Đồng chí Nguyễn Thị Minh Khai - Biểu tượng bất tử của trí tuệ, bản lĩnh và lòng yêu nước

Cống hiến trọn đời cho cách mạng

Đồng chí Nguyễn Thị Minh Khai, tên thật là Nguyễn Thị Vịnh, sinh ngày 30/9/1910 tại xã Vịnh Yên, nay thuộc phường Thành Vinh (tỉnh Nghệ An), trong một gia đình có truyền thống cách mạng. 8 anh, chị em trong gia đình đồng chí Nguyễn Thị Minh Khai đều đi theo cách mạng, trong đó có em gái là liệt sĩ Nguyễn Thị Quang Thái (vợ đầu của cố Đại tướng Võ Nguyên Giáp).

Chính truyền thống quê hương và gia đình đã giúp Nguyễn Thị Minh Khai sớm nuôi dưỡng hoài bão lớn lao, khát vọng cống hiến cho dân tộc.

Khi còn ngồi trên ghế nhà trường, đồng chí Nguyễn Thị Minh Khai đã cùng bạn bè tổ chức quyên góp tiền mua hoa, mua vải may băng tang đi dự lễ truy điệu nhà yêu nước Phan Châu Trinh và ký tên vào bản yêu sách đòi thực dân Pháp thả Phan Bội Châu… Năm 1927, ở tuổi 17, đồng chí gia nhập Tân Việt cách mạng Đảng, lấy bí danh Minh Khai. Từ đây, cô gái xứ Nghệ trở thành gương mặt nữ tiêu biểu trong phong trào cách mạng.

Năm 1930, đồng chí Nguyễn Thị Minh Khai được Trung ương cử sang Trung Quốc, làm thư ký cho lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc tại Văn phòng Đông Phương bộ của Quốc tế Cộng sản. Dưới sự dìu dắt trực tiếp của Người, đồng chí nhanh chóng trưởng thành cả về lý luận, tổ chức và bản lĩnh chính trị.

Một năm sau, đồng chí bị thực dân Anh cấu kết với thực dân Pháp và chính quyền phản động ở Quảng Châu bắt giam. Mặc dù bị tra tấn, đánh đập, nhưng Nguyễn Thị Minh Khai không hề bị khuất phục. Nhờ sự can thiệp của Quốc tế Đỏ, năm 1933, đồng chí được trả tự do, tiếp tục bắt liên lạc với đồng chí Lê Hồng Phong và tham gia lãnh đạo phong trào cách mạng ở nước ngoài.

Năm 1935, tại Đại hội Quốc tế Cộng sản lần thứ VII ở Matxcơva, đồng chí Nguyễn Thị Minh Khai đã có bài phát biểu gây tiếng vang lớn, mạnh mẽ lên án tội ác của thực dân Pháp, khẳng định ý chí quật cường của dân tộc Việt Nam. Hình ảnh một phụ nữ trẻ tuổi, trí tuệ, bản lĩnh, đại diện cho cách mạng Việt Nam bước ra diễn đàn quốc tế đã để lại dấu ấn sâu sắc. Sau đó, đồng chí tiếp tục theo học tại Trường Đại học Phương Đông, rèn luyện thêm lý luận và nghiệp vụ cách mạng.

Năm 1937, trở về Sài Gòn, được phân công công tác tại Xứ ủy Nam Kỳ, đồng chí Nguyễn Thị Minh Khai đã trực tiếp viết nhiều bài đăng trên báo Dân chúng. Đồng thời kêu gọi chị em phụ nữ Việt Nam noi gương phụ nữ Liên Xô, tích cực tham gia, trở thành lực lượng quan trọng trong các phong trào đấu tranh cách mạng do Đảng ta lãnh đạo.

Khi Chiến tranh thế giới thứ hai bùng nổ, phong trào cách mạng Đông Dương bị đàn áp dữ dội, đồng chí được chỉ định làm Bí thư Thành ủy Sài Gòn – Chợ Lớn, trực tiếp bám sát cơ sở, chỉ đạo các phong trào đấu tranh cách mạng của công nhân, phụ nữ.

Đầu năm 1940, chỉ vài ngày sau khi sinh đứa con đầu lòng và duy nhất, đồng chí Nguyễn Thị Minh Khai đã phải xa con, tiếp tục công tác cách mạng, chỉ đạo Xứ ủy Nam Kỳ chuẩn bị khởi nghĩa. Nhưng ngày 30/7/1940, cơ sở bị lộ, đồng chí sa vào tay giặc. Trong suốt 8 tháng bị giam tại bót Catinat và Khám lớn Sài Gòn, kẻ thù dùng đủ cực hình tra tấn, thậm chí sắp đặt cuộc gặp với đồng chí Lê Hồng Phong để mong phá vỡ ý chí, nhưng tất cả đều bất thành.

Tháng 8/1941, tòa án thực dân tuyên án tử hình, đồng chí Nguyễn Thị Minh Khai hi sinh ở tuổi 31. Trước họng súng quân thù, đồng chí và các đồng đội giật tung giải bịt mắt, hiên ngang hô vang: “Đảng Cộng sản Đông Dương muôn năm! Cách mạng Việt Nam thành công muôn năm!”. Câu nói này đã trở thành lời thề bất tử, khẳng định tinh thần trung thành tuyệt đối với Đảng, với dân tộc.

Trước đó, trong những ngày ở ngục tối, đồng chí cũng đã khắc lên tường bằng máu những vần thơ kiên trinh: “Dù đánh, dù treo, càng kiên quyết. Dù kìm, dù kẹp, chẳng sai lời. Hy sinh phấn đấu vì nhiệm vụ. Triệt để thực hành chết mới thôi”. Đó là "bản tuyên ngôn" bằng máu, khắc sâu khí phách của một nữ chiến sĩ cộng sản mẫu mực.

Đồng chí Lê Duẩn - Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng khi nhắc tới cuộc đời hoạt động của đồng chí Nguyễn Thị Minh Khai đã viết: “Tôi đã gặp và làm việc với nhiều cán bộ nữ, nhưng chưa thấy ai có ý thức vươn lên gánh vác vai trò lãnh đạo cách mạng như đồng chí Minh Khai”.

Đồng chí Nguyễn Thị Minh Khai là tấm gương trung kiên, là hình ảnh hội tụ của trí tuệ, bản lĩnh và đức hy sinh. Từ mảnh đất xứ Nghệ, đồng chí đã bước ra quốc tế, đem tiếng nói của phụ nữ và của dân tộc Việt Nam vang vọng diễn đàn thế giới. Từ diễn đàn quốc tế, đồng chí trở về trực tiếp lãnh đạo phong trào công nhân, phụ nữ Nam Bộ. Và trước pháp trường của kẻ thù, đồng chí khắc họa chân dung bất tử của người cộng sản.

Mãi tri ân tấm gương cộng sản kiên trung

Đã trải qua hơn tám thập kỷ, kể từ ngày đồng chí Nguyễn Thị Minh Khai hi sinh, nhưng cuộc đời, sự nghiệp của đồng chí luôn là niềm tự hào của quê hương xứ Nghệ, của phong trào cách mạng Việt Nam để mãi tưởng nhớ và tri ân.

Tên đồng chí Nguyễn Thị Minh Khai được đặt cho một số trường học, tuyến đường tại Nghệ An, Thành phố Hồ Chí Minh và nhiều địa phương khác trong cả nước. Hàng loạt công trình nghiên cứu, tác phẩm văn học, điện ảnh, âm nhạc, hội thảo khoa học đã góp phần khắc họa, tôn vinh hình ảnh người nữ chiến sĩ cộng sản kiên trung.

Tại quê hương Nghệ An, Bảo tàng Nghệ An - Xô viết Nghệ Tĩnh đã sưu tầm, lưu giữ nhiều tài liệu, hiện vật, lan tỏa sâu rộng giá trị lịch sử và nhân văn của tấm gương Nguyễn Thị Minh Khai. Đặc biệt, năm 2012, Nhà Lưu niệm Nguyễn Thị Minh Khai được khánh thành, đưa vào sử dụng theo chủ trương Ban Bí thư Trung ương Đảng.

Đây trở thành “địa chỉ đỏ” về nguồn, tri ân, đồng thời là nơi giáo dục truyền thống yêu nước và cách mạng của quê hương, đất nước nói chung và tấm gương sáng ngời về trí tuệ, bản lĩnh, ý chí kiên trung, lòng yêu nước nồng nàn của chị Nguyễn Thị Minh Khai nói riêng cho các tầng lớp nhân dân.

Nhân dịp kỷ niệm 115 năm ngày sinh đồng chí Nguyễn Thị Minh Khai (30/9/1910 - 30/9/2025); lãnh đạo tỉnh và nhiều sở, ngành, cơ quan, đơn vị và cá nhân đã đến Nhà lưu niệm đồng chí Nguyễn Thị Minh Khai dâng hoa, dâng hương bày tỏ tấm lòng tri ân; đồng thời, tổ chức các hoạt động giáo dục truyền thống, khẳng định sự tiếp nối truyền thống cách mạng của đồng chí Nguyễn Thị Minh Khai và các thế hệ cha ông để nỗ lực, phấn đấu, đóng góp vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Bảo tàng Nghệ An - Xô viết Nghệ Tĩnh cũng phối hợp với Ban quản lý di tích tỉnh Nghệ An tổ chức trưng bày chuyên đề: “Cuộc đời và sự nghiệp cách mạng của đồng chí Nguyễn Thị Minh Khai” - nữ chiến sĩ cộng sản kiên trung, người con ưu tú của quê hương xứ Nghệ, nguyên Bí thư Thành ủy Sài Gòn - Chợ Lớn, nhân kỷ niệm 115 năm ngày sinh của đồng chí Nguyễn Thị Minh Khai. Trưng bày diễn ra từ ngày 23/9 đến 20/10, tại Nhà Lưu niệm đồng chí Nguyễn Thị Minh Khai, số 52 Quang Trung, phường Thành Vinh, tỉnh Nghệ An.

Cô giáo Phan Thị Hương – Phó Bí thư Chi bộ, Phó Hiệu trưởng Trường THCS Nguyễn Thị Minh Khai (xã Hưng Nguyên Nam, Nghệ An) bày tỏ: “Được học tập, công tác trong ngôi trường mang tên Anh hùng liệt sĩ Nguyễn Thị Minh Khai vừa là niềm vinh dự, tự hào lớn lao, vừa là trách nhiệm thiêng liêng. Mỗi cán bộ, giáo viên của trường không ngừng đổi mới, sáng tạo trong quản lý và giảng dạy, đồng thời rèn luyện phẩm chất, lối sống để làm gương sáng cho học trò. Các em học sinh cũng nỗ lực học tập, trau dồi tri thức, rèn luyện bản lĩnh để góp sức xây dựng quê hương, đất nước”.

Bày tỏ sự cảm phục về tinh thần và khí phách của đồng chí Nguyễn Thị Minh Khai, đồng chí Hoàng Thị Thu Hiền – Phó Chủ tịch Ủy ban MTTQ Việt Nam tỉnh, Chủ tịch Hội LHPN tỉnh Nghệ An chia sẻ: Với phụ nữ Nghệ An, đồng chí Nguyễn Thị Minh Khai là một tấm gương phụ nữ xuất sắc, vượt lên mọi gian khổ để nuôi chí lớn, tham gia cách mạng và trở thành nhà lãnh đạo quan trọng của Đảng trong những năm tháng đầy cam go của cách mạng Việt Nam.

Cuộc đời và sự nghiệp cách mạng của đồng chí Nguyễn Thị Minh Khai khép lại ở tuổi 31, nhưng tấm gương chiến đấu kiên cường và sự hy sinh của đồng chí vì độc lập dân tộc và lý tưởng cộng sản mãi trường tồn với non sông đất nước, sống mãi trong trái tim bao thế hệ người Việt Nam.

Đồng chí là niềm tự hào của quê hương Nghệ An, là biểu tượng sáng ngời của phụ nữ Việt Nam, là minh chứng trường tồn rằng trí tuệ, bản lĩnh và lòng yêu nước có thể vượt qua mọi gian khổ, để ngọn cờ cách mạng luôn ngời sáng. Đây cũng chính là động lực, niềm tin để Đảng bộ và nhân dân Nghệ An nói chung, phụ nữ Nghệ An nói riêng tiếp tục nỗ lực, chung tay xây dựng quê hương, đất nước vững bước trong kỷ nguyên mới".

Tỉnh Nghệ An tổ chức dâng hoa, dâng hương tưởng niệm nữ chiến sĩ cách mạng Nguyễn Thị Minh Khai