AI có thể định hình lại nền giáo dục toàn cầu như thế nào?

AI đang dần thoát khỏi vai trò là một công cụ hỗ trợ tùy chọn trong giáo dục để trở thành nền tảng cốt lõi định hình cách học của thế hệ sinh viên tương lai. Tín hiệu rõ ràng nhất cho sự chuyển dịch này là quyết định của Đại học Bang Ohio (Mỹ) khi đưa các mô-đun kỹ năng AI vào toàn bộ chương trình đào tạo cử nhân, bắt đầu từ mùa thu năm 2025. Nhưng đó chỉ là một phần của bức tranh lớn hơn.

Trước đó vào tháng 10 năm 2024, bang California của Mỹ đã thông qua dự luật yêu cầu tích hợp kiến thức về AI vào chương trình giảng dạy phổ thông. Đến tháng 4 năm 2025, Tổng thống Donald Trump ký sắc lệnh hành pháp nhằm đảm bảo thanh thiếu niên Mỹ được tiếp cận các kỹ năng cần thiết để sử dụng và phát triển thế hệ công nghệ AI tiếp theo.

Gần như đồng thời, Trung Quốc cũng công bố kế hoạch bắt buộc giáo dục AI trên toàn bộ hệ thống tiểu học và trung học, bắt đầu triển khai từ mùa thu năm nay.

Rõ ràng, AI không còn là xu hướng nhất thời mà đang trở thành hạ tầng giáo dục mới, âm thầm, nhanh chóng và không đồng đều, như cách mà ông Waqas Suhail, CEO của công ty chuyên phát triển các nền tảng học tập thông minh tích hợp AI - DaMeta1 của Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE) mô tả.

Ông là người đã làm việc cùng các tổ chức công và tư để triển khai các hệ thống học tập thông minh trên quy mô lớn. Và dù những tranh luận đạo đức vẫn đang diễn ra, xu hướng hiện tại cho thấy, AI đang tái định nghĩa tương lai của giáo dục một cách sâu sắc và không thể đảo ngược.

AI trong giáo dục: Từ cường điệu đến thực tiễn

Ông Waqas Suhail cho rằng, giá trị thật sự của AI trong giáo dục không nằm ở việc thay thế con người, mà ở khả năng thích ứng và hỗ trợ. Theo ông, AI không nên làm lu mờ vai trò của giáo viên, mà nên trao cho họ nhiều thời gian hơn để giảng dạy, tương tác sâu sắc và xây dựng niềm tin, những điều mà không hệ thống máy móc nào có thể sao chép.

Một ví dụ tiêu biểu là Ilmversity – nền tảng lớp học ảo do DaMeta1 phát triển, nơi các gia sư AI có thể cá nhân hóa bài học theo nhu cầu của từng học sinh và cung cấp dữ liệu theo thời gian thực cho giáo viên.

Được hỗ trợ bởi các chương trình tăng tốc của Microsoft và nền tảng điện toán đám mây AWS, Ilmversity là một phần của làn sóng công nghệ giáo dục mới đang đưa học tập thích ứng, một giấc mơ cũ của ngành giáo dục vào thực tế chính thống. Dù vũ trụ ảo (metaverse) có thể đã mờ dần khỏi tiêu điểm truyền thông, nhưng những ứng dụng thiết thực hơn như cá nhân hóa bằng AI đang chứng minh sức sống lâu dài trong lớp học.

Nhiều nền tảng khác cũng đang định hình tương lai của học tập cá nhân hóa dựa trên AI. Chẳng hạn, nền tảng gia sư và trợ giảng AI tiên tiến Khanmigo của tổ chức phi lợi nhuận giáo dục Khan Academy, có trụ sở tại Mỹ đã cung cấp trải nghiệm gia sư theo phong cách khuyến khích người học tự tìm ra câu trả lời thông qua việc đặt câu hỏi liên tục, gợi mở và dẫn dắt suy luận, hay còn gọi là phong cách Socratic.

Trong khi đó, LearnLM của Google – một mô hình ngôn ngữ được huấn luyện đặc biệt cho giáo dục đang mở ra cách học trò chuyện hiệu quả hơn. Tất cả đang cùng thử nghiệm câu trả lời cho một câu hỏi quan trọng đó là giáo dục do AI hỗ trợ sẽ trông như thế nào?

“Những công cụ AI hiệu quả nhất là công cụ giải phóng giáo viên khỏi gánh nặng hành chính và tạo điều kiện để họ làm điều duy nhất mà máy móc không thể, đó là truyền cảm hứng, phản hồi cảm xúc và nuôi dưỡng niềm tin”, Suhail chia sẻ. “Tương lai không phải là AI chống lại giáo viên, mà là AI đồng hành cùng giáo viên”.

Tầm nhìn ấy không còn là lý thuyết. Trong một cuộc phỏng vấn với tờ Bloomberg, nhà đầu tư Paul Tudor Jones của Mỹ nhấn mạnh rằng, các gia sư AI có thể “cải thiện rõ rệt kết quả học tập cho học sinh có thu nhập thấp” và giúp thu hẹp khoảng cách bất bình đẳng trong giáo dục.

Ở phía bên kia Đại Tây Dương, Jill Duffy của tổ chức Cambridge University Press & Assessment (Vương quốc Anh) cảnh báo rằng, AI nên “nâng cao chứ không thay thế sự tham gia của con người trong lớp học”, đồng thời kêu gọi chúng ta thay đổi câu hỏi từ “Học sinh có nên dùng AI không?” sang “Học sinh nên dùng AI như thế nào?”.

Dữ liệu cũng đang củng cố xu hướng này. Theo một khảo sát của tổ chức phi lợi nhuận Common Sense Media (Mỹ), có đến 70% thanh thiếu niên Mỹ đang sử dụng công cụ AI tạo sinh để hỗ trợ làm bài tập.

Trong khi đó, Diễn đàn Kinh tế Thế giới dự báo AI sẽ khiến 9 triệu việc làm biến mất vào năm 2026 nhưng cũng tạo ra đến 11 triệu công việc mới, phần lớn yêu cầu trình độ học vấn cao hơn. Suhail gọi đây không chỉ là cuộc tái cấu trúc lao động, mà là “một khoảng cách tri thức đang chuyển động”.

Và khoảng cách đó không chỉ giới hạn ở Mỹ. Tại UAE, chính phủ đang triển khai các sáng kiến hợp tác công – tư để tích hợp chương trình giáo dục AI vào hệ thống trường trung học công lập từ năm 2026.

Còn tại Hàn Quốc, sách giáo khoa kỹ thuật số có hỗ trợ AI sẽ được đưa vào giảng dạy cho học sinh từ 8 tuổi, với kế hoạch tích hợp trên nhiều môn học từ năm 2028. Rõ ràng, AI đang không chỉ thay đổi cách học mà còn định hình lại tương lai toàn bộ hệ thống giáo dục toàn cầu.

Cuộc đua triển khai AI một cách đúng đắn

Trên khắp thế giới, các nhà hoạch định chính sách giáo dục đang gấp rút tìm cách thích nghi với làn sóng AI, nhưng không phải ai cũng chạy ở cùng một tốc độ hoặc cùng một hướng.

Trong khi một số trường học cấm tuyệt đối các công cụ AI, thì nhiều nơi khác lại triển khai chúng ồ ạt mà thiếu định hướng, hướng dẫn hoặc đào tạo bài bản. Kết quả là một bức tranh triển khai không đồng đều, tiềm ẩn cả cơ hội lẫn rủi ro.

Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên Hợp Quốc (UNESCO) đã đưa ra lời kêu gọi rõ ràng trong chương trình nghị sự Giáo dục 2030 rằng, hãy ưu tiên các công cụ AI mang tính bao trùm, công bằng và đặt con người làm trung tâm.

Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) cùng Ủy ban Châu Âu cũng giới thiệu khuôn khổ AI Literacy (AILit) – một định hướng toàn diện về kiến thức, kỹ năng và tư duy phê phán mà thế hệ trẻ cần có để sử dụng và tương tác với AI một cách an toàn, tự tin.

Nhưng như ông Waqas Suhail chỉ ra, công nghệ không thể “vá lỗi” cho những lỗ hổng hệ thống. “Mỗi nền giáo dục bắt đầu từ một vạch xuất phát khác nhau”, ông nói. “Câu hỏi không phải là có nên dùng AI hay không, mà là liệu chúng ta có thể xây dựng được năng lực dài hạn về con người, văn hóa và chiến lược hay không”.

Lời cảnh báo của ông được cộng hưởng bởi nhiều lãnh đạo giáo dục khác. Jill Duffy của Cambridge University Press & Assessment nhấn mạnh: “Nếu lạm dụng, công nghệ có thể khiến giáo viên bị đẩy ra ngoài cuộc. Nhưng vai trò của họ là không thể thay thế vì họ là người nuôi dưỡng trí tò mò, sự đồng cảm và tinh thần học hỏi thực sự”.

Dù vậy, cuộc đua vẫn tiếp diễn, không chỉ để triển khai AI vào giáo dục, mà còn để triển khai một cách có trách nhiệm. Từ chương trình đào tạo giáo viên, phương pháp kiểm tra đánh giá, đến các tiêu chuẩn đạo đức mới, các quốc gia đang bắt đầu tái định hình toàn bộ hệ thống giáo dục để phù hợp với một thế giới nơi AI không còn là công cụ bên lề, mà là một phần gốc rễ của quá trình học tập.

Kỷ nguyên tiếp theo sau AI là gì?

Trong cuộc cách mạng giáo dục do AI dẫn dắt, câu hỏi không còn là ai có quyền truy cập vào công nghệ này, mà là cách chúng ta sử dụng nó và ai sẽ bị bỏ lại phía sau nếu hệ thống không thay đổi đủ nhanh.

Theo Waqas Suhail, thế giới đang đứng trước một cơ hội hiếm hoi để định hình vai trò của AI trong giáo dục, không chỉ qua đầu tư vào nền tảng kỹ thuật mà còn vào con người, chính sách và mục tiêu dài hạn.

Sự gia tăng nhanh chóng của các chương trình đào tạo AI cùng với sự phổ biến của các công cụ học tập theo hướng “lấy AI làm trung tâm” (AI-first) đã báo hiệu một chuyển động mang tính cấu trúc trong giáo dục toàn cầu, nơi việc học không chỉ tích hợp AI, mà được xây dựng từ gốc để phù hợp với môi trường AI nguyên bản.

Tuy nhiên, như nhiều chuyên gia cảnh báo, áp dụng công nghệ không đồng nghĩa với tiến bộ. Vấn đề cốt lõi nằm ở việc: ai được hưởng lợi? Công nghệ có được triển khai một cách công bằng không? Và quan trọng hơn cả là liệu nó có thực sự cải thiện kết quả học tập?

“Câu hỏi không còn là liệu AI có nên xuất hiện trong lớp học hay không. Nó đã ở đó rồi”, Suhail nói. “Điều chúng ta cần hỏi bây giờ là liệu những hệ thống này có được thiết kế để phục vụ mọi học sinh hay chỉ một nhóm học sinh được lựa chọn?”

Đó không chỉ là vấn đề công nghệ. Đó là vấn đề của công bằng, khả năng tiếp cận, và cuối cùng là hình hài của tương lai giáo dục toàn cầu.