Khám phá Mường Quàng - Bài 4: Hội "Cắng Kím" và chuyện tình nàng Nguộc

(Baonghean) - Truyền thuyết kể rằng xưa, nàng Nguộc ở bản Cu (Quang Phong – Quế Phong) có làn da trong suốt như nước suối ban mai. Còn ở bản Tỉn Pu có đồi sim ghi dấu sự kiện nàng Đỏn bị con trăn bắt. Chồng nàng là Tạo Hiền từ đó không chịu lấy ai nữa. Sau này trai gái lên đồi sim mở hội “Cắng Kím” với mong muốn có một mối tình chung thủy như nàng Đỏn, Tạo Hiền.

Bản Cu nơi có miếu thờ nàng Nguộc.
Bản Cu nơi có miếu thờ nàng Nguộc.
Hẹn nhau vào mùa sim chín
Những chuyện tình đẹp bao giờ cũng có sức sống bền lâu và mối tình của Tạo Hiền và nàng Đỏn cũng vậy. Người Mường Quàng vẫn truyền tai nhau rằng: Ngọn đồi sim ở bản Tỉn Pu là nơi năm xưa nàng Đỏn bị con trăn lớn ăn thịt, chàng Tạo Hiền chờ mong thương nhớ trong nỗi cô quạnh.
Đó là văn tắt câu chuyện của ông Lô Văn Quỳ ở bản Tỉn Pu, xã Quang Phong kể cùng chúng tôi trong một ngày chớm sang thu. Ông bảo rằng trên ngọn đồi tên gọi Tẻn Nêu là nơi ngày trước trai gái Mường Quàng và những mường lân cận tụ tập mở hội ném còn, múa sạp vào mùa sim chín. Người bản địa gọi ngày này là Cắng Kím, hội hái sim để tưởng nhớ nàng Đỏn và chàng Tạo Hiền trong câu chuyện xưa nghe vừa hư, vừa thực.
Chuyện kể rằng, ngày xưa ở bản Tỉn Pu, Mường Quàng có nàng Đỏn đẹp người, tốt nết. Nàng có nước da như trứng bóc nên mới có tên gọi như vậy. Đến tuổi lấy chồng, trai mường xa, bản gần đến cầu hôn, nàng chẳng ưng ai. Cho đến này nàng gặp Tạo Hiền là con quý tộc ở mường Cắm Lứ, tài năng hiền hậu mới chịu xiêu lòng. 
Tạo Hiền cho ông bà mối đến hỏi nàng Đỏn làm vợ. Cha mẹ nàng lại không dám ưng thuận vì lo ngại con gái mình không biết làm dâu quý tộc. Tình cảm giữa nàng Đỏn vào Tạo Hiền thì ngày càng thắm thiết. Thương con, cha mẹ nàng liền chấp nhận cho Tạo Hiền đón nàng Đỏn về làm vợ mà không cần sính lễ, chỉ yêu cầu chàng phải vượt qua thử thách cõng nàng vượt qua ngọn núi Pù Kẹp cao nhất Mường Quàng. Tạo Hiền vui vẻ nhận lời và cõng nàng Đỏn tức tốc vượt núi. 
Trước khi lên đường, nàng Đỏn lo ngại chồng sẽ khát nước nên đã nhúng ướt mái tóc của mình để lấy nước cho chàng uống. Đến ngọn đồi Tẻn Nêu, nàng bảo chàng dừng nghỉ thì mái tóc đã khô rong vì nắng nóng. Nàng Đỏn bảo chồng ngồi chờ để mình xuống suối lấy nước. Đang múc nước thì con trăn lớn nuốt nàng vào bụng. Tạo Hiền chờ không thấy vợ trở lại mới về bản báo tin dữ. Dân bản đi tìm thấy con trăn nằm ngủ cạnh suối liền dùng tên độc bắn chết mổ lấy xác nàng Đỏn ra. Tạo Hiền đưa vợ lên đồi Tẻn Nêu chôn cất, từ đó ở vậy không lấy ai nữa. Về sau ngọn đồi nơi nàng Đỏn nằm nghỉ mọc lên thứ cây có hoa tím biếc, chính là loài hoa sim.
Ông Quỳ nhớ lại: Ngày trước mỗi khi sim trên đồi chín, thường là Rằm tháng Bảy trai gái Mường Quàng lại rủ nhau lên đồi Tẻn Nêu mở hội hát giao duyên và múa sạp… Trai gái ở những bản mường xa cũng chờ đến ngày này về chơi hội với mong ước có được mối tình đẹp như nàng Đỏn và chàng Tạo Hiền. 
Chuyện nàng Nguộc
Một ngọn đồi khác ở bản Cu (Quang Phong – Quế Phong) có ngôi miếu thờ nàng Nguộc. Ông Lang Văn Ngọ, người cung cấp thông tin chính về chuyên đề này kể rằng: Nàng là con gái của tạo mường tên là Biên Cu, sinh ra đã có sẵn bản chất thông minh, chăm chỉ thêu thùa lại còn đem nghề này truyền dạy lại cho dân bản, nên được nhiều người quý mến. Nàng Nguộc có nước da kỳ lạ, trong suốt như thủy tinh, nên nhiều người vì thế mà yêu thích, muốn cầu hôn. 
Ngày ấy trong vùng có một viên tướng Tàu tên gọi Lưu Thông đến vùng Mường Quàng khai thác mỏ. Lưu Thông có con trai tên gọi Lưu Phú. Ông Biên Cu thấy người Tàu khai thác vàng nên tìm cách làm quen cốt để thu lợi. Sẵn mối quan hệ với tạo mường, Lưu Phú thường ghé thăm nhà ông Biên Cu. Những cuộc gặp với nàng Nguộc khiến anh chàng nảy sinh tình cảm. Dù không nói ra nhưng nàng Nguộc cũng thầm cảm mến người con trai phương Bắc tài hoa nhưng không biết tỏ rõ tình ý thế nào. Nàng Nguộc buồn phiền lăn ra ốm, Lưu Phú là người giỏi thuốc thang nên đến chăm sóc từ đó hai người có cơ hội gần gũi.
Lưu Thông biết chuyện tình cảm của con trai với người con gái bản địa, không ngăn cấm cũng không cho cưới hỏi. Ông ta chỉ lao vào việc vơ vét của cải. Lưu Phú không cưới được nàng Nguộc nhưng tình cảm thắm thiết giữa hai người thì ai cũng biết. Của cải vật chất làm ra chàng không đem về nước mà bỏ ra thuê người khai hoang ruộng nước, đào mương máng, đắp đập cho người dân sản xuất nông nghiệp. Lưu Phú được người dân trong vùng nể trọng.
Đến ngày nọ, nàng Nguộc bị một trận sốt rét, Lưu Phú lại trổ tài cứu chữa nhưng không qua khỏi. Cái chết của nàng khiến chàng đau buồn rồi cũng lâm bệnh mà chết theo. Người dân thương tình lại nhớ công đức giúp Mường Quàng khai khẩn ruộng đất và truyền nghề thêu thùa của cặp đôi tình nhân. Lưu Phú được chôn cất ở bản Xàn, nay là bản Hủa Khổ còn nàng Nguộc thì chôn cất trên ngọn đồi ở bản Cu. Từ đồi cao, nàng Nguộc có thể trông về chốn yên nghỉ của người yêu.
Chúng tôi tìm đến bản Hủa Khổ nhưng chẳng ai còn biết vị trí ngôi mộ của Lưu Phú ở đâu nữa. Ông Lang Văn Lâm trú bản Cu cho biết bản thân là hậu duệ đời thứ 9 của bà Nguộc. Ông kể một giai thoại có nhiều khác biệt so với câu chuyện của ông Lang Văn Ngọ về nàng Nguộc. Ông Lâm kể rằng ngày ấy bà Nguộc có nước da trong suốt nên có “tạo mường” người Kinh yêu thích. Nàng không chấp nhận nên bị người này săn đuổi khắp nơi. Nàng phải chạy lên ngọn núi Kết Lịn nơi có bản của người Khơ mú để sinh sống. Bà còn làm cho mình xấu đi bằng cách bôi tro bếp lên mặt nhưng vẫn lộng lẫy hơn hết thảy gái bản. “Tạo mường” người Kinh cũng không buông tha, nàng Nguộc lại một lần nữa phải trốn chạy cuối cùng chết bệnh ở bản Na Cấn thuộc xã Cắm Muộn ngày nay. Thấy người đẹp chết thảm, vị quan nọ ân hận, đau buồn rồi cũng chết theo.
Ông Lang Văn Lâm cho biết hàng năm cứ vào một ngày đẹp đầu tháng Hai âm lịch dòng họ Lang và người dân bản Cu lại tổ chức cúng miếu thờ nàng Nguộc gọi là đền Miếu. Vào ngày lễ đền Miếu dân bản góp tiền mua chung 1 con lợn, mỗi nhà gói 10 cặp bánh chưng đem đến cúng cho bà để gợi nhớ công ơn đã truyền lại nghề thêu thùa cho người dân, cũng là dịp dân bản cầu mưa thuận, gió hòa, mùa màng tươi tốt, người và súc vật không bị bệnh tật. Ngày trước cứ 3 năm dân bản lại mổ trâu cúng đền. Nhận thấy việc này gây tốn kém tiền của nên dân bản đã bỏ lệ này từ nhiều chục năm nay. 
Vừa kể lại chuyện xưa của dòng họ, ông Lang Văn Lâm vừa dẫn chúng tôi lên ngọn đồi Kết Lịn, nơi có miếu thờ nàng Nguộc. Ngôi miếu được dựng tạm bợ bằng tre nứa nên chỉ sau một thời gian ngắn đã cũ nát. Ông Lâm cho biết hàng năm sắp vào ngày cúng đền người dân mới chặt tre nứa, lá cọ làm lại miếu thờ. Hiện tại con cháu trong dòng họ và dân bản chưa có điều kiện để dựng một ngôi miếu kiên cố hơn nhưng lệ cúng bà Nguộc hàng năm thì chưa bao giờ ngắt quãng. Dù có khó khăn đến đâu thì vào tháng Hai hàng năm người họ Lang và dân bản Cu cũng mổ lợn cúng đền Miếu.
HỮU VI – ĐÀO THỌ

tin mới

Lê rừng

Xã vùng cao Kỳ Sơn vào mùa thu hoạch lê rừng

(Baonghean.vn) - Những ngày này, nhiều hộ dân ở xã Tây Sơn (huyện Kỳ Sơn) đang vào mùa thu hái mắc coọc (lê rừng). Đây là một loại cây ăn quả đặc trưng của đồng bào người Mông nên rất được người mua ưa chuộng.

Lãnh đạo tỉnh Nghệ An dự Lễ khánh thành cầu dân sinh ở bản biên giới

Lãnh đạo tỉnh Nghệ An dự Lễ khánh thành cầu dân sinh ở bản biên giới

(Baonghean.vn) - Sáng 14/7, đồng chí Hoàng Nghĩa Hiếu - Phó Bí thư Tỉnh ủy tới dự Lễ khánh thành cầu dân sinh bản Phà Mựt và khởi công cầu dân sinh bản Nhôn Mai, xã Nhôn Mai, huyện Tương Dương. Đây là các công trình do lực lượng Bộ đội Biên phòng Nghệ An kêu gọi, xây dựng hỗ trợ người dân vùng biên.

Niềm vui của 35 hộ đồng bào Đan Lai ở Con Cuông

Niềm vui của 35 hộ đồng bào Đan Lai ở Con Cuông

(Baonghean.vn) - Giữa những ngày nắng gắt, 35 hộ đồng bào Đan Lai ở bản Bá Hạ, xã Thạch Ngàn, huyện Con Cuông bất ngờ đón niềm vui khi được nhận quà tặng từ đoàn công tác chính quyền các cấp và tấm lòng hảo tâm của Nhóm thiện nguyện Niềm tin.

Nghề 'bế' gừng thuê ở Na Ngoi

Nghề 'bế' gừng thuê ở Na Ngoi

(Baonghean.vn) - Gừng là một trong những loại cây trồng chủ lực ở Na Ngoi (Kỳ Sơn). Trong mùa thu hoạch gừng, lao động trên địa bàn chủ yếu đi làm ăn xa, nhiều hộ đồng bào Mông đã thuê người Thái, Khơ Mú ở các địa bàn lân cận để "bế" (thồ - PV) gừng từ nương rẫy, vận chuyển về bãi tập kết.

Hội Nguyên – điểm du lịch mới ở miền Tây Nghệ An

Hội Nguyên – điểm du lịch mới ở miền Tây Nghệ An

(Baonghean.vn) -  Được đưa vào khai thác từ năm 2022, điểm du lịch Hội Nguyên ở xã Yên Thắng, huyện Tương Dương có sức hút đối với nhiều người. Về đây, du khách được hòa mình vào sông nước, núi rừng và có được những giờ phút thư giãn, trải nghiệm thú vị.
Hơ-Mông (H’mông), Mông, Mèo: Đọc, viết sao cho đúng?

Hơ-Mông (H’mông), Mông, Mèo: Đọc, viết sao cho đúng?

(Baonghean.vn) -  Là tộc người đã định cư ở Việt Nam hơn 400 năm, với số dân gần 1,4 triệu người, đông thứ 8 trong các dân tộc ở Việt Nam, nhưng tộc danh của người Mông vẫn chưa được công chúng hiểu và đọc , viết cho đúng. Ở Việt Nam, người Mông thường được gọi là “Hơ-Mông” hoặc “Mèo” ; còn trên các văn bản viết, người ta có khi viết “H’mông”, HMông, có khi lại viết Mông, Mèo. Như vậy, đâu mới là cái tên đúng nhất về dân tộc này và vì sao lại có những cách gọi , đọc, viết khác nhau như vậy? Bài viết dưới đây của một người Mông giải thích rõ về điều này.
Mùa nước đổ dưới chân Puxailaileng

Mùa nước đổ dưới chân Puxailaileng

(Baonghean.vn) - Thời điểm này đang vào mùa nước đổ ở Puxailaileng. Bà con bước vào vụ sản xuất mới trên những thửa ruộng bậc thang. Cuộc sống, sinh hoạt và cảnh sắc dưới “nóc nhà” miền Tây xứ Nghệ hiện lên như tranh vẽ, làm xao xuyến bất cứ ai khi ghé thăm.
ff

'Trốn nắng' ở vùng sinh thái Con Cuông

(Baonghean.vn) - Dòng sông Giăng xanh mát, thác nước Khe Kèm như mát xa vào thân người tắm ở giữa vùng rừng Con Cuông (Nghệ An) là những điểm đến lý thú để du khách "trốn nắng" hiệu quả trong mùa Hè. Đến đây du khách còn được thưởng thức nhiều món ăn đặc sắc do đồng bào chế biến và hòa mình vào tiếng khèn, khắc luống cùng điệu múa sạp sôi động.
Động lực mới phát triển miền Tây

Động lực mới phát triển miền Tây Nghệ An

(Baonghean) - Động lực mới với chính quyền và người dân nơi miền Tây Nghệ An khi Quốc hội phê duyệt Nghị quyết về “Đề án tổng thể phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2030” và Chính phủ cũng đã ban hành nghị quyết triển khai thực hiện.
Món rêu đá ngày Tết

Hấp dẫn, thơm ngon món mọc rêu đáy sông gói lá chuối ngày Tết

(Baonghean) - Từ nhiều đời nay, rêu đá ở dưới đáy các sông, suối trên thượng nguồn sông Lam được người dân miền núi xứ Nghệ xem như một loại thực phẩm phục vụ đời sống hằng ngày. Đặc biệt đối với đồng bào người Thái, rêu đá còn được dùng để chế biến ra nhiều món ăn truyền thống, ngon và đặc sắc trong dịp lễ, Tết.
Người có uy tín vùng đồng bào DTTS.

Tuyên dương 200 người có uy tín tiêu biểu vùng đồng bào DTTS ở Nghệ An

(Baonghean.vn) - Những người có uy tín trong đồng bào các dân tộc thiểu số đã phát huy vai trò tích cực, có nhiều đóng góp cho công cuộc xây dựng hệ thống chính trị, phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo an ninh, quốc phòng của tỉnh nói chung và các huyện miền núi nói riêng. Họ chính là cầu nối giữa Đảng, chính quyền với đồng bào các DTTS, nhân dân vùng miền núi.
ảnh đại diện ý kiến

Những thủ lĩnh nơi bản làng miền Tây xứ Nghệ

(Baonghean.vn) - Người có uy tín vùng đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) luôn tiên phong, đi đầu trong việc thực hiện các chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước; tuyên truyền, vận động đồng bào áp dụng các tiến bộ KHKT vào sản xuất, chăn nuôi; giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa tốt đẹp, xây dựng khối đại đoàn kết dân tộc. Về dự Hội nghị tuyên dương người có uy tín tiêu biểu trong vùng đồng bào DTTS tỉnh Nghệ An lần thứ 2, năm 2019 diễn ra vào chiều 15/10, các đại biểu gửi gắm nhiều tâm nguyện từ thực tiễn.
Có không gian vừa thoáng mát, vừa yên tĩnh dường như đã tạo cảm hứng đọc sách cho các em học sinh

Dãy nhà chờ độc đáo cho giáo viên và học sinh vùng cao Nghệ An

(Baonghean.vn) - Điểm Trường Tiểu học bản Khổi, thuộc Trường Tiểu học Tam Thái (Tương Dương - Nghệ An) chỉ có 2 phòng học, không có phòng chờ cho giáo viên và phòng đọc sách cho học sinh. Phụ huynh nơi đây đã cùng nhau góp tre, nứa, lá cọ để dựng lên những nhà chờ đẹp mắt, thân thiện.
học sinh tựu trường

Những đứa trẻ người Mông ở Nghệ An rời bản, xuống núi đến trường

(Baonghean.vn) - Cuộc sống vất vả đã “cuốn” những đứa trẻ người Mông ở Tri Lễ (Quế Phong) sớm lên nương, vào rẫy... Tuy nhiên năm gần đây, nhận thức người dân được nâng lên, người Mông đã xem việc đưa trẻ xuống núi theo học là để tiếp thu kiến thức mới, góp phần nâng cao cuộc sống, xây dựng bản làng.
Trải nghiệm chợ phiên vùng cao Tương Dương với các loại rau củ độc đáo

Trải nghiệm chợ phiên vùng cao Tương Dương với các loại rau củ độc đáo

(Baonghean.vn) - Đã từ lâu người dân khắp nơi đều biết đến chợ phiên Tam Thái (Tương Dương) là phiên chợ chuyên bày bán rất nhiều loại rau, củ, quả do bà con tự trồng hoặc thu hái ở trên nương rẫy hay khe suối. Đây không chỉ là những loại nông sản "sạch" mà còn là những vị thuốc rất tốt cho sức khỏe, nên được người dân rất ưa chuộng.
Hoạt động của bộ phận một cửa tại Chi cục thuế huyện Tương Dương. Ảnh: Phương Thúy

Huyện có 5 dự án thủy điện ở Nghệ An kiến nghị trích nguồn thuế cho địa phương

(Baonghean.vn) - Trên địa bàn huyện Tương Dương (Nghệ An) hiện có 5 dự án thủy điện nhưng việc thu thuế lại không thuộc trách nhiệm của huyện. Do đó, huyện vùng cao này đề nghị có chính sách nhằm trích lại một phần kinh phí từ nguồn thu thuế các công trình thủy điện trên địa bàn cho địa phương.