Để dân ca ví, giặm trường tồn cùng văn hóa nhân loại

Ví, giặm – hành trình di sản

Ngày 27 tháng 11 năm 2014, khi tiếng búa của Chủ tịch hội đồng thẩm định, Ủy ban Liên Chính phủ về Bảo vệ Di sản Văn hóa phi vật thể của UNESCO vang lên ở Paris – Pháp, mọi người như vở òa vì vui sướng khi di sản văn hóa dân gian quê hương mình được ghi danh, được công nhận.

Tháng 11/2024 này, đúng tròn 10 năm dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh được UNESCO vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Sự công nhận đó không chỉ tôn vinh tầm vóc, giá trị văn hóa mang bản sắc vùng miền, là hồn cốt của Nghệ Tĩnh – mạch nguồn tạo nên tình đất và tình người xứ Nghệ, mà còn vinh danh lớp lớp người dân Nghệ Tĩnh đã tạo ra, bồi đắp nên một di sản văn hóa đi vào lịch sử nhân loại.

Dù ví, giặm được hình thành từ khi nào, dù trải qua bao thăng trầm lịch sử, có thời điểm bị mai một, nhưng sức sống lâu bền của một sản phẩm văn hóa được sản sinh từ dân gian, cùng với nỗ lực của cấp ủy, chính quyền, những nghệ nhân tâm huyết một đời vì dân ca quê mình, đã cho thành quả ngọt ngào. Để từ đó ví, giặm bước sang trang mới, được quan tâm, giữ gìn, phát huy đúng mực. Chính phủ, Bộ VH-TT-DL, các cấp ngành liên quan, 2 tỉnh Nghệ An – Hà Tĩnh và chính cả cộng đồng dân cư xứ Nghệ sẽ có trách nhiệm hơn trong việc làm cho ví, giặm trở nên tốt hơn, hội nhập, lan tỏa và phát triển cùng với thời đại.

Trong 10 năm qua, cùng với sự đầu tư nguồn lực (cả nhân lực và kinh phí) phục dựng, sưu tầm, nghiên cứu các làn điệu dân ca ví giặm cổ, ngành văn hóa Nghệ An – Hà Tĩnh đã có những chương trình, đề án dài hơi cho việc phát triển Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loài. Không chỉ tìm kiếm, phát hiện, bồi dưỡng, ươm mầm các tài năng dân ca ví, giặm để trao truyền – kế thừa, tỉnh cũng đã có thêm nhiều chính sách khuyến khích, tạo điều kiện cho các câu lạc bộ ví, giặm hình thành và phát triển. Hiện toàn tỉnh có 130 câu lạc bộ dân ca ví, giặm và 48 nghệ nhân dân ca ví, giặm được công nhận.

Cùng với việc tổ chức các cuộc thi, liên hoan dân ca ví, giặm hàng năm, ngành Văn hóa còn phối hợp với ngành Giáo dục - Đào tạo đưa dân ca vào trường học, tổ chức cuộc thi học sinh với dân ca ví, giặm; xây dựng không gian diễn xướng, đầu tư phát triển Trung tâm bảo tồn và phát huy dân ca ví, giặm; tổ chức các cuộc thi sáng tác các làn điệu dân ca, khen thưởng biểu dương và tôn vinh kịp thời các nghệ sỹ, nghệ nhân có những đóng góp cho dân ca ví, giặm.

Chính những nỗ lực này đã giúp ví, giặm Nghệ Tĩnh có chỗ đứng vững chãi hơn trong cuộc sống đương đại, được nhiều người, nhất là bạn bè ở mọi miền quê của Tổ quốc và ở nước ngoài biết đến di sản văn hóa đặc sắc của xứ Nghệ.

Ví, giặm trong trong dòng chảy văn hóa đương đại

10 năm, một hành trình tuy chưa dài nhưng cũng đủ để 2 tỉnh Nghệ An – Hà Tĩnh cùng nhìn lại chẳng đường đã qua, rút ra những bài học kinh nghiệm quý trong việc bảo tồn, phát huy di sản văn hóa nhân loại, từ đó có chiến lược, kế hoạch dài hơn cho ví, giặm phát triển trong dòng chảy văn hóa đương đại.

Ví, giặm là di sản chung của nhân dân Nghệ Tĩnh, là mạch nguồn hình thành nên lịch sử văn hóa và nuôi dưỡng cốt cách người xứ Nghệ. Vì thế để kỷ niệm dấu mốc quan trọng - 10 năm được UNESCO ghi danh, Nghệ An – Hà Tĩnh sẽ cùng tổ chức nhiều hoạt động văn hóa sôi nổi từ ngày 22-30/11/2024.

Tại Nghệ An, từ ngày 22/11/2024 tại Trung tâm Văn hóa tỉnh sẽ mở cửa triển lãm “Sắc màu Di sản văn hóa”, thiên nhiên và sản phẩm thủ công truyền thống Việt Nam”, lễ khai mạc diễn ra vào lúc 16h ngày 23/11/2024 và sẽ được truyền hình trực tiếp trên các kênh số của Đài PT-TH Nghệ An, mở rộng không gian trưng bày ra phố đi bộ Hồ Tùng Mậu nối liền Quảng Trường Hồ Chí Minh. Đây là hoạt động được Bộ VH-TT-DL phối hợp với tỉnh Nghệ An tổ chức. Cùng với đó các hoạt động Liên hoan Nghệ thuật dân gian truyền thống ”Việt Nam – những sắc màu di sản”; Giao lưu nghệ thuật “Về miền Di sản”; Giao lưu nghệ thuật ”Nhịp sống trẻ”; Giao lưu nghệ thuật quần chúng “Về với Nghệ An” sẽ diễn ra liên tục từ ngày 22-25/11/2024 tại Trung tâm Văn hóa tỉnh.

Đặc biệt vào 20h10’ ngày 23/11/2024, tại quảng trường Hồ Chí Minh, Lễ kỷ niệm 10 năm Di sản văn hóa và chương trình Nghệ thuật “Ví, giặm – Hồn quê tỏa sáng” sẽ được tổ chức và được Truyền hình trực tiếp trên sóng NTV, các nền tảng số của Đài PT-TH Nghệ An và được tiếp phát sóng trên các kênh, sóng của nhiều Đài PT-TH trong cả nước. Ngoài tôn vinh những nghệ nhân, nghệ sỹ ưu tú… có những đóng góp tích cực cho việc bảo tồn, phát triển di sản ví, giặm 10 năm qua, chương trình Nghệ thuật “Ví, giặm – Hồn quê tỏa sáng” với 3 chương: Hồn quê; Ví, giặm nuôi lớn những anh tài và Hội tụ và tỏa sáng có sự góp mặt của những NSND, NSƯT tên tuổi như: Phạm Phương Thảo, Vũ Thắng Lợi, Minh Thành, Minh Thông, Thành Vinh, Quế Thương và nhiều đoàn nghệ thuật khác. Hy vọng sẽ để lại ấn tượng sâu đậm trong khán giả và đông đảo người yêu dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh.

Một điểm nhấn đặc biệt trong chuỗi các hoạt động kỷ niệm 10 năm dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh được vinh danh là cầu truyền hình nghệ thuật “Đôi bờ ví, giặm” do UBND, Sở VH-TT và Đài PT-TH 2 tỉnh Nghệ An – Hà Tĩnh phối hợp thực hiện. Sợi chỉ đỏ xuyên suốt là mạch nguồn văn hóa dân gian truyền thống chảy dài theo lịch sử hình thành phát triển của xứ Nghệ.

Cầu truyền hình nghệ thuật sẽ có 3 phần: Phần I “Trầm tích xứ Nghệ”, cùng với không gian diễn xướng ví, giặm lời cổ là dẫn chuyện bằng phóng sự nói về vùng đất địa linh nhân kiệt xưa nay – Nghệ Tĩnh, nơi có núi Hồng, sông Lam – cái nôi văn hóa truyền thống, địa chỉ đỏ cách mạng nhưng cũng vang danh sử sách với những trầm tích và vốn văn hóa rất riêng của dải đất miền Trung.

Phần II “Hành trình Di sản”, sẽ là những nỗ lực cố gắng của cấp ủy, chính quyền và lớp lớp người dân Nghệ Tĩnh trong việc bảo tồn, phát huy giá trị dân ca ví, giặm trong 10 năm qua. Cùng với phóng sự, các ca khúc giao duyên giữa cổ - hiện đại, còn có giao lưu với các nghệ nhân dân gian, các thế hệ nghệ sĩ, ca sĩ trao truyền – tiếp nối dân ca ví, giặm.

Phần III “Để mạch nguồn chảy mãi” sẽ hướng đến một nhịp sống tươi mới, trẻ hơn, ở đó dân ca ví, giặm được phát triển cả hình thức lẫn nội dung phù hợp, thích ứng với cuộc sống đương đại. Một xu thế tất yếu để ví, giặm – một di sản văn hóa dân gian được bảo vệ và có sức sống lâu bền trong nhân gian, đồng thời có thể cất cánh vươn xa.

Cầu truyền hình Nghệ An – Hà Tĩnh “Đôi bờ ví, giặm” lên sóng vào lúc 20h10’ ngày 27/11/2024 với sự góp mặt của nhiều nghệ sĩ, ca sĩ thành danh như: NSND Hồng Lựu; NSƯT Quế Thương; ca sỹ Bùi Lê Mận, Hà Quỳnh Như; Giải nhất Sao Mai xứ Nghệ 2024 Thu Hà…

Ngoài ra, tại Hà Tĩnh trong tuần lễ Festival dân ca ví, giặm còn có các hoạt động như: Hội thảo đánh giá công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh; Liên hoan trình diễn các di sản văn hóa phi vật thể của Việt Nam được UNESCO ghi danh…

Ví, giặm Nghệ Tĩnh có sức sống tiềm tàng giống như chính chủ nhân sản sinh ra nó, và ngược lại chính di sản văn hóa dân gian này là mạch nguồn kiến tạo, bồi đắp và nuôi dưỡng cốt cách tinh thần người xứ Nghệ. Để di sản văn hóa không bị mai một, mất đi mà trường tồn cùng dân tộc và văn hóa nhân loại, thì ngoài nỗ lực trao truyền, kế thừa của lớp lớp nghệ sỹ, nghệ nhân, cần có sự đầu tư tâm tài đúng mực. Và để bảo tồn, phát huy, phát triển một sản phẩm văn hóa dân gian thì trách nhiệm không của riêng ai./.