“Miền ký ức” của một cựu tù Phú Quốc

(Baonghean) - Hàng ngày, người dân các xã vùng trung tâm huyện Diễn Châu (Nghệ An) thường thấy một người đàn ông độ tuổi 60 miệng lẩm bẩm một mình, đầu đội mũ kê-pi đi lang thang trên các nẻo đường. Mặc cho những người xung quanh đang tất bật trong cuộc mưu sinh, ông vẫn đi và sống trong “thế giới riêng” của mình. Người đàn ông ấy, có tên là Thái Mai Toản, một cựu tù Phú Quốc...

Người lính trận trở về

Chúng tôi tìm về xóm 4, xã Diễn Thành (Diễn Châu) để tìm gặp ông Thái Mai Toản. Ngôi nhà nhỏ bé, xập xệ nằm ở cuối xóm, phía trong chỉ có độc một chiếc giường đơn sơ và mấy bộ quân phục cũ kỹ. Thấy người lạ bước vào, ông ngồi co rúm lại, rồi bất chợt rút một khẩu súng ngắn bằng nhựa chĩa thẳng vào chúng tôi và hô “Pằng! Pằng! Pằng!”. Rất may, đúng lúc ấy ông Thái Mai Tư, em trai ông Toản đến trấn tĩnh người anh của mình rằng: “Họ là khách của nhà ta”. Nhìn người khách lạ, ông Toản chợt nở một nụ cười rồi nắm tay thật chặt. Trên khuôn mặt của người đàn ông gần như mất hết trí nhớ ấy vẫn còn đọng lại vẻ đẹp trai và thông minh qua ánh mắt sáng, vầng trán cao và sống mũi dọc dừa.

 Nhìn người anh trai một cách xót xa, ông Thái Mai Tư chia sẻ: “Anh Toản sinh năm 1951, trước tôi 2 năm. Ngày anh lên đường nhập ngũ, tôi vẫn còn đi học. Rồi tôi cũng vào chiến đấu ở chiến trường miền Nam và không có tin tức gì của anh. Miền Nam hoàn toàn giải phóng (1975), tôi trở về quê thì anh vẫn chưa về, gia đình cũng không có tin tức gì của anh. Ai cũng nghĩ là anh đã hy sinh ở chiến trường”. Rồi một ngày cuối năm 1976, người dân xã Diễn Thành bỗng thấy một người mặc bộ quân phục cũ sờn, vai mang ba lô, chân đi dép cao su, miệng vừa cười vừa nói lảm nhảm hỏi tìm nhà bà Trương Thị Kiểm (mẹ đẻ của anh em ông Tư). Cả gia đình mừng rỡ, lúc đầu không tin nổi là ông Toản có thể trở về sau cuộc chiến tranh, sau khoảng thời gian 5 năm bặt vô âm tín. Nhưng rồi “niềm vui ngắn chẳng tày gang”, các thành viên trong gia đình chợt òa khóc khi nhận ra người thân của mình trí nhớ không còn vẹn nguyên, cứ quên quên nhớ nhớ, và chỉ nói những lời ngây ngô không ai hiểu nổi...

Ông Toản với “miền ký ức” của riêng mình.

Người lính ấy trở về quê hương khi các anh chị em trong gia đình đã yên bề gia thất, bố mẹ lúc ấy đã già. Trong căn nhà nhỏ bé nép mình bên mé sông, hàng ngày vợ chồng ông Thái Bá Viên và bà Trương Thị Kiểm dù đã già yếu nhưng vẫn tất bật, tảo tần làm lụng để nuôi người con trai luôn sống trong “miền ký ức”. Bố mẹ lần lượt qua đời, ông Thái Mai Tư quyết định đưa người anh trai về nhà để tiện chăm sóc. Lúc đầu ông Toản nhất quyết không chịu rời khỏi nhà. Có lẽ ngôi nhà nhỏ xập xệ và bãi sông, bờ biển đã gắn bó với tuổi thơ, đã kết đọng trong tâm tưởng nên ông Toản không muốn rời xa.

Quá thương người anh trai của chồng, bà Cao Thị Liên (vợ ông Tư) bàn với chồng phải xô đổ căn nhà xập xệ ấy để ông Toản không còn chỗ ra vào và may chăng ông mới chịu vào ở trong làng. Vợ chồng ông Tư hết sức đau lòng, đã rỏ những giọt nước mắt khi tự tay xô đổ nơi đi về của người anh trai. Sau một ngày lang thang khắp nơi mọi chốn, trở về thấy cảnh nhà cửa tan hoang, đổ sập, ông Toản chợt thét lên: “Nhà tôi đâu rồi? Bố mẹ ơi nhà đổ mất rồi!”. Đêm đó, trời mưa gió, ông Toản mới chịu vào tá túc trong căn nhà nhỏ được anh em dựng tạm ở gần nhà người em trai của mình.

Sống với “miền ký ức”

Tưởng rằng, khi về với gia đình, quê hương, gặp lại người thân, trí nhớ của ông Thái Mai Toản sẽ từng bước được phục hồi. Nhưng ngược lại, bệnh tình của ông ngày càng nặng thêm. Đặc biệt, ông luôn lưu giữ ký ức về những ngày tháng ác liệt của chiến tranh, về sự tàn bạo của chốn ngục tù. Không chỉ bật ra những câu từ liên quan đến ký ức mà dù lúc đang ngủ hay ngồi ăn cơm hoặc đi lang thang, hễ nghe tiếng động mạnh hoặc âm thanh động cơ máy bay, ông Toản liền bật dậy, chui xuống gầm giường hoặc hào giao thông, mép tường rào để ẩn nấp. Nét mặt tái mét, chân tay ông co rúm và rút súng ngắn bằng nhựa ra tự vệ. Ông không bao giờ mặc quần áo mới, chỉ thích mặc những bộ quân phục đã cũ sờn và thích đi dép cao su.

Trong bữa ăn, ông Toản thường ăn nhanh, xong trước cả nhà và tự mình cầm bát ra giếng để rửa rồi úp ngay ngắn lên giàn. Chỉ trừ khi ngủ, còn lại trên đầu ông lúc nào cũng đội chiếc mũ kê-pi, phía trong giấu một khẩu súng lục bằng nhựa. Bốn bức tường quanh nhà bị ông Toản đục thành những lỗ nhỏ để làm lỗ châu mai, rồi dùng chiếc điếu cày làm súng chĩa ra ngoài, miệng hô: “Pằng! Pằng!”. Tóm lại, việc hàng ngày của ông Toản là đi lang thang và sống trong thế giới riêng của mình. Còn việc cơm nước, tắm giặt và thuốc thang khi trái gió trở trời do các thành viên của gia đình ông Tư lo liệu. Bà Cao Thị Liên chia sẻ: “Bình thường thì không nói làm gì, những ngày trở trời, vết thương của anh tái phát, anh la hét, vật vã trông tội nghiệp lắm!”. Có lúc, ông Toản đi lang thang 2-3 ngày không về khiến cả nhà chia nhau đi tìm khắp các hướng. 

Sau chiến tranh, cả đất nước dồn hết sức lực và trí tuệ để “hàn gắn vết thương”, xây dựng cuộc sống mới. Những người thân của ông Thái Mai Toản cũng miệt mài bươn chải để mưu sinh, để có cái ăn và để nuôi con khôn lớn, trưởng thành. Khi việc đời bắt đầu có chút rảnh rang, ông Thái Mai Tư mới có điều kiện quan tâm nhiều hơn về cuộc đời quân ngũ của người anh trai. Bởi lẽ, cuối năm 1976, ông Toản trở về nhưng trong chiếc ba lô chỉ có bộ quân phục cũ, tuyệt nhiên không hề có một thứ giấy tờ nào. Có thể nói, công việc của ông Tư lúc này như người đi tìm “bóng chim, tăm cá”.

Bằng cách chắp nối, xâu chuỗi thông tin từ những người họ hàng, bạn bè và đồng đội, ông Tư biết được anh trai mình sinh năm 1951. Thời trẻ, ông Toản nổi tiếng bởi thông minh, viết chữ đẹp và học giỏi nhất làng, lại đẹp trai nên có rất nhiều cô gái đem lòng yêu mến. Năm 1970, khi cuộc chiến tranh chống Mỹ, cứu nước bước vào giai đoạn ác liệt, cũng như bao thanh niên thời bấy giờ, Thái Mai Toản quyết định tạm gác sách bút để tình nguyện lên đường đánh giặc. Đơn vị ông thẳng tiến vào miền Nam và nghe đâu có mặt ở chiến trường Khu 9. Thông tin ban đầu thu thập được chỉ có chừng ấy, vậy từ khi nhập ngũ đến cuối 1976, ông Toản làm gì và ở đâu? May mắn đã đến với ông Tư khi được ông Cao Khải Hoàn (xã Diễn Ngọc) xác nhận anh trai mình từng bị địch bắt và giam cầm, tra tấn tại nhà tù Phú Quốc. Trên cơ sở xác nhận của ông Hoàn, ông Thái Mai Toản đã được hưởng chế độ bệnh binh 3/3.

Vòng tay yêu thương

Chúng tôi tìm đến nhà ông Cao Khải Hoàn, cựu chiến sỹ bị địch bắt và tù đày để hỏi chuyện về ông Thái Mai Toản. Hai người vốn ở cùng làng, ông Hoàn lớn hơn ông Toản 5 tuổi và tham gia quân ngũ từ năm 1965. Năm 1969, ông Hoàn không may rơi vào tay giặc và bị giam giữ hết nhà tù này đến nhà tù khác. Cuối cùng, ông bị đày ra đảo Phú Quốc cho đến ngày giải phóng hoàn toàn miền Nam. Tại đây, tình cờ ông được gặp người đồng hương là ông Thái Mai Toản. Hai người ở 2 phòng giam gần nhau, hàng ngày đi xuống nhà ăn hay ra sân thể dục vẫn thường gặp nhau. Tuy vậy, lúc đó ông Toản đã tỏ ra không còn bình thường, quên quên nhớ nhớ.

Theo suy đoán của ông Hoàn, có khả năng ông Toản bị thương ở đầu trước khi bị giặc bắt, vào tù lại bị tra tấn, đánh đập dã man nên mất hết trí nhớ. Hay tin miền Nam hoàn toàn giải phóng, anh em tù nhân ở đảo Phú Quốc đứng dậy phá bỏ xiềng xích, rồi được tàu ra đón về đất liền. Cũng từ ngày đó, ông Hoàn không còn gặp lại người bạn đồng hương. Sau khi xuất ngũ trở về hơn 10 năm, một ngày ông Hoàn tình cờ gặp lại người đồng hương từng bị tù đày ở Phú Quốc đang ngồi thẫn thờ trên bãi biển. Ông Hoàn ôm chầm lấy người bạn và hỏi có nhận ra ai nữa không, nhưng ông Toản đã không còn nhận ra người bạn tù năm xưa nữa. Khi biết tin ông Thái Mai Tư đang làm thủ tục để anh trai mình được hưởng chế độ, ông Cao Khải Hoàn đã tìm đến để cung cấp những thông tin cần thiết và xác nhận việc ông Toản từng bị địch bắt, tù đày tại đảo Phú Quốc.

Ông Toản (đội mũ) ăn cơm cùng gia đình người em trai.

Chúng tôi nhớ mãi bữa cơm trưa ăn cùng với gia đình ông Thái Mai Tư. Cả nhà đang chuyện trò rôm rả, bỗng tiếng một chiếc máy bay dân dụng đi qua, ông Toản vội buông bát đũa, vẻ mặt thất thần rồi chui xuống nấp dưới chiếc giường bên cạnh. Chờ lúc im ắng, vợ chồng ông Tư mới dỗ người anh trai của mình dậy để tiếp tục bữa ăn. Bưng bát cơm, ông Tư nghẹn ngào: “Tội lắm! Chiến tranh đã qua gần 40 năm, anh ấy vẫn chưa thoát khỏi nỗi ám ảnh về bom đạn, về tiếng gầm rú của động cơ máy bay.

Giờ đây, gia đình tôi chỉ có một nguyện vọng là được các cấp, các ngành liên quan tạo điều kiện để anh trai tôi được giám định lại tỷ lệ thương tật, để anh được hưởng sự đãi ngộ xứng đáng với những gì đã cống hiến và hy sinh. Thực tế, anh Toản không còn làm chủ được bản thân, không còn khả năng lao động và không lo được cho bản thân”. Ông Thái Mai Toản giờ là hội viên Hội Cựu chiến binh và Hội Cán bộ, chiến sỹ cách mạng bị địch bắt và tù đày. Các đồng chí, đồng đội luôn dành cho ông sự quan tâm đặc biệt, luôn mở rộng vòng tay để cùng chia sẻ nỗi thiệt thòi của người không chịu rũ bỏ ký ức chiến tranh. Chính quyền và nhân dân địa phương cũng thường xuyên quan tâm giúp đỡ hoàn cảnh của ông Toản, đem lại niềm tin cho những người thân thích của ông.

Chào tạm biệt, nhìn vẻ mặt ông Toản, chúng tôi không khỏi bùi ngùi. So với những đồng đội vĩnh viễn nằm lại nơi chiến trận, ông có cái may mắn là được trở về với làng xóm, quê hương. Nhưng điều đáng buồn, là ông đã không thể rũ bỏ được ký ức đau thương mình đã trải. Người lính ấy trở về, “không gia đình” riêng, một mình cứ thế sống với thế giới của riêng mình...