Thượng đỉnh NATO 2025 bàn gì giữa 'bão' Ukraine và khủng hoảng Trung Đông?

Hội nghị thượng đỉnh kéo dài 2 ngày, bắt đầu từ hôm nay (24/6), là lần đầu tiên ông Donald Trump tham dự kể từ khi nhậm chức nhiệm kỳ thứ hai vào tháng 1.

Đây cũng là kỳ họp đầu tiên mà cựu Thủ tướng Hà Lan Mark Rutte chủ trì trên cương vị mới là Tổng Thư ký NATO. Các cuộc thảo luận được dự báo sẽ vô cùng gai góc, xoay quanh không chỉ các mối đe dọa bên ngoài mà còn cả những rạn nứt và thách thức từ bên trong liên minh.

"Bài toán" Donald Trump và gánh nặng chi tiêu quốc phòng

Một trong những thông điệp quen thuộc và cứng rắn nhất của ông Trump, nay đã trở lại làm trung tâm của các cuộc tranh luận, chính là vấn đề chi tiêu quốc phòng. Trong nhiều năm, ông cho rằng, Mỹ đang phải gánh vác quá nhiều gánh nặng tài chính cho an ninh của châu Âu và yêu cầu các đồng minh phải "trả phần của mình".

Năm 2023, các nhà lãnh đạo NATO đã đồng ý nâng mục tiêu chi tiêu cho ngân sách quốc phòng quốc gia lên ít nhất 2% GDP vào năm 2024. Tuy nhiên, không phải tất cả các thành viên đều đáp ứng được. Theo thống kê, có 9 quốc gia đã không đạt được mục tiêu này trong năm 2024, bao gồm Bỉ, Canada, Croatia, Italy, Luxembourg, Montenegro, Bồ Đào Nha, Slovenia và Tây Ban Nha.

Sự thiếu sót này đã trở thành lý do để chính quyền Trump gây áp lực mạnh mẽ hơn. Washington hiện yêu cầu các đồng minh phải tăng chi tiêu lên một mức chưa từng có là 5% GDP.

"5% là con số của chúng tôi. Chúng tôi yêu cầu các đồng minh đầu tư vào quốc phòng của họ một cách nghiêm túc", Đại sứ Mỹ tại NATO, Matthew Whitaker, phát biểu vào tháng 5.

Ông Trump thậm chí còn bỏ ngỏ khả năng liệu liên minh có nên bảo vệ những quốc gia không chi tiêu đủ hay không.

Trước sức ép này, Tổng Thư ký Rutte có thể sẽ đề xuất một mục tiêu mới là 5% GDP vào năm 2032, trong đó khoảng 1,5% có thể dành cho "chi tiêu mềm" như hạ tầng cơ sở và an ninh mạng. Tuy nhiên, một số quốc gia như Tây Ban Nha đã bác bỏ mức tăng này, cho rằng nó phi thực tế.

Cam kết dài hạn cho Ukraine giữa những bất định

Cuộc chiến Nga-Ukraine vẫn là chủ đề trọng tâm. Tại hội nghị thượng đỉnh năm 2024 ở Washington, NATO đã tuyên bố "tương lai của Ukraine là ở NATO" và cam kết hỗ trợ an ninh dài hạn với khoản tài trợ ít nhất 50 tỷ Euro mỗi năm. Ông Rutte khẳng định rằng, việc đảm bảo Ukraine ở vị thế tốt nhất có thể là "cực kỳ quan trọng".

Tuy nhiên, sự thống nhất của khối đang có dấu hiệu rạn nứt. Trong khi các thành viên như Estonia mong muốn Ukraine gia nhập nhanh chóng và cần được hỗ trợ quân sự nhiều hơn, thì một số nước khác như Hungary lại có quan điểm thân thiện hơn với Nga.

Sự bất định lớn nhất đến từ Washington. Với sự trở lại của ông Trump, không rõ liệu Ukraine có tiếp tục nhận được sự hỗ trợ mạnh mẽ của Mỹ hay không. Ông Trump từng hứa sẽ nhanh chóng chấm dứt cuộc chiến, và thái độ của ông đối với Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky cũng không mấy nồng ấm, thể hiện qua cách ông Zelensky bị "quở trách" trong chuyến thăm Nhà Trắng vào tháng 2.

Bóng đen từ Trung Đông và vai trò của châu Âu

Một diễn biến bất ngờ phủ bóng lên hội nghị lần này là cuộc xung đột Israel-Iran, mà Mỹ đã trực tiếp tham gia vào cuối tuần qua. Các nhà lãnh đạo dự kiến sẽ phải thảo luận về cuộc khủng hoảng mới này, ngay cả khi nó nằm ngoài phạm vi địa lý truyền thống của NATO.

Cuộc khủng hoảng này, kết hợp với lập trường hoài nghi của ông Trump đối với NATO, đang thúc đẩy các cường quốc châu Âu phải suy tính lại vai trò của mình. Tờ Financial Times vào tháng 3 đã đưa tin rằng, Anh, Pháp, Đức và các nước Bắc Âu đang có những cuộc thảo luận không chính thức nhưng có cấu trúc về việc tái tổ chức khối, phản ánh mức chi tiêu lớn hơn của châu Âu, phòng trường hợp ông Trump đơn phương rút Mỹ ra khỏi liên minh.

Dù ông Trump chưa tuyên bố Mỹ sẽ rời NATO, thái độ không hài lòng của Washington đã khiến EU phải chuẩn bị cho một kịch bản Mỹ giảm đáng kể vai trò. Sẽ mất khoảng 5 đến 10 năm để chi tiêu của EU có thể thay thế được năng lực hiện tại của Mỹ trong khối. Các cuộc thảo luận về một đề xuất khả thi từ phía EU có thể sẽ được đưa ra tại hội nghị lần này.

Rõ ràng, Hội nghị Thượng đỉnh The Hague không chỉ là một cuộc họp thường niên. Đây là nơi các nhà lãnh đạo phải đối mặt với một loạt thách thức đan xen: Duy trì sự thống nhất trong vấn đề Ukraine, giải quyết áp lực chi tiêu từ đồng minh lớn nhất, đối phó với một cuộc khủng hoảng mới ở Trung Đông, và quan trọng nhất, định hình lại tương lai và bản sắc của chính liên minh trong một thế giới đầy biến động.