Không những khiến hàng trăm héc ta đất sản xuất nông nghiệp bị bỏ hoang, lò gạch thủ công còn gây bức xúc cho người dân bởi khói và bụi!
Gần chục lò gạch thủ công nằm san sát nhau dọc sông Kẻ Gai, giáp ranh giữa xã Hưng Đông (Thành phố Vinh) và xã Hưng Tây (Hưng Nguyên) đang tác động trực tiếp đến sản xuất nông nghiệp và sức khỏe của nhân dân 2 địa phương này. Cách ngôi nhà của gia đình ông Trần Văn Ngọ, xóm Trung Thành (xã Hưng Đông) vài chục bước chân có 2 lò gạch thủ công hoạt động. Ông Ngọ rất bức xúc: "Khói từ các lò gạch mang theo hơi nóng khiến cho các loại cây trồng khó có thể sống được. Khu vườn rộng hơn 4 sào của gia đình tôi trước đây trồng đủ loại rau màu nhưng bây giờ chỉ còn một vạt chuối cháy héo hết cả lá. Đến cả nước giếng cũng có mùi khét khói, các hộ dân ở đây đều phải lấp giếng khơi để đào giếng khoan dùng".
Lò gạch thủ công tác động xấu đến môi trường.
Trước đây, cùng gia đình ông Ngọ còn có hơn hai chục nhà nữa sống ở khu vực này, nhưng rồi hộ nào có điều kiện một chút là cố gắng để đi khỏi nơi này, mặc dù đây là mảnh đất gắn bó bao đời nay với họ. Nay chỉ còn 12 hộ trụ lại. Theo ông Ngọ thì đã có 4 người bị ung thư phổi qua đời và nhiều người mắc bệnh đường hô hấp. Ngoài ra, lúa ngoài cánh đồng cũng giảm năng suất, có mùa bị mất trắng. Ruộng lúa nhà ông Ngọ vụ nào lò gạch không đốt đạt năng suất 3 tạ/sào, còn khi lò gạch đốt thì chỉ đạt trên dưới 2 tạ, có khi mất trắng.
Ở xóm Trung Mỹ, do việc đào đất làm gạch quá sâu khiến nhiều bờ mương bị lở, ảnh hưởng đến việc cung cấp nước cho ruộng lúa. Người dân đã kiến nghị với xã, với thành phố nhiều lần về những tác động tiêu cực từ phía các lò gạch thủ công, nhưng kết quả cuối cùng vẫn chỉ mới dừng lại ở cam kết của các chủ lò gạch là không đốt lò vào thời điểm lúa lên 2 lá non và thời kỳ lúa làm đòng. Tuy vậy, ở thời điểm giá gạch lên cao, các chủ lò gạch vẫn tiến hành đốt lò và chấp nhận bồi thường sản xuất cho nhân dân, nhiều lần là 100%". Ông Nguyễn Văn Hùng- một người dân trong xóm bức xúc: "Về sản xuất là vậy, còn đối với sức khỏe của nhân dân thì ai bồi thường và chịu trách nhiệm?!".
Không riêng gì người dân ở xã Hưng Đông mà người dân ở nhiều nơi trong tỉnh cũng đang điêu đứng bởi các lò gạch thủ công. Ở xã Nghi Hoa (Nghi Lộc) thời điểm cao nhất có 18 lò gạch thủ công hoạt động. Ông Nguyễn Văn Hương - Chủ tịch UBND xã Nghi Hoa, thừa nhận: Việc gây ô nhiễm môi trường của các lò gạch thủ công trên địa bàn xã rất rõ, ảnh hưởng trực tiếp đến những người tham gia giao thông trên tỉnh lộ 534 và nhân dân xóm 1, xóm 2, xã Nghi Phương; xóm Vận Tải xã Nghi Hoa. Ngoài ảnh hưởng đến môi trường, sản xuất thì nhiều diện tích đất nông nghiệp bị khai thác trở thành ao đầm sâu không thể canh tác được. Nếu cải tạo lại cũng rất khó...".
Vườn cây của người dân quanh vùng bị cháy lá Ông Lê Tuấn Anh - Chủ nhiệm khoa Y tế lao động và Bệnh nghề nghiệp, Trung tâm y tế Dự phòng tỉnh: Xét về góc độ sức khỏe thì hoạt động của lò gạch thủ công có ảnh hưởng rất xấu. Trước hết, lao động trực tiếp làm việc tại các lò gạch thủ công thường không có các trang thiết bị bảo hộ lao động, trong một môi trường đầy ô nhiễm từ tiếng ồn, nhiệt độ, bụi, đến khí độc. Khi lò được đốt, không chỉ người lao động trong các lò gạch mà nhân dân quanh vùng cũng phải gánh chịu sự ô nhiễm của khói, bụi và khí từ việc đốt than, đất sét, nhất là khí độc CO, gây choáng, ngạt thở, thậm chí là ngất xỉu cho người hít thở phải; khí oxít xilích gây bệnh bụi phổi xilích nghề nghiệp và các loại bệnh liên quan về đường hô hấp như viêm phế quản mãn tính, viêm đường hô hấp... 
Việc duy trì sản xuất lò gạch thủ công đã biến hàng trăm héc ta diện tích đất nông nghiệp có hàm lượng chất đất tốt sang dạng hoang hóa. Riêng xã Hưng Đông (Thành phố Vinh) có khoảng trên 10 héc ta và xã Nghi Hoa (Nghi Lộc) là trên 15 héc ta. Ông Doãn Trí Tuệ - Nguyên Trưởng phòng Kỹ thuật, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, khẳng định: "Đất lấy để làm gạch nung phải là vùng đất sét, loại đất này sản xuất lúa rất tốt. Nếu trồng lúa thì bình quân mỗi héc ta cho thu hoạch 11 - 12 tấn/2 vụ/năm, tương đương 65 đến 73 triệu đồng/ha/năm. Nếu vừa trồng lúa, vừa chăn nuôi, nuôi trồng thủy sản thì giá trị thu nhập sẽ tăng thêm 10 - 15%.
Còn nếu sản xuất gạch, tuy thu nhập cao hơn, khoảng 1 - 2 tỷ đồng/ha, tùy thuộc vào tầng đất sét khai thác 1 mét hoặc 2 mét, (bằng 10 - 20 năm sản xuất lúa hoặc sản xuất lúa kết hợp với chăn nuôi), nhưng diện tích sản xuất gạch chỉ sử dụng có một lần, sau đó bỏ hoang mất đi diện tích trồng lúa, ảnh hưởng đến an ninh lương thực. Cũng theo ông Tuệ, hiện nay có rất nhiều công nghệ sản xuất gạch tiên tiến hoạt động rất có hiệu quả nên không nhất thiết phải duy trì lò gạch thủ công cổ xưa và rất lạc hậu trong thời đại hiện nay.
Ảnh hưởng lớn nhất từ các lò gạch thủ công, đó là môi trường và sức khỏe của nhân dân. Ông Bạch Hưng Cử - Trưởng phòng Thẩm định và đánh giá tác động môi trường, Chi cục Bảo vệ môi trường tỉnh, khẳng định: Xét về góc độ môi trường thì lò gạch thủ công đã, đang gây tác động rất xấu đến môi trường. Việc sử dụng củi để đốt lò còn dẫn đến hành vi khai thác rừng làm giảm độ che phủ của rừng và việc đốt than sẽ thải một lượng CO2 lớn, đó là một trong các nguyên nhân gây hiệu ứng nhà kính và biến đổi khí hậu. Đó còn là việc sử dụng tài nguyên đất không hợp lý, gây lãng phí rất lớn.
Mai Hoa
