: Cách mạng số đã đặt ra những yêu cầu mới cho công tác giáo dục truyền thống, đánh thức những giá trị lịch sử các địa chỉ đỏ, di sản văn hóa của dân tộc. Khu Di tích lịch sử Quốc gia Truông Bồn đã có những thay đổi gì trong hoạt động để bắt nhịp công cuộc ấy?

Ông Phan Trọng Lộc: Tại Khu Di tích lịch sử Quốc gia Truông Bồn, việc áp dụng công nghệ số đã có những chuyển biến tích cực. Hiện nay, các thông tin quản lý, điều hành, các dữ liệu, thông tin lịch sử đã được cập nhật đầy đủ trên hệ thống thông tin điện tử như Website, các app trên mạng xã hội và đã được rất nhiều người tiếp cận, tìm hiểu, học tập.

Đối với bảo tàng của khu di tích đã được đầu tư công nghệ tích hợp trên mô hình sa bàn điện tử kết hợp với phim lịch sử về Truông Bồn để phục vụ du khách và nhân dân, mô hình được rất nhiều du khách, nhất là học sinh, sinh viên thích thú và ấn tượng. Tuy nhiên, cũng phải nhìn nhận một cách thực tế, việc ứng dụng công nghệ số trong quản lý, phát huy giá trị di tích vẫn còn mới mẻ.

Thời gian tới cần có phương án đẩy mạnh hơn và có thể xây dựng mô hình tham quan du lịch, tìm hiểu lịch sử, văn hóa thông qua ứng dụng thực tế ảo 3D, công nghệ VR bằng hình ảnh trực quan, hấp dẫn. Đây sẽ là những “công cụ” hỗ trợ đắc lực cho việc xây dựng sản phẩm du lịch nhằm thu hút du khách đến với di tích, song song với đó là lan tỏa giá trị di sản, lịch sử góp phần bảo tồn và phát huy giá trị to lớn của các di tích.

P.V: Nhân kỷ niệm 55 năm Chiến thắng Truông Bồn, Báo Nhân Dân phối hợp tỉnh Nghệ An tổ chức Chương trình Nghệ thuật "Truông Bồn - Dấu chân anh hùng", ông có thể chia sẻ thêm về sự kiện này?

Ông Phan Trọng Lộc: Chương trình Nghệ thuật đặc biệt "Truông Bồn - Dấu chân anh hùng" sẽ được tổ chức vào tối 29/10 tại Quảng trường Khu Di tích lịch sử Quốc gia Truông Bồn, được truyền hình trực tiếp trên Truyền hình Nhân Dân, Đài Phát thanh và Truyền hình Nghệ An, tiếp sóng trên 30 đài truyền hình địa phương trong cả nước cùng nhiều nền tảng mạng xã hội.

Chương trình gồm 2 chương: Chương 1: Trang sử vinh danh; Chương 2: Lửa hồng tiếp bước tương lai với sự góp mặt của nhiều nghệ sĩ nổi tiếng. Lần đầu tiên tại Nghệ An, chương trình có sử dụng nghệ thuật trình diễn drone (thiết bị bay không người lái) sẽ tạo hiệu ứng sống động, mới lạ, đầy cảm xúc cho người xem.

Tại chương trình, Ban Tổ chức sẽ trao 14 sổ tiết kiệm tặng thân nhân 13 anh hùng liệt sĩ thanh niên xung phong Truông Bồn và nhân chứng lịch sử Trần Thị Thông. Ngoài ra, còn trao ủng hộ 50 căn nhà tình nghĩa, trị giá 2,5 tỷ đồng để chung tay cùng tỉnh Nghệ An thực hiện nhiệm vụ an sinh xã hội.

Chương trình hứa hẹn sẽ góp phần làm sâu sắc thông điệp “Uống nước nhớ nguồn” của dân tộc, thể hiện sự tri ân đối với các anh hùng liệt sĩ, những người có công với cách mạng. Từ đó góp phần giáo dục truyền thống và trách nhiệm của thế hệ đi sau với quê hương, đất nước.

P.V: Cảm ơn ông về cuộc trò chuyện!