Đài liệt sĩ Thái Lão - Hưng Nguyên: Di tích lịch sử ghi dấu cuộc đấu tranh anh dũng
Đài liệt sĩ Thái Lão là một di tích lịch sử ghi dấu cuộc đấu tranh anh dũng của nhân dân hai huyện Hưng Nguyên và Nam Đàn. Đồng thời, nơi đây cũng đã chứng kiến tội ác tàn bạo của đế quốc và phong kiến.
Di tích được xây dựng tại xã Hưng Thái, huyện Hưng Nguyên, tỉnh Nghệ An. Di tích cách thành phố Vinh 5 km về phía Tây, nằm bên Quốc lộ 46 đi quê hương Chủ tịch Hồ Chí Minh (Kim Liên, Nam Đàn).
Từ tháng 9/1930, phong trào Xô Viết Nghệ Tĩnh phát triển lên đến đỉnh cao. Hàng loạt các cuộc biểu tình nổ ra ở Nghệ An, Hà Tĩnh. Tiêu biểu là cuộc đấu tranh của nhân dân Hưng Nguyên.
Sáng ngày 12/9/1930, khoảng 8.000 nông dân thuộc ba tổng: Phù Long, Thông Lãng (Hưng Nguyên) và Nam Kim (Nam Đàn) dưới sự lãnh đạo của Phủ uỷ, với hàng ngũ chỉnh tề, trang bị gậy gộc, giáo mác, dây thừng, giương cờ đỏ búa liềm kéo về ga Yên Xuân.
Đoàn biểu tình xếp hàng tư, dài khoảng 3-4 km, một đội cầm cờ và hai đội tuyên truyền đi trước, hai đội xích vệ yểm hộ hai bên, nhân dân đi giữa. Ban chỉ huy ra lệnh trói viên xếp ga lại và cắt đường dây điện tín. Chị Nguyễn Thị Phia đứng lên diễn thuyết, tố cáo tội ác của thực dân Pháp và phong kiến Nam triều, kêu gọi quần chúng đi theo Đảng Cộng sản. Tiếng hô khẩu hiệu vang dậy cả một vùng. Số người tham gia biểu tình mỗi lúc một đông.
Bị một toán lính bắn doạ, trời lại mưa to, nhưng đoàn biểu tình vẫn giữ vững hàng ngũ, tiến về phủ lỵ Hưng Nguyên. Khi đoàn biểu tình vừa tiến đến Thái Lão, thực dân Pháp cho máy bay ném bom vào giữa đám đông làm nhiều người chết và bị thương. Buổi chiều, bà con nông dân ra khâm niệm và mai táng những người đã hy sinh, máy bay Pháp lại đến tàn sát một lần nữa làm 217 người chết, 125 người bị thương và hàng chục người bị bắt giam. Cuộc khủng bố dã man này đã làm chấn động dư luận trong nước và quốc tế.
Từ năm 1930 - 1955, nơi đây là vùng đất nổi lên giữa đồng với những nấm mồ của các liệt sĩ đắp bằng đất thấp. Đời đời ghi nhớ công ơn của các chiến sĩ đã vì nước quên thân, năm 1956, Tỉnh uỷ Nghệ An, UBND tỉnh Nghệ An cho khởi công xây dựng di tích với quy mô như một nghĩa trang liệt sĩ. Năm 1960, Ty Văn hoá Nghệ An thiết kế và thể hiện theo quy mô đài liệt sỹ như ngày nay.
Đài liệt sĩ Thái Lão là một di tích lịch sử ghi dấu cuộc đấu tranh anh dũng của nhân dân hai huyện Hưng Nguyên và Nam Đàn. Đồng thời, nơi đây cũng đã chứng kiến tội ác tàn bạo của đế quốc và phong kiến.
Trong dịp về thăm quê lần thứ hai năm 1961, Bác Hồ đã đến đặt vòng hoa trước dài và tưởng nhớ 217 chiến sỹ đã hy sinh ngày 12/9/1930.
Hàng năm vào ngày 12/9, nhân dân hai tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh về đây thắp hương, kỷ niệm ngày truyền thống Xô Viết Nghệ Tĩnh.
Bộ Văn hoá ra Quyết định số 1288 VH/QĐ, ngày 16/11/1988 công nhận Đài liệt sĩ Thái Lão Hưng Nguyên là Di tích lịch sử cấp quốc gia.
