Một mô hình thích ứng với biến đổi khí hậu: Trồng đậu xen ngô
Những năm gần đây, biến đổi khí hậu (BĐKH) đã làm gia tăng các hiện tượng thời tiết cực đoan, như: Hạn hán, lũ lụt, rét đậm, rét hại, thời tiết không theo quy luật…, gây ra nhiều bất lợi đối với sản xuất nông, lâm nghiệp. Vì vậy, việc tìm ra mô hình canh tác nhằm thích ứng với các điều kiện thời tiết trên là vô cùng quan trọng.
Được sự tài trợ của tổ chức CARE tại Việt Nam, từ năm 2010, Trung tâm Nghiên cứu và phát triển nông, lâm nghiệp miền núi phía Bắc (ADC) thuộc Trường Đại học Nông - Lâm Thái Nguyên đã triển khai xây dựng một số mô hình thích ứng với BĐKH trong nông nghiệp tại 2 xã Thanh Vận và Mai Lạp (Chợ Mới - Bắc Kạn), trong đó trồng xen các loại cây để chúng hỗ trợ nhau phát triển được xác định là lựa chọn tối ưu.
Đối với mô hình trồng ngô xen đậu xanh, đánh giá qua các năm thực hiện thấy đây là mô hình hay, đem lại hiệu quả kinh tế cao, phù hợp với trình độ canh tác của người dân địa phương. Trước đây, trên nền đất không chủ động nước, người dân chỉ trồng lúa, thu nhập đạt 20 triệu đồng/ha/năm. Nay chuyển sang trồng ngô xen đậu xanh, thu nhập tăng lên 40 triệu đồng/ha/năm.
Ngoài việc tăng hiệu quả kinh tế, mô hình trồng ngô xen đậu xanh còn có thu nhập ổn định hơn, kể cả trong điều kiện khô hạn kéo dài. Trước đây trồng lúa, nếu gặp năm hạn hán kéo dài, năng suất lúa giảm đáng kể, thậm chí có thể mất trắng, nay chuyển sang trồng ngô xen đậu xanh cho thu nhập ổn định hơn, kể cả những năm hạn hán kéo dài. Mặt khác, trồng ngô xen đậu xanh còn giúp cải tạo đất, làm tăng độ phì nhiêu cho đất, giảm chi phí đầu tư nên cần được nhân rộng.
Trong khi đó, người dân xã Cao Kỳ (Chợ Mới) lại chọn trồng mía xen lạc, đỗ xanh để nâng cao năng suất, thu nhập, góp phần cải thiện đời sống.
Cao Kỳ là xã có diện tích trồng mía bầu lớn nhất huyện Chợ Mới, với diện tích trên 35ha, thu nhập khoảng 150-180 triệu đồng/ha. Sau vài năm trồng mía, do ảnh hưởng của quá trình xói mòn, rửa trôi bề mặt và sử dụng phân hóa học cùng với việc cải tạo dinh dưỡng đất chưa được chú trọng, dẫn đến mất cân bằng dinh dưỡng đất trồng khiến năng suất mía giảm hẳn.
Trước thực tế này, từ năm 2009, một số chị em ở Chi hội Phụ nữ thôn Chộc Toòng, Hua Phai áp dụng trồng xen lạc, đỗ xanh với mía và thu được kết quả khả quan. Cây mía ít bị sâu bệnh, thu nhập được cải thiện đáng kể. Từ đó trồng xen canh mía với các cây trồng khác như: lạc, đỗ xanh… trở thành hướng đi mới ở Cao Kỳ…
Bà Nông Thị Sính, Chủ tịch Hội Phụ nữ xã Cao Kỳ, cho biết: “Nhận thấy lợi ích từ việc trồng xen canh, Hội Phụ nữ xã đã phối hợp với Trung tâm Khuyến nông - Khuyến lâm tỉnh tổ chức 2 lớp tập huấn kỹ thuật xen canh mía, lạc và các loại cây trồng khác như: đỗ xanh, đỗ tương, cách lựa chọn giống… Nhờ đó, Hội đã vận động được 137 hộ thực hiện mô hình trên diện tích 32ha, tập trung tại các thôn như: Chộc Toòng, Hua Phai, Bản Phố, Tổng Tàng, Tân Minh, Nà Cà…”.
Được biết, nếu kết hợp xen canh hợp lý sẽ giảm được tỷ lệ sâu bệnh và cỏ dại trên ruộng mía, điều hòa được các chất dinh dưỡng, cải tạo và nâng cao độ phì của đất như làm tăng độ tơi xốp, khả năng giữ ẩm, giữ phân bón của đất, giảm sâu bệnh, tăng hàm lượng dinh dưỡng trong đất.
Với một luống mía, hai hàng lạc hoặc mía với đỗ xanh, đỗ tương, sau 3 tháng, năng suất lạc trung bình đạt trên 13 tạ/ha, đỗ tương 14 tạ/ha, đỗ xanh 16-17 tạ/ha. Trừ chi phí, lợi nhuận đạt 7-9 triệu đồng/ha/vụ. Trồng xen còn góp phần nâng cao năng suất của cây trồng chính (mía) từ 10-20%.
Chị Hà Thị Tươi ở thôn Hua Phai cho biết, gia đình chị trồng xen lạc với mía trên diện tích 1.000m2. Sau hơn 3 tháng trồng lạc, gia đình thu được 3 triệu đồng tiền bán lạc, khi mía mọc cao cũng là lúc lạc đã thu hoạch. Bên cạnh đó, chị không mất nhiều công làm cỏ, chăm sóc và đặc biệt cây mía phát triển tốt, năng suất cao và không có sâu bệnh.
Chuyển đổi cơ cấu canh tác và phá vỡ thế độc canh cây lúa với việc xen canh là mô hình phù hợp trong bối cảnh BĐKH đang có những diễn biến khó lường như hiện nay. Các địa phương có thể tham khảo, học tập, từ đó nhân rộng để giúp nông dân yên tâm sản xuất.
Theo kinh tế nông thôn
