Đình xưa bền bỉ một nét làng

(Baonghean) - Trong tâm thức người Việt tự xưa,"cây đa, bến nước, sân đình" vẫn vẹn nguyên hình ảnh gợi nên biết bao thân thuộc. Về vùng đất 5 Nam (Nam Đàn) phía tả ngạn Lam giang, như được lạc vào một miền huyền sử lưu dấu trăm năm trên những mái đình trầm mặc.

Cổng đình Trung Cần (Nam Trung, Nam Đàn)

Không biết do khí thiêng đất cổ Hàm Hoan xưa, Nam Đàn nay hay vận vào phong vị lững lờ "trên bến, dưới thuyền" của hạ lưu Lam giang mà đất này vẫn lưu giữ được nhiều đình làng cổ đến vậy. Khí hậu nơi đây, khi xưa Hoàng giáp Bùi Huy Bích đã viết "Thập nguyệt giang hoàn lạo/ Trùng cửu cúc vị hoa" (Tháng mười sông còn tràn nước lũ/Mồng Chín tháng Chín cúc chưa nở hoa).

Với 16 đình làng, Nam Đàn vẫn được nghĩ về như là một chốn lưu giữ nhiều mái đình nhất xứ Nghệ. Qua cầu Yên Xuân vươn ngang dòng Lam, về vùng 5 Nam "chưa nắng đã khô, chưa mưa đã lụt", gặp nhiều làng vẫn còn 1 - 2 ngôi đình, được người dân kính cẩn giữ gìn để thành chốn đi về tâm thức. Mà không chỉ đình làng, nơi mỗi xóm nhỏ “ngõ trúc quanh co” như hoài niệm ở Nam Tân, Khánh Sơn, Nam Trung, Nam Phúc... đều có những ngôi nhà thờ họ trang nghiêm trong rợp bóng thâm trầm cổ thụ.

Mái đao ở đình Thanh Đàm (Nam Tân, Nam Đàn)

Xưa, Lam giang còn được gọi là Long Vỹ, Thanh Long. Có phải, cái “đuôi rồng xanh” ấy đã quẫy lên mềm mại ở chốn trụ cột cương thổ nước Việt xưa để thao thiết chảy cùng bờ bãi bạt ngàn lau trắng mà bạc đầu ngẫm nghĩ suốt một đời sông, khi xuôi về hạ lưu đặng gửi vào bờ bãi chốn người, xứ đất cổ Hàm Hoan những ngưng lặng, chiêm nghiệm. Để rồi, nếp sinh hoạt cộng đồng làng xã dưới mái đình làng ở đất này cứ vậy mà lắng đọng như phù sa mải miết đắp bồi triệu lớp, ngàn tầng?

Về chốn này, khi ngước lên để diện kiến nét thời gian dầu dãi trên cổng đình Trung Cần (Nam Trung) uy nghi, lặng lẽ chạm tay vào hiện hữu tinh hoa chạm trổ cổ xưa đình Hoành Sơn (Khánh Sơn), ngắm thanh thoát mái đao cong vút ở chùa Thanh Đàm (Nam Tân), hay thấm đẫm cùng cây lá suy tư quanh đình Đông Châu, chợt dâng vọng cảm huyền sử đêm trăng, sân đình xênh xang điệu ví phường vải đối đưa. Sân đình ấy dãi dầu mưa nắng, ký vào trang biên niên của một làng quê.

Nét chạm khắc đình Đông Châu (Nam Trung, Nam Đàn).

Về với Nam Đàn miền địa linh, thêm rõ mái đình làng xiết đỗi thân quen với làng quê Việt, nơi người quê xưa trang trọng tưởng nhớ các vị thành hoàng, người có công khai dân lập ấp, người đỗ đạt tài cao, người mở mang ngành nghề giúp dân; cũng lại là nơi hội tụ giá trị sinh hoạt cộng đồng làng xã.

Mang cả hồn quê, nên mỗi hiệp thợ khi trổ hết tài hoa, chăm chút vào ngôi đình làng mình, cũng đã mang cả hơi thở cuộc sống dân dã, cảnh nông tang vào mỗi đường chạm khắc. Nếu như bức phù điêu Đình Trung Cần diễn tả cảnh ông già ngồi hóng mát, cảnh thầy đồ dạy học, rồi cảnh vinh quy bái tổ... thì ở đình Hoành Sơn lại có bức phù điêu cảnh đi cấy, đi cày, nơm cá, gánh củi qua cầu. Đi trong không gian đình cổ đất 5 Nam, gặp chuồng chim câu bên cây bưởi trĩu quả vàng ghé cạnh bờ tường đình Đông Châu, những cây rơm vàng sắc ấm bên hàng cau tỏa bóng về phía đình Thanh Đàm, hàng chuối vườn núp bóng dãy xà cừ cổ thụ đình Trung Cần... đã gợi nên mối liên hệ bền chặt cộng sinh ngàn đời của đình và nhịp sống làng xã, của hậu thế và tiền nhân...

Rêu phong bên đình Trung Cần (Nam Trung, Nam Đàn).

Mái đình - một mảnh hồn quê, một nét đẹp văn hóa thẳm sâu xưa – nay của làng quê Việt đã in vào tâm khảm của mỗi người dân thuần phác. Biết bao vật đổi sao dời, đình làng cũng trải thăng trầm biến động. Nhưng hồn cốt, nguyên khí đình xưa vẫn còn đó neo giữ hồn quê? Chẳng thế mà một vùng 5 Nam của đất Nam Đàn đang sôi động phong trào xã hội hóa, phục dựng lại những mái đình nối giá trị mạch nguồn văn hóa thiêng liêng chảy mãi trong tâm khảm nhân dân.

Trần Hải