Mặc dù đã có hàng chục năm nghiên cứu về bệnh Alzheimer, nhưng các nhà khoa học vẫn chưa tìm ra phương pháp điều trị nào có thể ngăn chặn hoặc làm chậm đáng kể căn bệnh này. Giờ đây, các nhà khoa học đang điều tra xem liệu một phương pháp hoàn toàn mới - cái gọi là vaccine phòng bệnh Alzheimer - có thể thay đổi diễn biến của bệnh hay không.
Các nhà nghiên cứu này cho rằng, căn bệnh này có thể là kết quả của phản ứng miễn dịch được điều chỉnh kém đối với nhiễm vi khuẩn hoặc virus ban đầu, trong đó cơ thể sản xuất quá mức viêm và beta-amyloid trong khi kích hoạt kém các tế bào thường loại bỏ các protein đó trước khi chúng gây ra, làm hại.
Theo lý thuyết này, các tín hiệu viêm đến não, kích thích sản xuất protein beta-amyloid, có thể có đặc tính kháng khuẩn nhằm tiêu diệt những kẻ xâm lược có hại. Tuy nhiên, khi các protein này nhầm lẫn các tế bào não khỏe mạnh với vi khuẩn, chúng sẽ tập hợp lại thành các mảng gây tổn thương não. Trong khi đó, các tế bào thường thu dọn beta-amyloid - microglia - lại hoạt động kém trong bệnh Alzheimer.
Ý tưởng này được củng cố bởi bằng chứng cho thấy những người bị nhiễm một số loại virus, bao gồm virus herpes và có khả năng là SARS-CoV-2, đối mặt với nguy cơ cao mắc bệnh Alzheimer sau này.
Giờ đây, các nhà nghiên cứu đang thử nghiệm vaccine như một phương pháp điều trị tiềm năng cho bệnh Alzheimer, nhằm cố gắng đào tạo lại hệ thống miễn dịch để chống lại căn bệnh này.
Về mặt lý thuyết, những vaccine này sẽ hoạt động bằng cách kích thích các tế bào loại bỏ beta-amyloid đồng thời tắt dòng thác miễn dịch chịu trách nhiệm giải phóng protein có hại. Việc tiêm vaccine có thể được sử dụng để giúp ngăn ngừa bệnh Alzheimer và điều trị bệnh khi nó đã phát triển.
Trong hai nghiên cứu quan sát bao gồm hàng nghìn bệnh nhân, các nhà khoa học lưu ý rằng bệnh nhân ung thư bàng quang được tiêm vaccine ngừa bệnh lao BCG có tỷ lệ mắc bệnh Alzheimer thấp hơn trong vài năm tới. Điều đó làm tăng khả năng vaccine giúp ngăn ngừa bệnh Alzheimer, ít nhất là trong 5 năm sau khi tiêm.
Vaccine ngừa bệnh lao BCG và vaccine Protollin có tác dụng với Alzheimer
Bằng chứng cho thấy BCG có liên quan đến việc giảm nguy cơ mắc bệnh Alzheimer và có tác dụng miễn dịch lâu dài đã khiến Charles Greenblatt, giáo sư vi sinh học và di truyền học phân tử tại Đại học Do Thái ở Jerusalem và là người đứng đầu một trong những nghiên cứu quan sát, cùng các đồng nghiệp của ông tiến hành thử nghiệm. BCG như một loại vaccine cho bệnh Alzheimer.
Trong một nghiên cứu chứng minh khái niệm, các nhà khoa học đã tiêm BCG cho 49 người tham gia khỏe mạnh ở độ tuổi khoảng 65. Chín tháng sau, các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng, việc tiêm vaccine ảnh hưởng đến mức độ của các loại beta-amyloid khác nhau trong huyết tương của những người tham gia. Các phát hiện cho thấy, những người tiêm vaccine BCG có tác dụng bảo vệ.
Giờ đây, BCG đang được thử nghiệm trong một thử nghiệm lâm sàng nhỏ trên 15 người trưởng thành bị suy giảm nhận thức nhẹ và mắc bệnh Alzheimer từ nhẹ đến trung bình, để xem nó ảnh hưởng như thế nào đến các dấu hiệu có thể đo lường được của tình trạng bệnh. Nhưng BCG không phải là mũi tiêm điều chỉnh miễn dịch duy nhất đang được thử nghiệm ở bệnh Alzheimer.
Tiến sĩ Tanuja Chitnis, giáo sư thần kinh học tại Trường Y Harvard và tại Bệnh viện Brigham and Women, đang dẫn đầu việc phát triển vaccine phòng bệnh Alzheimer. Được gọi là Protollin, vaccine dạng xịt vào mũi được phát triển lần đầu tiên vào năm 2004 được gọi là chất bổ trợ, một chất giúp tăng cường hệ miễn dịch.
Về lý thuyết, Protollin cũng có thể làm cho các tế bào miễn dịch phản ứng nhanh hơn với vi khuẩn và virus được cho là làm tăng nguy cơ mắc bệnh Alzheimer ngay từ đầu.
Các loại thuốc điều trị bệnh Alzheimer hiện nay, như aducanumab và lecanemab, cung cấp các kháng thể đặc biệt dính vào và giúp loại bỏ các mảng amyloid trong não. Tuy nhiên, hiệu quả của những loại thuốc này đang được tranh luận nhiều và chúng có thể đi kèm với các tác dụng phụ, bao gồm chảy máu não, sưng và teo. Protollin có thể tránh được các tác dụng phụ, nhưng tính an toàn của nó vẫn chưa được thử nghiệm trong các thử nghiệm lớn.
Một số công ty đang phát triển vaccine Alzheimer nhắm trực tiếp vào beta-amyloid. UB-311 của Vaxxinity là sản phẩm phát triển xa nhất và nhà sản xuất của nó đang chuẩn bị cho các thử nghiệm lâm sàng giai đoạn cuối.
Tuy nhiên, trái ngược với các kháng thể đã được phê duyệt, BCG và Protollin có hồ sơ theo dõi về độ an toàn, vì chúng đã được phê duyệt cho các điều kiện khác hoặc là thành phần trong các loại vaccine khác. Tất nhiên, ngoài sự an toàn của BCG và Protollin, hiệu quả của các loại vaccine phòng bệnh Alzheimer này còn phải được chứng minh.
