Cần tránh tình trạng “thoát ly” pháp luật

(Baonghean) - Trong bối cảnh tình hình thế giới, khu vực và trong nước có nhiều thay đổi, việc sửa đổi, bổ sung Hiến pháp 1992 là tất yếu khách quan, các nội dung dự thảo sửa đổi, về cơ bản đã đáp ứng yêu cầu thực tiễn của công cuộc xây dựng đất nước trong thời kỳ đổi mới.

Phạm vi bài viết này chúng tôi bàn luận một số vấn đề sau:

1. Chương V "Quốc hội":

- Tại điều 86 (sửa đổi, bổ sung Điều 99) "không có sự đồng ý của Quốc hội và trong thời gian Quốc hội không họp, không có sự đồng ý của Uỷ ban thường vụ Quốc hội thì không được bắt giam, truy tố đại biểu Quốc hội; nếu vì phạm tội quả tang mà đại biểu Quốc hội bị tạm giữ thì cơ quan tạm giữ phải lập tức báo cáo để Quốc hội hoặc Uỷ ban thường vụ Quốc hội xem xét, quyết định". Chúng tôi cho rằng quy định như vậy là chưa phù hợp với nguyên tắc "mọi công dân đều bình đẳng trước pháp luật" của nền pháp chế XHCN ở Việt Nam. Đại biểu Quốc hội cũng là một công dân sinh sống trên đất nước Việt Nam nên họ đều phải chịu trách nhiệm trước pháp luật đối với mọi hành vi của họ, không nên có quy định đặc biệt dành riêng cho đại biểu Quốc hội. Nếu quy định như thế này thì sẽ dẫn đến tình trạng khi đại biểu Quốc hội phạm tội quả tang, với hành vi đặc biệt nghiêm trọng, cần phải "bắt tạm giam" nhưng cơ quan Công an không thể bắt tạm giam mà phải chờ có sự đồng ý của Quốc hội hoặc Ủy ban thường vụ Quốc hội thì trong thời gian chờ, họ có thể trốn ra nước ngoài gây khó khăn cho hoạt động điều tra, truy tố.

Điều luật này, chúng tôi đề nghị nên nghiên cứu, sửa cho phù hợp vừa bảo đảm được quyền của Quốc hội và các đại biểu Quốc hội vừa đảm bảo không trái với nguyên tắc "mọi công dân đều bình đẳng trước pháp luật" và không gây khó khăn cho các cơ quan tư pháp trong quá trình thực hiện nhiệm vụ bảo vệ pháp luật.

2. Chương 4: Toà án nhân dân, Viện Kiểm sát nhân dân:

- Về chức năng, nhiệm vụ của Viện Kiểm sát, chúng tôi cơ bản tán thành như dự thảo quy định, Viện kiểm sát nhân dân có chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp. Tuy nhiên, trong thực tiễn hiện nay ngoài thực hiện chức năng như đã nêu trên, Viện Kiểm sát đang được Quốc hội giao thực hiện một số nhiệm vụ như: làm đầu mối trong tương trợ tư pháp, hình sự, dẫn độ, chủ trì liên ngành trong công tác thống kê tội phạm. Do đó, cần bổ sung các chức năng này trong quy định của Hiến pháp.

Mặt khác, trải qua gần 53 năm thành lập và phát triển, chức năng, nhiệm vụ và vị trí của Viện Kiểm sát trong bộ máy Nhà nước về cơ bản được quy định thống nhất trong các bản Hiến pháp năm 1959, 1980, và 1992. Hiến pháp năm 1992 sửa đổi, bổ sung (năm 2001) đã thu hẹp phạm vi chức năng kiểm sát tuân theo pháp luật, bỏ hoạt động kiểm sát chung của Viện Kiểm sát. Phạm vi còn lại của chức năng kiểm sát tuân theo pháp luật được thể hiện trong thuật ngữ mới là “kiểm sát các hoạt động tư pháp”.

Chúng tôi thấy rằng, chức năng Kiểm sát chung là một lĩnh vực hoạt động của Viện Kiểm sát có phạm vi liên quan đến tuân thủ pháp luật trong hoạt động của các cơ quan hành pháp từ cấp bộ trở xuống, chính quyền địa phương các cấp, tổ chức và công dân. Hình thức phổ biến vi phạm pháp chế thống nhất của các cơ quan nhà nước, chính quyền địa phương là vì lợi ích cục bộ đã không thực hiện đúng luật hoặc ban hành các văn bản quy phạm pháp luật của mình trái với luật làm vô hiệu hoá hoặc biến dạng các quy định của luật do nhà nước Trung ương ban hành. Để pháp luật được tuân thủ và được chấp hành nghiêm chỉnh, đòi hỏi phải thiết lập hoạt động giám sát theo dõi việc ban hành các văn bản quy phạm pháp luật của các cơ quan hành pháp từ cấp Bộ trở xuống, của chính quyền các cấp và việc chấp hành pháp luật trong thực tiễn hoạt động của các cơ quan này để có thể xử lý kịp thời những vi phạm pháp luật xảy ra nhằm bảo đảm tính bắt buộc chung của pháp luật, bảo đảm tính thống nhất của hệ thống pháp luật. Trong điều kiện kinh tế thị trường, Nhà nước chỉ đóng vai trò là người tạo lập môi trường kinh doanh thuận lợi thông qua các thiết chế kinh tế vĩ mô, trong đó có vai trò của pháp luật. Mặt trái không tránh khỏi của kinh tế thị trường là biểu hiện của chủ nghĩa cục bộ địa phương, bản vị, thoát ly pháp luật của Nhà nước Trung ương, nạn tham nhũng, hiểm hoạ tận diệt, gây ô nhiễm môi trường tự nhiên có chiều hướng gia tăng… Hệ quả của chủ nghĩa cục bộ địa phương là sự cát cứ, chia cắt, phá vỡ tính thống nhất của pháp chế, giảm sút hiệu quả quản lý xã hội bằng pháp luật của Nhà nước. Để khắc phục thực trạng này, phải có cơ chế giám sát việc ban hành các văn bản pháp quy và giám sát việc tuân thủ pháp luật trong hoạt động của các chủ thể, kịp thời phát hiện hành vi vi phạm pháp luật và văn bản trái luật để yêu cầu cơ quan có thẩm quyền xử lý, bảo đảm tính thống nhất của pháp chế, bảo đảm sức mạnh của Nhà nước trong quản lý xã hội bằng pháp luật. Giải pháp triệt để nhất để bảo đảm pháp chế thống nhất trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam chính là quy định chức năng kiểm sát việc tuân theo pháp luật, trong đó có hoạt động kiểm sát chung của Viện Kiểm sát.

Trên thực tế cho thấy trong lĩnh vực dân sự, hành chính, nhiều trường hợp quyền lợi của Nhà nước, lợi ích công cộng, lợi ích của người chưa thành niên có nhược điểm về thể chất và tâm thần bị xâm phạm nhưng không có cơ quan, tổ chức nào đứng ra khởi tố vụ án dân sự, hành chính để bảo vệ quyền lợi cho các đối tượng trên. Do đó, trong thời gian tới, đề nghị giao cho Viện Kiểm sát trách nhiệm khởi tố vụ án dân sự, khởi tố vụ án hành chính nhằm bảo vệ lợi ích Nhà nước, lợi ích công cộng, quyền và lợi ích hợp pháp của người chưa thành niên, người có nhược điểm về thể chất và tâm thần.

Vì vậy, cần tiếp tục khẳng định mô hình Viện Kiểm sát nhân dân với các chức năng như quy định trong các bản Hiến pháp trước năm 1992, có bổ sung thêm chức năng làm đầu mối trong tương trợ tư pháp, hình sự; dẫn độ; khởi tố các vụ án dân sự, hành chính; chủ trì liên ngành trong công tác thống kê tội phạm. Đó là giải pháp phù hợp nhất với yêu cầu khách quan và những định hướng sửa đổi Hiến pháp năm 1992 đã được Quốc hội khoá XIII xác định.

- Về hệ thống tổ chức Viện Kiểm sát, dự thảo quy định Viện Kiểm sát nhân dân gồm: Viện Kiểm sát nhân dân tối cao và các Viện kiểm sát khác do luật định. Quy định như vậy còn khái quát, chưa đầy đủ. Chúng tôi cho rằng, việc sửa đổi các quy định về hệ thống tổ chức của Viện Kiểm sát nhân dân cũng như Tòa án nhân dân một mặt đáp ứng yêu cầu thể chế hóa Nghị quyết 49 và Kết luận số 79 của Bộ Chính trị, đồng thời cũng không gây vướng mắc trong việc xây dựng những đạo luật sau này. Do đó, cần sửa đổi, bổ sung tổ chức Viện kiểm sát nhân dân theo hướng Viện kiểm sát nhân dân gồm Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân các cấp, Viện kiểm sát quân sự các cấp và các Viện kiểm sát chuyên ngành do luật định. Quy định từng cấp kiểm sát như vậy nhằm đảm bảo tính ổn định của Hiến pháp, đồng thời đáp ứng yêu cầu đổi mới của Viện Kiểm sát trong tiến trình cải cách tư pháp.

- Về Ủy ban Kiểm sát trong Viện Kiểm sát, đây là một thiết chế quan trọng đã được quy định trong các bản Hiến pháp trước đây và Hiến pháp hiện hành. Thực tiễn hoạt động của Viện kiểm sát nhân dân trong hơn 50 năm qua đã khẳng định tính đúng đắn, hiệu quả và sự cần thiết của chế định Ủy ban kiểm sát. Do vậy, đề nghị tiếp tục giữ nguyên quy định về Ủy ban Kiểm sát như Hiến pháp 1992.

- Về nguyên tắc tổ chức, hoạt động của Viện Kiểm sát: Việc bổ sung nguyên tắc bảo đảm Viện Kiểm sát khi thực hiện chức năng, nhiệm vụ chỉ tuân theo pháp luật, không chịu sự can thiệp của các tổ chức và cá nhân là rất cần thiết, là điều kiện để quyết định Viện Kiểm sát thực hiện hiệu quả chức năng, nhiệm vụ của mình. Tuy nhiên, dự thảo chỉ quy định kiểm sát viên là không phù hợp, mâu thuẫn với nguyên tắc hoạt động của Viện Kiểm sát nhân dân là nguyên tắc tập trung, thống nhất lãnh đạo trong ngành Kiểm sát. Sự độc lập và chỉ tuân theo pháp luật ở đây phải được khẳng định rõ là sự độc lập của cơ quan Viện kiểm sát, không phải là sự độc lập của cá nhân chức danh kiểm sát viên. Có như vậy mới đảm bảo tính thống nhất, phù hợp với nguyên tắc tập trung, thống nhất trong ngành Kiểm sát nhân dân.

- Đề nghị bổ sung Điều 112: Viện Kiểm sát nhân dân là một trong những cơ quan thực hiện quyền tư pháp với chức năng thực hành quyền công tố, kiểm sát hoạt động tư pháp và một số nhiệm vụ khác theo luật định.

Bùi Thu Thảo (Viện Kiểm sát nhân dân tỉnh)