Khắc phục tình trạng đổ dồn trách nhiệm lên Thủ tướng

Tiếp tục chương trình làm việc, sáng 30/9, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến về dự án Luật tổ chức Chính phủ (sửa đổi). Cơ bản các ý kiến đánh giá cao sự chuẩn bị của Chính phủ, đặc biệt trong việc cụ thể hóa những điểm mới trong Hiến pháp 2013. Tuy nhiên, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cũng đề nghị Ban soạn thảo cần tiếp tục nghiên cứu, gia cố thêm trước khi trình Quốc hội tại kỳ họp tới.

Thẩm quyền phải đi đôi với trách nhiệm

Ủy ban Pháp luật của Quốc hội- cơ quan thẩm tra dự án luật cho rằng các nội dung thể hiện trong dự thảo Luật về cơ bản vẫn kế thừa cách tiếp cận trong Luật hiện hành mà chưa đưa ra được những nội dung mới thực sự mang tính đột phá để có thể thực hiện được mục tiêu, quan điểm đã được đề ra như trong Tờ trình của Chính phủ, đáp ứng yêu cầu mới về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn mới của Chính phủ trong giai đoạn hiện nay và về sau.

Bộ trưởng Bộ Nội vụ Nguyễn Thái Bình trình bày Tờ trình dự thảo Luật Tổ chức Chính phủ sửa đổi

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội - ông Phan Trung Lý đề nghị rà soát nội dung dự thảo Luật bám sát với các mục tiêu, quan điểm nêu trên để thể chế hóa được đầy đủ và chính xác quy định và tinh thần của Hiến pháp về phân công, phối hợp trong việc thực hiện quyền lực nhà nước, về chức năng, nhiệm vụ của Chính phủ với tư cách là cơ quan hành chính nhà nước cao nhất, thực hiện quyền hành pháp và là cơ quan chấp hành của Quốc hội.

Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng đề nghị làm rõ vai trò của Chính phủ trong bảo vệ Hiến pháp cũng như cụ thể trách nhiệm: “Có thẩm quyền đi với có trách nhiệm. Nói về quyền nhưng trách nhiệm không thấy nói. Trách nhiệm thi hành Hiến pháp, mà thi hành không tốt thì có chịu trách nhiệm không, chịu trách nhiệm trước ai? Mối quan hệ với Chủ tịch nước mới nói một chiều”.

Phó Chủ tịch Quốc hội Huỳnh Ngọc Sơn cũng cho rằng dự thảo Luật nêu quyền hạn khá rõ nhưng nêu trách nhiểm của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, các Phó Thủ tướng chưa rõ; đồng thời đặt vấn đề “có cơ chế từ chức không, báo chí nêu rất nhiều, giờ đổi mới có nêu không?”.

Giải trình tại phiên họp, Bộ trưởng Bộ Nội vụ Nguyễn Thái Bình cho biết, trách nhiệm của Chính phủ về bảo vệ và thực hiện Hiến pháp là nội dung mà Ban soạn thảo hết sức lưu ý. Trong dự thảo luật cũng đã thể hiện như quy định Chính phủ trình Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội để ban hành Luật, pháp lệnh; chức năng thẩm định tính hợp hiến, hợp pháp của các dự án luật, pháp lệnh, văn bản quy phạm pháp luật thuộc Chính phủ ban hành. Chính phủ thành lập hội đồng thẩm định, đánh giá tác động ban hành luật, pháp lệnh, nghị định; kiểm tra thực hiện văn bản quy phạm pháp luật để đảm bảo không trái với Hiến pháp. Tiếp thu ý kiến trong Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Ban soạn thảo sẽ tiếp tục nghiên cứu để thể hiện rõ hơn.

Cụ thể phân quyền để làm rõ trách nhiệm

Chủ nhiệm Phan Trung Lý cũng cho rằng quy định về nhiệm vụ, quyền hạn của Thủ tướng Chính phủ trong dự thảo Luật chưa tương xứng với vị trí, vai trò của Thủ tướng Chính phủ vừa với tư cách là người đứng đầu Chính phủ vừa với tư cách là thiết chế hiến định có thẩm quyền riêng. Do đó, Ủy ban đề nghị nên xây dựng một Chương quy định về: địa vị pháp lý của Thủ tướng; cơ chế bầu Thủ tướng; thẩm quyền của Thủ tướng; mối quan hệ giữa Thủ tướng Chính phủ với Chính phủ và với các thành viên khác của Chính phủ.

Ngoài ra, Dự thảo chưa cụ thể hóa được trách nhiệm của Thủ tướng Chính phủ “Thực hiện chế độ báo cáo trước Nhân dân thông qua các phương tiện thông tin đại chúng về những vấn đề quan trọng thuộc thẩm quyền giải quyết của Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ” đã được Hiến pháp quy định. Đồng thời, các quy định này phải khắc phục được tình trạng dồn trách nhiệm lên Thủ tướng Chính phủ.

Ủy ban Pháp luật cũng đề nghị làm rõ vai trò quản lý nhà nước là của Bộ, cơ quan ngang bộ hay của Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ, để từ đó có cơ sở xác định rõ vai trò của cá nhân hay tập thể, đồng thời cũng là để xác định thẩm quyền và quy định rõ trách nhiệm trong việc quản lý nhà nước về ngành, lĩnh vực được phân công. Bên cạnh đó, có ý kiến đề nghị bổ sung quy định về số lượng Thứ trưởng, Phó Thủ trưởng cơ quan ngang bộ.

Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Nguyễn Văn Hiện và Chủ nhiệm Ủy ban Về các vấn đề xã hội Trương Thị Mai đề nghị cần tập trung làm rõ cả về lý luận và thực tiễn để cụ thể hóa: Thế nào là cơ cơ quan hành chính nhà nước cao nhất? Thực hiện quyền hành pháp ở những điểm nào? Là cơ quan chấp hành của Quốc hội thì tính chấp hành ra sao?

Ông Nguyễn Văn Hiện cũng cho rằng phân quyền giữa Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng chưa được thể hiện rõ: “Thẩm quyền phải rành mạch, Chính phủ làm cái gì, Thủ tướng, Bộ trưởng làm gì. Ngoài ý kiến bàn bạc xin ý kiến tập thể, còn lại Bộ trưởng phải chịu trách nhiệm. Phải phân định chuyên môn hóa chứ không phải Thứ trưởng cứ giúp việc còn dồn trách nhiệm lên Bộ trưởng”.

Cho rằng khắc phục vướng mắc trong Luật này chưa có sự đột phá, ngay cả một số điều luật phản ánh nguyên văn Hiến pháp mà chưa cụ thể hóa, Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính- Ngân sách Phùng Quốc Hiển nhấn mạnh: ‘Chúng ta phải đưa ra được nguyên tắc, tiêu chuẩn thành lập cấp Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ quan trực thuộc Chính phủ. Dự thảo luật ghi rất đơn giản, không thể hiện được yêu cầu đặt ra.

Chưa làm rõ được mô hình tổ chức chính quyền địa phương

Cho ý kiến về Luật Tổ chức chính quyền địa phương, chiều 30/9, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho rằng việc ban hành Luật này không chỉ nhằm khắc phục những bất cập, tồn tại của Luật tổ chức Hội đồng nhân dân (HĐND) và Ủy ban nhân dân (UBND) sau 11 năm thi hành mà còn nhằm cụ thể hóa những quy định mới của Hiến pháp và chủ trương, chính sách của Đảng về đổi mới tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương nhằm nâng cao quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm và hiệu lực, hiệu quả quản lý của chính quyền địa phương.

Nhấn mạnh việc quy định mô hình tổ chức chính quyền địa phương là vấn đề hệ trọng của quốc gia, nhưng nhiều ý kiến cho rằng dự thảo Luật chưa làm rõ. Điều này cũng dẫn đến các quy định liên quan chưa cụ thể và chưa thuyết phục.

Phiên họp Ủy ban Thường vụ Quốc hội chiều 30/9

Theo Tờ trình do Bộ trưởng Bộ Nội vụ Nguyễn Thái Bình trình bày, cụ thể hóa quy định của Hiến pháp, dự thảo Luật trình 2 phương án về mô hình tổ chức chính quyền địa phương.

Phương án 1 quy định HĐND và UBND được tổ chức ở các đơn vị hành chính tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương, huyện, thị xã, thành phố thuộc tỉnh, đơn vị hành chính tương đương thuộc thành phố trực thuộc trung ương, xã, thị trấn; ở quận, phường tổ chức UBND mà không tổ chức HĐND, chức năng đại diện, giám sát, quyết định các vấn đề ở địa phương do HĐND thành phố, thị xã đảm nhiệm.

Phương án 2 là HĐND, UBND được tổ chức ở các đơn vị hành chính tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương, huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh, đơn vị hành chính tương đương thuộc thành phố trực thuộc trung ương, xã, phường, thị trấn.

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Phan Trung Lý nhấn mạnh, mô hình tổ chức chính quyền địa phương là vấn đề hệ trọng nên phải được Quốc hội thảo luận, cân nhắc thận trọng trên cơ sở tổng kết việc thực hiện chủ trương của Đảng thí điểm một số nội dung về tổ chức chính quyền đô thị và kết quả tổng kết thực hiện Nghị quyết 26 của Quốc hội, đáp ứng yêu cầu tổ chức chính quyền địa phương phù hợp với đặc điểm nông thôn, đô thị, hải đảo, đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt và nguyên tắc phân định thẩm quyền giữa trung ương và địa phương và giữa các cấp chính quyền địa phương.

Ủy ban Pháp luật tán thành việc trình Quốc hội 2 phương án về mô hình tổ chức chính quyền địa phương nhưng đề nghị cần nêu rõ ưu, nhược điểm của từng phương án.

Ngoài ra, Ủy ban Pháp luật đề nghị, theo quy định của Hiến pháp, Luật tổ chức chính quyền địa phương cần làm rõ các khái niệm “chính quyền địa phương” và “cấp chính quyền địa phương”, để từ đó xác định được ở những loại đơn vị hành chính nào thì tổ chức “cấp chính quyền địa phương” (gồm HĐND và UBND) và ở đơn vị hành chính nào không tổ chức cấp chính quyền địa phương.

Trường hợp tổ chức “cấp chính quyền địa phương” gồm HĐND và UBND tại đơn vị hành chính thì dự thảo Luật phải làm rõ mối quan hệ giữa HĐND và UBND cùng cấp để thể hiện sự gắn kết, thống nhất giữa các cơ quan này dưới một hình thức mới là cấp chính quyền địa phương. Trường hợp không tổ chức cấp chính quyền ở đơn vị hành chính như quận, phường thì dự thảo Luật cần làm rõ tên gọi của cơ quan hành chính và mối quan hệ của cơ quan này với chính quyền địa phương cấp trên.

Ý kiến của cơ quan thẩm tra cũng đề nghị cần cụ thể những điểm chung và khác biệt cơ bản về tính chất, đặc điểm của địa bàn nông thôn, đô thị, hải đảo để xác định nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương ở những đơn vị hành chính này, từ đó mới xây dựng mô hình tổ chức chính quyền địa phương phù hợp với đặc điểm nông thôn, đô thị, hải đảo. Theo ông Phan Trung Lý, trong Tờ trình chưa làm rõ những đặc điểm này, đồng thời cũng chưa lý giải thấu đáo vì sao không tổ chức HĐND ở quận, phường trong khi các đơn vị hành chính tương đương khác cũng có tính chất đô thị như thị xã, thành phố thuộc tỉnh, đơn vị hành chính tương đương thuộc thành phố trực thuộc trung ương, thị trấn vẫn tổ chức HĐND?

Ủy ban Pháp luật cũng cho rằng Dự thảo Luật vẫn gọi tên cơ quan hành chính ở nơi không tổ chức HĐND là UBND, là cơ quan đại diện của UBND cấp trên trực tiếp tại địa bàn, chịu trách nhiệm trước cơ quan hành chính cấp trên (khoản 2 Điều 9 phương án 1) sẽ dẫn đến trường hợp mặc dù cùng có tên gọi là UBND nhưng vị trí, tính chất, thẩm quyền của UBND ở nơi tổ chức HĐND và nơi không tổ chức HĐND có sự khác nhau rõ rệt (cơ quan đại diện của UBND cấp trên, do UBND bổ nhiệm, cách chức.., trong khi UBND ở cấp chính quyền địa phương do HĐND cùng cấp bầu - Điều 114 Hiến pháp).

Không những thế, UBND ở nơi tổ chức HĐND phải chịu trách nhiệm trước HĐND cùng cấp và cơ quan hành chính nhà nước cấp trên trong khi UBND ở nơi không tổ chức HĐND chỉ phải chịu trách nhiệm trước cơ quan hành chính cấp trên. Theo Ủy ban Pháp luật, điều này có thể sẽ gây ra nhiều khó khăn, phức tạp trong cách hiểu và cách thức quy định về nhiệm vụ, quyền hạn của UBND tại các văn bản quy phạm pháp luật khác (cả hiện hành lẫn các văn bản sẽ được ban hành sắp tới).

Theo Phó Chủ tịch Nguyễn Thị Kim Ngân, một số điểm mới trong Hiến pháp chưa được thể chế rõ nhưng trong luật này; đồng thời đề nghị Ban soạn thảo rà soát để đảm bảo thống nhất trong hệ thống luật, đặc biệt là các luật tổ chức.

Việc xác định mô hình chính quyền địa phương thế nào là rất quan trọng vì quyết định phân công thẩm quyền. Do đó, Phó Chủ tịch Quốc hội đề nghị Tờ trình phải nói cho được ưu nhược điểm, thuận lợi và khó khăn để trình Quốc hội xin ý kiến.

Chủ nhiệm Ủy ban Quốc phòng- An ninh Nguyễn Kim Khoa đặt vấn đề Hiến pháp quy định công dân bình đẳng về quyền lợi và nghĩa vụ, việc có nơi tổ chức và nơi không tổ chức HĐND có xâm phạm gì quyền này không?

Phát biểu về nội dung này, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng nhấn mạnh, theo quy định tại Điều 111 của Hiến pháp thì chính quyền địa phương được tổ chức ở các đơn vị hành chính của nước Cộng hòa XHCN Việt Nam; cấp chính quyền địa phương gồm có HĐND và UBND được tổ chức phù hợp với đặc điểm nông thôn, đô thị, hải đảo, đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt do luật định. Do đó, Luật này phải thể chế hóa.

Nhấn mạnh về thời gian hoàn thành dự án luật, Chủ tịch Quốc hội đề nghị Ban soạn thảo tiếp thu ý kiến của Ủy ban thường vụ Quốc hội, làm rõ thêm để trình Quốc hội thảo luận, sau đó hoàn chỉnh báo cáo Trung ương.

Theo VOV