(Baonghean) - Hơn 30 năm qua, đất nước ta nói chung, Nghệ An nói riêng đã áp dụng nhiều chính sách quản lý đất đai. Mỗi chủ trương, chính sách qua các thời kỳ lại được các địa phương vận dụng, thực hiện ở mức độ khác nhau, dẫn đến những tồn tại, bất cập trong công tác quản lý đất đai. Đây cũng là một trong những nguyên nhân dẫn đến khó khăn cho công tác giải phóng mặt bằng thực hiện dự án nâng cấp, mở rộng Quốc lộ 1A hiện nay.
Trước hết có thể khẳng định những tồn tại trong việc cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất hai bên Quốc lộ 1A như việc cấp bìa đỏ cho người dân trong hành lang an toàn giao thông, cấp thiếu hoặc thừa so với hiện trạng sử dụng, có những trường hợp diện tích chênh lệch giữa thực tế và Giấy chứng nhận QSDĐ lên trên 50% là do “lịch sử để lại”.
 |
| Quốc lộ 1A, đoạn qua xã Quỳnh Văn (Quỳnh Lưu) chưa giải phóng mặt bằng. |
Những năm 1993 - 1996 là giai đoạn các địa phương, trong đó có Nghệ An thực hiện đẩy nhanh việc thực hiện Nghị định 64/NĐ-CP năm 1993 của Chính phủ về việc giao đất ổn định cho hộ sản xuất nông nghiệp. Cùng với việc ban hành quy định về việc tổ chức chỉ đạo thực hiện Nghị định 64/CP (kèm theo Quyết định số 2555 QĐ-UB ngày 30 tháng 11 năm 1993), UBND tỉnh thành lập Ban chỉ đạo thực hiện Nghị định 64/CP của Chính phủ. Đồng thời chỉ đạo các huyện thành lập hội đồng xét duyệt và cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất để hướng dẫn các xã và tư vấn cho UBND huyện quyết định giao đất và cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho hộ gia đình, cá nhân do phường, xã, thị trấn đề nghị. Ở xã, phường, thị trấn cũng thành lập hội đồng chia đất, xét giao đất, cho thuê đất.
Để triển khai thực hiện sự chỉ đạo của UBND tỉnh, liên ngành Ban Quản lý ruộng đất - Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã ban hành Hướng dẫn số 01 ngày 7 tháng 12 năm 1993 thi hành Quyết định số 2555 QĐ/UB ngày 30 tháng 11 năm 1993 của UBND tỉnh về việc tổ chức chỉ đạo thực hiện Nghị định 64/CP. Trong đó lưu ý khi sử dụng phần đất trong hành lang, các hộ dân không được trồng cây lâu năm, xây dựng các công trình vật kiến trúc kiên cố. Các địa phương đã căn cứ vào hướng dẫn này để triển khai thực hiện việc cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho người dân.
Trong ký ức của những người đã trực tiếp tham gia việc giao đất, cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất theo Nghị định 64 như ông Chu Xuân Thắng - nguyên Chủ tịch UBND huyện Quỳnh Lưu thì đó là một thời kỳ sôi nổi như một phong trào rầm rộ, địa phương nào cũng cố gắng để hoàn thành nhiệm vụ, thậm chí có khi thức suốt đêm ký bìa để hoàn thành chỉ tiêu trên giao. Những đơn vị, cá nhân làm nhanh công tác cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất còn được khen thưởng. Nhiều gia đình đã hy sinh phần đất của mình, ra dọc hai bên quốc lộ sống để nhường đất cho sản xuất nông nghiệp. Tuy nhiên, do công tác đo đạc, kiểm đếm lúc bấy giờ chủ yếu làm bằng phương pháp thủ công đo bằng dây, bằng sào thậm chí là bước chân nên sai số về mốc, diện tích là rất lớn. Bên cạnh đó, sơ đồ quy hoạch quản lý, sử dụng đất của các xã không chính xác so với hiện trạng còn bởi những biến động về đất đai, thay đổi về hạ tầng kỹ thuật nông thôn, như xây dựng hệ thống giao thông, thủy lợi, cải tạo vườn tạp, quy hoạch lại vùng sản xuất...
Mặt khác, trình độ, năng lực, nhận thức, tư duy cán bộ lúc bấy giờ, nhất là những người làm công tác địa chính còn hạn chế, một số người làm chưa hết trách nhiệm, cấp theo phong trào chứ không thẩm tra, xác minh rõ, nên mới xảy ra tình trạng năm 1995 - 1996, các địa phương dọc Quốc lộ 1A như Quỳnh Lưu, Hoàng Mai, Nghi Lộc... cấp đại trà Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất có diện tích trong hành lang an toàn giao thông, cấp nguyên thửa không trừ chỉ giới hành lang an toàn giao thông mà Dự án PMU1 đã giải tỏa năm 1995 (từ chân đường ra mỗi bên 7m, tương đương từ tim đường ra mỗi bên 13,5m). Thậm chí để đáp ứng tiến độ việc cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, một số bìa đất chữ ký của cấp có thẩm quyền dùng chữ ký bằng triện, trong bìa cũng không ghi rõ ràng, cụ thể mà chỉ ghi “diện tích đất tạm giao”. Một số địa phương còn để cho dân tự do xây lều ốt hoặc cho dân mượn diện tích đất hành lang an toàn giao thông để kinh doanh, buôn bán lâu năm. Có trường hợp UBND xã tự phân lô, vẽ mặt bằng và cấp đất cho dân, tiền lệ phí thu được nạp về ngân sách xã sử dụng vào xây dựng cơ sở hạ tầng ở địa phương. “Thời ấy cán bộ cấp trên về cũng chỉ đạo đất của Nhà nước, nhất là nông nghiệp cứ cấp cho dân sau này Nhà nước thu hồi thì thu hồi, chưa ai quan tâm nhiều đến việc trừ chỉ giới hành lang an toàn giao thông”- Ông Trần Văn Duyên - nguyên Chủ tịch UBND xã Quỳnh Giang (Quỳnh Lưu) thời kỳ ấy và hiện nay là Phó Bí thư Đảng ủy xã nhớ lại.
Ở một số địa phương như Nghi Liên (Nghi Lộc trước đây, Thành phố Vinh hiện nay) do đặc thù là một trong những đơn vị đầu tiên của tỉnh Nghệ An được chọn thực hiện chủ trương cấp GCN QSDĐ theo Nghị định 64 Chính phủ. Do vậy, Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất của một số hộ dân được cấp trước năm 1993, nghĩa là trước khi giải tỏa hành lang an toàn giao thông theo Dự án PMU1 năm 1995. Thời điểm này, dựa trên NĐ 203 ngày 21/12/1982 của HĐBT quy định: Hành lang đối với quốc lộ mỗi bên tính từ chân đường đắp hoặc đỉnh đường đào ra mỗi bên là 20m. Chủ tịch UBND huyện Nghi Lộc đã ban hành Chỉ thị 140-CT/CTUB ngày 10 tháng 11 năm 1993 hướng dẫn việc thực hiện các quy định hành lang đường bộ tính từ tim đường ra là 27m. Vì vậy đối với địa bàn huyện Nghi Lộc ngoài phần giải tỏa 13,5m tính từ tim thì phần đất nằm trong hành lang đã giải tỏa trước đây là 27,5m. Thế nhưng khi cắm mốc chỉ giới, người dân dọc tuyến chưa được nhận hỗ trợ bồi thường về đất, nay với dự án nâng cấp mở rộng theo thiết kế mới tại điạ bàn huyện Nghi Lộc thì các hộ dân được cấp bìa trước năm 1993 yêu cầu đòi bồi thường trong phạm vi đã giải tỏa 27,5m chứ không phải phạm vi 13,5m như một số địa phương khác...
Cùng với sự phức tạp về nguồn gốc đất đai, sự thiếu đồng bộ trong quản lý các thủ tục hồ sơ liên quan đến đất đai, cũng như quản lý về hành lang an toàn giao thông giữa các bên liên quan (ngành giao thông, địa chính, tài nguyên môi trường, chính quyền địa phương …) cũng là một trong những nguyên nhân dẫn đến những vướng mắc trong công tác giải phóng mặt bằng Quốc lộ 1A hiện tại. Trong thời kỳ đầu mở cửa nền kinh tế thị trường, cơ quan quản lý đất đai của cả nước nói chung, tỉnh ta nói riêng có nhiều biến động, nhất là bộ máy tổ chức ở cơ sở. Do thiếu cán bộ, cán bộ chưa đủ trình độ, năng lực dẫn đến việc theo dõi diễn biến đất đai, lưu giữ hồ sơ đất đai... của nhiều địa phương vừa thiếu, vừa không đồng bộ, một số xã còn không lưu được hồ sơ giao đất, cấp đất cho các hộ dân ảnh hưởng đến việc quản lý, xác định nguồn gốc, diện tích các loại đất đai làm căn cứ để giải quyết những vướng mắc liên quan.
Một nguyên nhân nữa là trách nhiệm của người dân trong quá trình thực hiện các thủ tục cấp GCNQSDĐ và các thủ tục liên quan đến đất đai chưa cao, cũng có người biết rõ mình được cấp đất trong phạm vi chỉ giới hành lang an toàn giao thông nhưng vì thấy được lợi nên bao năm qua vẫn im lặng sử dụng.
Thực tế tại một số địa phương như ở huyện Diễn Châu trong một số bìa đất được cấp trong khoảng thời gian từ 1994-1996, chính quyền cũng đã ghi rõ “cách bảo vệ hành lang theo NĐ 203 là 20m không được xây dựng công trình kiên cố và trồng cây lâu năm”. Và theo quan sát của chúng tôi, hiện nay phần lớn người dân sống hai bên Quốc lộ 1A đi qua địa bàn tỉnh Nghệ An đều ý thức được phần đất trong hành lang an toàn giao thông, nên chủ yếu vẫn để trống không sử dụng hoặc chỉ có lều ốt tạm chứ ko xây dựng công trình kiến cố. Như vậy, có thể thấy rằng những bất cập như việc cấp bìa đỏ cho các hộ dân trong phạm vi hành lang an toàn giao thông, cấp thiếu hoặc thừa so với thực trạng của những năm trước đây là do “tại anh, tại ả, tại cả đôi bên”, cả một số cán bộ thực thi nhiệm vụ của chính quyền và người dân đều có cái chưa đúng, chưa chuẩn trong việc chấp hành nghiêm về pháp luật đất đai của Nhà nước.
Cần phải nói thêm rằng, thời kỳ thực hiện Nghị định 64 cũng là lúc đất nước bước vào mở cửa và hội nhập. Để xóa bỏ nền kinh tế tự cung, tự cấp, thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội, nhiều địa phương đã có chủ trương khuyến khích, tạo điều kiện cho người dân ra bám Quốc lộ 1A để kinh doanh, buôn bán. Theo đó, đời sống của người dân được cải thiện, còn địa phương thì thu được khoản lệ phí cao hơn những hộ dân ở phía trong, để đầu tư xây dựng các công trình dân sinh như điện, đường, trường, trạm. Ngay cả những phần đất được cấp trong hành lang an toàn giao thông mà các hộ dân sử dụng cũng được thu thuế đất nông nghiệp hoặc phi nông nghiệp hàng năm và nguồn này cũng được đầu tư cho các công trình phúc lợi xã hội ở địa phương. Bên cạnh đó, một số địa phương như Nghi Lộc còn kêu gọi người dân ra vùng bàu trũng dọc hai bên Quốc lộ 1 để kinh doanh buôn bán phát triển kinh tế với dự định thành lập thị tứ, tạo động lực phát triển KT- XH của địa phương và mang lại quyền lợi cho chính các hộ dân. Nhờ được tạo điều kiện bám mặt đường để làm ăn sinh sống bao năm qua, đời sống kinh tế của nhiều hộ dân đã trở nên khá giả. Diện mạo của các địa phương có tuyến Quốc lộ 1A đi qua cũng có sự đổi thay rõ rệt. Những nhà hàng, khách sạn, nhà máy, xí nghiệp, khu công nghiệp mọc lên, đem lại nguồn thu đáng kể cho địa phương, tạo việc làm, nâng cao thu nhập cho người dân. Đồng thời tăng cường giao lưu văn hóa, xã hội của các xã nằm trong khu vực nơi tuyến đường trực tiếp đi qua và vùng lân cận. Điển hình như ở huyện Quỳnh Lưu, giai đoạn đầu thực hiện phát triển theo đường lối đổi mới 1986 - 1996, tuy có nhiều tiềm năng, có các đầu mối giao thông nhưng chủ yếu vẫn là nền kinh tế tự cung tự cấp trong nội bộ các gia đình, trong từng địa phương và từng vùng trong huyện, không có kinh doanh lớn hay trung tâm tiêu thụ. Bước sang giai đoạn 1996 về sau, thực hiện chủ trương công nghiệp hóa, hiện đại hóa, huyện đã đầu tư, nâng cấp mạng lưới giao thông vận tải phục vụ kịp thời cho nhu cầu sản xuất, đi lại của nhân dân, nhất là đoạn Quốc lộ 1A chạy qua huyện và tỉnh lộ, khuyến khích người dân mở rộng đầu tư, kinh doanh buôn bán. Nhờ vậy, các loại hình thương mại – dịch vụ phát triển mạnh mẽ, các vùng kinh tế, khu công nghiệp, hệ thống các cửa hàng kinh doanh thương mại hình thành và phát triển chủ yếu quanh khu vực Thị trấn Cầu Giát, Hoàng Mai, Quỳnh Văn, Tuần, Ngò, Quỳnh Nghĩa, Tiến Thủy, Quỳnh Phương và Quỳnh Lương… tạo nên sự phát triển sôi động. Tại các huyện Diễn Châu, Nghi Lộc cùng với việc khuyến khích và tạo điều kiện cho người dân sinh sống, kinh doanh dọc hai bên Quốc lộ 1A đã tạo tiền đề cho cơ cấu kinh tế chuyển dịch đúng hướng với sự tăng trưởng nhanh của các ngành công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, dịch vụ cùng với sự ra đời của các khu công nghiệp…
Tuy nhiên, đến thời điểm hiện nay, điều kiện, hoàn cảnh đã thay đổi. Những chủ trương, chính sách và cách làm của một thời “ấu trĩ” đang tạo ra những hệ lụy, nhất là trong quy trình cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho người dân dọc hai bên Quốc lộ 1A thời kỳ đó đã gây khó khăn cho công tác giải phóng mặt bằng để thực hiện dự án nâng cấp, mở rộng Quốc lộ 1A hiện nay... Đây cũng là hệ lụy của một thời mang nặng tư tưởng “xin - cho; xét - cấp”, đất đai chưa sốt giá nên cả cán bộ chính quyền lẫn người dân đều chưa quan tâm đúng mức đến việc quản lý đất đai, quản lý hồ sơ địa chính, chưa coi trọng tính pháp lý về Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất.
(Còn nữa)
Bài, ảnh: Nhóm P.V
