(Baonghean) - Mường Chiêng Ngam xưa nay thuộc các xã Châu Tiến, Châu Bính, Châu Thắng (Quỳ Châu). Đây từng là mường phụ của Mường Noọc, do một chi của dòng họ quý tộc Lo Căm lập nên. Người ta gọi chi này là Lò Ai...
Theo những người cao niên, trong đó có ông Hà Văn Thăng, 68 tuổi (bản Luồng - xã Châu Bính), thì trung tâm của mường cổ Chiêng Ngam là ở bản Hoa Tiến (Châu Tiến - Quỳ Châu), ngày xưa gọi là bản Tàu. Hiện chưa có sự thống nhất về phạm vi địa giới và các bản trong mường. Những bản quan trọng nhất của mường gồm các bản Tàu, Chàng, Xan, Na Nhảng, Bùa, Cọc, Xăng, Kiềng, Luồng và bản Hạt. Trong ký ức của những người cao tuổi ở bản Hồng Tiến (Châu Tiến) còn nhớ một trong những người cuối cùng đứng đầu mường cổ này là quan mường Cư, sau này có tham gia kháng chiến. Ngoài ra, còn có quan mương Hân.
Theo một huyền tích lưu truyền trong các công đồng ở mường Chiêng Ngam, những người lập mường gồm 3 vị thuộc dòng họ Lo Căm, không rõ đến từ đâu là Xiêu Pọ, Xiêu Ké, Xiêu Luông. Theo chỉ dấu của thần linh, họ đã tìm đến vùng đất trung tâm (chiêng), nhiều sông suối, vùng đất tươi đẹp (ngam) để lập mường. Về sau, những vị này có công giúp dân trừ ma diệt quái, đánh giặc cướp nên được thờ tự tại đền mường Chiêng Ngam ngày nay.
Về mặt ngữ nghĩa tiếng Thái, Xiêu Pọ, Xiêu Ké, Xiêu Lông không hẳn là những cái tên mà chỉ là cách gọi mang tính suy tôn dành cho người có công trạng và uy tín lớn trong cộng đồng.
Nhắc đến mường Chiêng Ngam, phải nói đến Lễ hội Hang Bua tổ chức vào cuối tháng Giêng hàng năm. Ông Lữ Minh Phương, một trong những mo cúng của lễ hộ cho biết: Lễ hội này có từ ngày mường còn hưng thịnh. Hang Bua nằm trong lòng dãy núi Pù Én, là một thắng cảnh đẹp mang đậm chất tâm linh của mường Chiêng Ngam, cũng như xứ Quỳ Châu xưa. Theo huyền sử thì nơi đây từng là chiến trường của ba vị lập mường cầm quân đánh bại những cộng đồng từ vùng lãnh thổ phía Bắc ngày nay đến xâm lấn, cùng những cuộc hành quân của nghĩa quân Lê Lợi trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn hồi đầu thế kỷ thứ XV.
Một phần quan trọng trong Lễ hội Hang Bua là lễ tế cúng thần đền Mường Chiêng Ngam vào ngày khai hội, thường là buổi sáng ngày 20 tháng Giêng. Ngôi đền nằm trên dãy núi Tẻn Bó. Theo huyền tích của người dân bản Hồng Tiến, bên ngôi đền thì đây là nơi ghi dấu một trận chiến ác liệt giữa những người lập mường và giặc cướp, máu đổ thành suối, xương chất cao thành gò. Lễ vật gồm những đặc sản của xứ Quỳ Châu. Theo ông Lữ Minh Phương, từ xưa Lễ hội đền Chiêng Ngam không cúng trâu như đền Chín Gian mà chỉ cúng dê.
Lễ cúng đền Mường Chiêng Ngam. Ảnh: Ngọc Lan.
Một thời gian nhiều thập niên, đền mường Chiêng Ngam không được thờ cúng nên bị phá hủy. Ngôi đền hiện nay mới được khôi phục lại vào năm 1996 mang dáng dấp kiến trúc chùa chiền của người miền xuôi, trước sân có trồng cây hoa đại. Những điều này vốn khá xa lạ với văn hóa của người Thái.
Ông Lữ Minh Phương nhớ lại lần bản Hồng Tiến khôi phục Lễ hội Hang Bua năm 1995. Lúc đó, được một cán bộ xã chi cho 130.000 đồng. Hôm ấy, cũng có cồng chiêng, múa xòe, múa sạp. Năm 1996 lại tiếp tục có hội. Năm 1997 thì được chính quyền chính thức khôi phục và tổ chức hàng năm từ đó đến giờ.
Múa sạp tại Lễ hội Hang Bua. Ảnh: Ngọc Lan.
Ngoài Lễ hội Hang Bua, mường Chiêng Ngam xưa còn có nhiều hội, lễ cúng khác nhưng đã mai một. Gần đây, người mường Chiêng Ngam khôi phục lại tục cúng khàu cắm, vào 12 tháng 9 âm lịch. Đã thực hiện 3 năm, sắp sang lần thứ 4 thường là cúng dê hoặc lợn, gà, cá nướng. Ở bản Hồng Tiến 2 thì tổ chức tập trung, trong đó không thể thiếu món khàu hang (cơm cốm) nấu từ những bông lúa đầu mùa vừa kết sữa, được luộc chín rồi hông làm xôi. Lễ này còn gọi là cắm phạ (kiêng trời).
Ngày nay, hầu hết người trong mường Chiêng Ngam đều biết về những sự tích lập mường. Có lẽ một phần vì những nét sinh hoạt văn hóa, lễ hội, sinh hoạt tâm linh truyền thống trong các cộng đồng chưa phải đã mất hẳn như nhiều mường khác. Người dân nơi đây vẫn rất tự hào về mường xưa tươi đẹp của mình!
(Baonghean.vn) - Những ngày này, nhiều hộ dân ở xã Tây Sơn (huyện Kỳ Sơn) đang vào mùa thu hái mắc coọc (lê rừng). Đây là một loại cây ăn quả đặc trưng của đồng bào người Mông nên rất được người mua ưa chuộng.
(Baonghean.vn) - Sáng 14/7, đồng chí Hoàng Nghĩa Hiếu - Phó Bí thư Tỉnh ủy tới dự Lễ khánh thành cầu dân sinh bản Phà Mựt và khởi công cầu dân sinh bản Nhôn Mai, xã Nhôn Mai, huyện Tương Dương. Đây là các công trình do lực lượng Bộ đội Biên phòng Nghệ An kêu gọi, xây dựng hỗ trợ người dân vùng biên.
(Baonghean.vn) - Giữa những ngày nắng gắt, 35 hộ đồng bào Đan Lai ở bản Bá Hạ, xã Thạch Ngàn, huyện Con Cuông bất ngờ đón niềm vui khi được nhận quà tặng từ đoàn công tác chính quyền các cấp và tấm lòng hảo tâm của Nhóm thiện nguyện Niềm tin.
(Baonghean.vn) - Gừng là một trong những loại cây trồng chủ lực ở Na Ngoi (Kỳ Sơn). Trong mùa thu hoạch gừng, lao động trên địa bàn chủ yếu đi làm ăn xa, nhiều hộ đồng bào Mông đã thuê người Thái, Khơ Mú ở các địa bàn lân cận để "bế" (thồ - PV) gừng từ nương rẫy, vận chuyển về bãi tập kết.
(Baonghean.vn) - Những ngày này, nền nhiệt ngoài trời lên đến 40 độ C, nhưng bà con nông dân bản Phương Tiến 1, xã Tiền Phong (Quế Phong) vẫn cùng nhau vượt sông thu hoạch lúa.
(Baonghean.vn) - Được đưa vào khai thác từ năm 2022, điểm du lịch Hội Nguyên ở xã Yên Thắng, huyện Tương Dương có sức hút đối với nhiều người. Về đây, du khách được hòa mình vào sông nước, núi rừng và có được những giờ phút thư giãn, trải nghiệm thú vị.
(Baonghean.vn) - Sáng 03/3, tại xã Na Ngoi, huyện Kỳ Sơn (Nghệ An), Ngân hàng Thương mại cổ phần Sài Gòn Thương tín (Sacombank) phối hợp với huyện Kỳ Sơn tổ chức khánh thành và bàn giao cầu dân sinh và trao quà cho các hộ nghèo xã Na Ngoi.
(Baonghean.vn) - Những ngày Tết Nguyên đán, người Thái ở miền Tây xứ Nghệ lại quây quần để chuẩn bị nhiều món ăn hấp dẫn cúng tổ tiên và thết đãi khách, họ hàng, con cháu. Trong đó, phải kể đến là những món ăn từ cá rất bổ dưỡng và cũng rất dân dã.
(Baonghean.vn) - Là tộc người đã định cư ở Việt Nam hơn 400 năm, với số dân gần 1,4 triệu người, đông thứ 8 trong các dân tộc ở Việt Nam, nhưng tộc danh của người Mông vẫn chưa được công chúng hiểu và đọc , viết cho đúng. Ở Việt Nam, người Mông thường được gọi là “Hơ-Mông” hoặc “Mèo” ; còn trên các văn bản viết, người ta có khi viết “H’mông”, HMông, có khi lại viết Mông, Mèo. Như vậy, đâu mới là cái tên đúng nhất về dân tộc này và vì sao lại có những cách gọi , đọc, viết khác nhau như vậy? Bài viết dưới đây của một người Mông giải thích rõ về điều này.
(Baonghean.vn) - Thời điểm này đang vào mùa nước đổ ở Puxailaileng. Bà con bước vào vụ sản xuất mới trên những thửa ruộng bậc thang. Cuộc sống, sinh hoạt và cảnh sắc dưới “nóc nhà” miền Tây xứ Nghệ hiện lên như tranh vẽ, làm xao xuyến bất cứ ai khi ghé thăm.
(Baonghean.vn) - Cũng như các đồng bào dân tộc thiểu số khác, đồng bào dân tộc Mông ở miền Tây Nghệ An cũng có nhiều trò chơi dân gian hấp dẫn, cuốn hút trong những ngày Tết.
(Baonghean.vn) - Thủ tướng Chính phủ vừa có ý kiến về việc điều chỉnh, bổ sung hạng mục và gia hạn thời gian thực hiện Dự án khẩn cấp xử lý sự cố sạt lở đất tại khu vực khối 4 thị trấn Mường Xén, huyện Kỳ Sơn, tỉnh Nghệ An.
(Baonghean.vn) - Dòng sông Giăng xanh mát, thác nước Khe Kèm như mát xa vào thân người tắm ở giữa vùng rừng Con Cuông (Nghệ An) là những điểm đến lý thú để du khách "trốn nắng" hiệu quả trong mùa Hè. Đến đây du khách còn được thưởng thức nhiều món ăn đặc sắc do đồng bào chế biến và hòa mình vào tiếng khèn, khắc luống cùng điệu múa sạp sôi động.
(Baonghean) - Động lực mới với chính quyền và người dân nơi miền Tây Nghệ An khi Quốc hội phê duyệt Nghị quyết về “Đề án tổng thể phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2030” và Chính phủ cũng đã ban hành nghị quyết triển khai thực hiện.
(Baonghean) - Họ là những người thợ thủ công khéo tay với các nghề dệt may, thêu thùa, tạo ra những sản phẩm đặc sắc như áo váy, đồ thổ cẩm... Và họ cũng là những nghệ nhân không chuyên của những điệu múa nổi tiếng như nhảy sạp, múa xòe, hay hát những bài dân ca truyền thống.
(Baonghean) - Từ nhiều đời nay, rêu đá ở dưới đáy các sông, suối trên thượng nguồn sông Lam được người dân miền núi xứ Nghệ xem như một loại thực phẩm phục vụ đời sống hằng ngày. Đặc biệt đối với đồng bào người Thái, rêu đá còn được dùng để chế biến ra nhiều món ăn truyền thống, ngon và đặc sắc trong dịp lễ, Tết.
(Baonghean) - Vừa qua, tại kỳ họp thứ 8, Quốc hội khóa XIV đã thông qua Nghị quyết phê duyệt Đề án tổng thể phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 - 2030.
(Baonghean.vn) - Kỳ Sơn là huyện miền núi nằm ở phía Tây tỉnh Nghệ An, có đường biên giới với nước bạn Lào dài 203 km. Nơi đây được nhiều người đi phượt xem là điểm đến lý thú, với không gian núi rừng khoáng đạt, cảnh sắc thiên nhiên kỳ vĩ và nhiều góc check-in đẹp mê hồn.
(Baonghean.vn) - Những người có uy tín trong đồng bào các dân tộc thiểu số đã phát huy vai trò tích cực, có nhiều đóng góp cho công cuộc xây dựng hệ thống chính trị, phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo an ninh, quốc phòng của tỉnh nói chung và các huyện miền núi nói riêng. Họ chính là cầu nối giữa Đảng, chính quyền với đồng bào các DTTS, nhân dân vùng miền núi.
(Baonghean.vn) - Người có uy tín vùng đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) luôn tiên phong, đi đầu trong việc thực hiện các chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước; tuyên truyền, vận động đồng bào áp dụng các tiến bộ KHKT vào sản xuất, chăn nuôi; giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa tốt đẹp, xây dựng khối đại đoàn kết dân tộc. Về dự Hội nghị tuyên dương người có uy tín tiêu biểu trong vùng đồng bào DTTS tỉnh Nghệ An lần thứ 2, năm 2019 diễn ra vào chiều 15/10, các đại biểu gửi gắm nhiều tâm nguyện từ thực tiễn.
(Baonghean.vn) - Điểm Trường Tiểu học bản Khổi, thuộc Trường Tiểu học Tam Thái (Tương Dương - Nghệ An) chỉ có 2 phòng học, không có phòng chờ cho giáo viên và phòng đọc sách cho học sinh. Phụ huynh nơi đây đã cùng nhau góp tre, nứa, lá cọ để dựng lên những nhà chờ đẹp mắt, thân thiện.
(Baonghean.vn) - Việc đa dạng hóa các phương thức sinh kế thông qua việc nâng cao năng lực cộng đồng về du lịch di sản được JICA triển khai tại 2 huyện Nam Đàn và Con Cuông.
(Baonghean.vn) - Hơn 50 học sinh ở bản Tủng Hốc xã Hữu Khuông, huyện Tương Dương (Nghệ An) đang phải học dưới gầm nhà sàn của người dân. Trong khi ngôi trường của cộng đồng người Khơ mú này đang thi công dang dở không kịp cho năm học mới 2019 - 2020.
(Baonghean.vn) - Do ảnh hưởng của hoàn lưu cơn bão số 4, những ngày qua, trên địa bàn huyện Kỳ Sơn (Nghệ An) xảy ra mưa to khiến nhiều điểm trên tuyến Quốc lộ 7A bị sạt lở.
(Baonghean.vn) - Cuộc sống vất vả đã “cuốn” những đứa trẻ người Mông ở Tri Lễ (Quế Phong) sớm lên nương, vào rẫy... Tuy nhiên năm gần đây, nhận thức người dân được nâng lên, người Mông đã xem việc đưa trẻ xuống núi theo học là để tiếp thu kiến thức mới, góp phần nâng cao cuộc sống, xây dựng bản làng.
(Baonghean.vn) - Đã từ lâu người dân khắp nơi đều biết đến chợ phiên Tam Thái (Tương Dương) là phiên chợ chuyên bày bán rất nhiều loại rau, củ, quả do bà con tự trồng hoặc thu hái ở trên nương rẫy hay khe suối. Đây không chỉ là những loại nông sản "sạch" mà còn là những vị thuốc rất tốt cho sức khỏe, nên được người dân rất ưa chuộng.
(Baonghean.vn) - Đời sống xã hội ngày càng phát triển, trên các bản làng vùng cao người Thái, Mông, Khơ mú… hầu hết đã có máy xay lúa. Tuy vậy, nhiều gia đình vẫn còn giữ lại những chiếc cối giã gạo truyền thống.
(Baonghean.vn) - Sự đa dạng về địa hình đã tạo nên những hình thái khí hậu khác biệt ở huyện vùng cao Tương Dương. Vào cao điểm nắng nóng, nơi này được ví là "chảo lửa Đông Dương", thế nhưng nơi đây cũng không hiếm những điểm đến giải nhiệt thú vị.
(Baonghean.vn) - Trên địa bàn huyện Tương Dương (Nghệ An) hiện có 5 dự án thủy điện nhưng việc thu thuế lại không thuộc trách nhiệm của huyện. Do đó, huyện vùng cao này đề nghị có chính sách nhằm trích lại một phần kinh phí từ nguồn thu thuế các công trình thủy điện trên địa bàn cho địa phương.
(Baonghean.vn) - Phải lo cho dân là quan điểm chỉ đạo của Phó Thủ tướng Chính phủ Trịnh Đình Dũng tại cuộc họp bàn giải quyết các tồn tại, vướng mắc trong công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư dự án Thủy điện Bản Vẽ.
(Baonghean.vn) - Lốc xoáy xảy ra vào 17h30 ngày 28/3, kéo dài trong vòng 15 phút đã gây thiệt hại cho một số hộ dân ở các bản Hoa Tiến 1 và Hoa Tiến 2, xã Châu Tiến.
(Baonghean.vn) - Người ta gọi những người dân tái định cư thủy điện Bản Vẽ trở lại quê cũ trong lòng hồ thủy điện là những "Rô - bin - xơn". Bởi vùng họ sống, như những hoang đảo, không điện, không nước, không đường, không trường trạm...
