Xã hội

Kỳ 1: Những "lỗ hổng" về an ninh công nhân

Diệp Thanh - Thành Chung • 31/05/2025 08:41

Với nhiều cơ hội, nhiều thách thức trong tình hình mới, giai cấp công nhân, lao động và tổ chức Công đoàn Việt Nam cần có sự quan tâm, đồng hành, củng cố, hoàn thiện hơn bao giờ hết. Là lực lượng lao động, sản xuất chính của toàn xã hội, vấn đề an ninh công nhân không chỉ ảnh hưởng đến kinh tế mà còn tác động trực tiếp đến nhiều phương diện khác.

Tác giả: Diệp Thanh - Thành Chung - Phan Trang
Kỹ thuật: Diệp Thanh

Công nhân Việt Nam, lực lượng lao động và sản xuất chủ lực của xã hội, đang ngày càng khẳng định vai trò và đóng góp to lớn vào tiến trình phát triển đất nước trong bối cảnh hội nhập sâu rộng. Tại Nghệ An, với gần 400.000 lao động trong tổng số khoảng 16.930 doanh nghiệp đang hoạt động, vai trò của đội ngũ công nhân càng trở nên đặc biệt quan trọng. Tuy nhiên, song song với sự gia tăng về quy mô là những "bài toán" nan giải liên quan đến an ninh công nhân, khi nhiều nhu cầu chính đáng của người lao động vẫn chưa được giải quyết kịp thời. Những "lỗ hổng" này tiềm ẩn nguy cơ phát sinh tranh chấp lao động, đình công trái pháp luật và kéo theo những hệ lụy khó lường, ảnh hưởng trực tiếp đến sự ổn định và phát triển bền vững của địa phương cũng như toàn xã hội.

Tình trạng đình công của công nhân không đúng trình tự, thủ tục pháp luật là một thực trạng đáng lo ngại, có chiều hướng phức tạp trên địa bàn Nghệ An nói riêng và cả nước nói chung. Theo báo cáo sơ kết 6 năm thực hiện Chỉ thị số 37-CT/TW của Ban Bí thư Trung ương Đảng, từ năm 2019 đến nay, Nghệ An đã ghi nhận 25 vụ đình công với quy mô từ 50 đến 4.000 công nhân tham gia tại nhiều địa phương như Quỳnh Lưu, Diễn Châu, Nghi Lộc, Nam Đàn, Thanh Chương, thị xã Hoàng Mai và thành phố Vinh.

Thực trạng này tiếp tục kéo dài sang những tháng đầu năm 2025. Gần đây nhất, ngày 21/3/2025, một vụ ngừng việc tập thể đã xảy ra tại Công ty TNHH Bao bì Quốc tế Zonsen - Chi nhánh Nghệ An (Khu công nghiệp Nam Cấm), một sự việc được đánh giá là có thể dự báo trước. Nguyên nhân bắt nguồn từ những bất cập trong công tác quản trị lao động và sự thiếu lắng nghe từ phía lãnh đạo doanh nghiệp trong quan hệ lao động. Sau khi chấp thuận yêu cầu tăng lương cơ bản của người lao động, công nhân đã quay trở lại làm việc. Tuy nhiên, đây không phải là lần đầu tiên xảy ra ngừng việc tại doanh nghiệp này. Trước đó, công ty đã thành lập công đoàn cơ sở vào năm 2024, theo đề xuất của người lao động sau cuộc ngừng việc tập thể lần thứ hai.

Trước đó, một vụ việc phức tạp hơn diễn ra tại Công ty cổ phần Dệt may Hoàng Thị Loan (Halotexco) - phường Bến Thủy, TP. Vinh. Sáng 17/2/2025, nhiều công nhân đã tập trung phản đối sau khi công ty thông báo chấm dứt hợp đồng lao động với 119 trong tổng số 387 người từ ngày 13/12/2024, với lý do gặp khó khăn trong hoạt động kinh doanh. Cho rằng doanh nghiệp giải quyết chưa thỏa đáng và chậm trễ trong việc chi trả các chế độ theo quy định pháp luật, người lao động đã nhiều lần kiến nghị nhưng không được hồi đáp kịp thời. Mâu thuẫn lên đến đỉnh điểm trong buổi đối thoại ngày 20/2/2025, khi lãnh đạo công ty khẳng định không đủ khả năng tài chính để chi trả trợ cấp một lần mà chỉ có thể thanh toán dần theo từng tháng, đồng thời đề xuất tiếp nhận người lao động quay trở lại làm việc - phương án bị đại diện người lao động từ chối.

Vụ việc phản ánh rõ sự “bơ vơ” của người lao động khi đấu tranh đòi quyền lợi chính đáng, đặc biệt trong bối cảnh công đoàn cơ sở trực thuộc công đoàn ngành Trung ương - vốn ở xa và khó theo sát diễn biến thực tế. Đây cũng không phải là lần đầu tiên Công ty CP Dệt may Hoàng Thị Loan xảy ra tình trạng ngừng việc tập thể; các năm 2023 và 2024 đã ghi nhận những sự việc tương tự.

Không chỉ Halotexco, những "tiền lệ xấu" này còn được minh chứng rõ nét qua Công ty TNHH Viet Glory (Diễn Châu), nơi đã xảy ra 3 lần ngừng việc tập thể chỉ trong 3 năm hoạt động. Lần gần đây nhất, ngày 2/10/2023, gần 6.000 công nhân đồng loạt ngừng việc, đưa ra 8 nhóm kiến nghị về lương cơ bản, khoán sản phẩm và các chế độ phúc lợi như độc hại, thai sản, phạt tiền chuyên cần, thái độ quản lý. Lãnh đạo công ty đã bày tỏ lo ngại về thiệt hại do gián đoạn đơn hàng và cảm thán mong muốn công nhân có thể đề đạt trực tiếp thay vì dùng biện pháp đình công.

Các cuộc đình công thường diễn ra vào thời điểm nhạy cảm như sau Tết Nguyên đán, sau ngày nhận lương, hoặc sau một thông báo mới từ công ty. Việc đáp ứng kiến nghị sau đình công đã vô tình tạo "tiền lệ xấu", dễ lây lan và tạo tâm lý so sánh chế độ giữa các doanh nghiệp cùng ngành, địa phương, thậm chí trong cùng tập đoàn. Điển hình là các cuộc ngừng việc đồng thời tại Công ty TNHH Em-tech Việt Nam và Công ty CP Nam Thuận Nghệ An, Công ty Haivina Hồng Lĩnh (Hà Tĩnh) năm 2022. Thống kê cho thấy, số cuộc đình công từ năm 2018 đến 2022 tăng gần gấp đôi so với giai đoạn 2013-2017. Hầu hết các vụ việc đều không đúng trình tự, thủ tục pháp luật, với nội dung ngày càng phức tạp, số lượng người tham gia đông, và thời gian giải quyết kéo dài.

Tình trạng ngừng việc tập thể, đình công trái pháp luật gây thiệt hại đa chiều. Đối với doanh nghiệp, là gián đoạn sản xuất, ảnh hưởng doanh thu, giảm uy tín và khó khăn mở rộng thị trường. Với người lao động, họ mất thu nhập, đối mặt nguy cơ mất việc làm và căng thẳng mối quan hệ lao động. Ông Nguyễn Chí Công - Phó Chủ tịch Liên đoàn Lao động tỉnh, chia sẻ: Nếu công nhân có suy nghĩ "cứ mâu thuẫn là ngừng việc, cứ ngừng việc là tất cả các yêu cầu sẽ được đáp ứng" thì sẽ có rất nhiều hệ lụy. Ở cấp độ xã hội, các cuộc đình công kéo dài có thể gây bất ổn, ảnh hưởng an ninh trật tự, giảm thu ngân sách và làm suy yếu khả năng cạnh tranh của nền kinh tế, tác động tiêu cực đến hình ảnh địa phương trong mắt nhà đầu tư quốc tế.

Sau cuộc khảo sát tại các tỉnh, thành xảy ra đình công thuộc top nhiều nhất cả nước, Liên đoàn Lao động Nghệ An tổng hợp nguyên nhân chính là xung đột tại nơi làm việc, do doanh nghiệp không tuân thủ pháp luật lao động, thiếu minh bạch lương thưởng, phúc lợi, và thiếu cơ chế đối thoại dân chủ. Ngoài ra, một số vụ đình công còn có dấu hiệu công nhân bị lôi kéo, kích động bởi các thế lực phản động, đồng thời công đoàn cơ sở đã thiếu sự nắm bắt kịp thời và sâu sát với tâm tư, nguyện vọng của người lao động

Những mâu thuẫn đó có thể được thương lượng giải quyết kịp thời thông qua đối thoại. Tuy nhiên, "lỗ hổng" đối thoại tại các doanh nghiệp đã khiến thực trạng quan hệ lao động và an ninh công nhân trở nên bất ổn. Mặc dù nhiều doanh nghiệp đã thiết lập các kênh phản ánh như thùng thư góp ý hay đường dây nóng, nhưng thông tin giữa người lao động và doanh nghiệp vẫn thiếu sự kết nối, truyền đạt. Nhiều kiến nghị của công nhân phát sinh chỉ vì họ không rõ, không hiểu quy định. Lãnh đạo Halotexco đã than phiền về việc công nhân không nhất thiết phải chọn hình thức đình công, nhưng thực tế, họ cảm thấy "bơ vơ" khi đòi quyền lợi chính đáng.

Vấn đề còn nằm ở hạn chế của công đoàn cơ sở. Ban Chấp hành Công đoàn Công ty TNHH Viet Glory thừa nhận thiếu kinh nghiệm và kỹ năng giải quyết mâu thuẫn kịp thời, dù đã thành lập công đoàn. Công nhân Bùi Thị Vinh (Công ty TNHH Em-tech Việt Nam) khẳng định: "Nếu lãnh đạo công ty kịp thời lắng nghe nguyện vọng công nhân và tiếp nhận ý kiến công nhân từ cán bộ công đoàn sẽ tránh được tình trạng đình công".

Bà Trần Thị Nguyệt - Phó Chủ tịch Công đoàn Khu Kinh tế Đông Nam, chỉ rõ: "Nhiều cuộc đình công xuất phát do tranh chấp lao động tại một xưởng sản xuất, nhưng vì không có diễn đàn để người lao động trao đổi, kiến nghị, họ bị kích động... sau đó đình công lan rộng toàn doanh nghiệp, căng thẳng và rất phức tạp".

Bà Nguyệt cũng cho rằng, nhiều chủ doanh nghiệp cố tình hiểu sai lệch, thiếu thiện chí, thậm chí trốn tránh đối thoại, cho rằng việc này làm mất thời gian và công nhân hay đòi hỏi. Hơn nữa, công đoàn cơ sở còn hạn chế về năng lực, kinh nghiệm, thiếu mạnh dạn trong việc đề xuất đối thoại. Ở một số doanh nghiệp, tổ chức công đoàn còn không được thành lập hoặc chỉ "thành lập cho có", chưa được đặt đúng vai trò, vị thế. Khi mâu thuẫn xảy ra, công nhân buộc phải dùng đến cách giải quyết cuối cùng là xung đột, đình công, gây thiệt hại lớn cho cả hai phía.