Theo Cục Điều tra chống buôn lậu - Tổng cục Hải quan, một trong những lý do dẫn đến hiện tượng gian lận trong XK khoáng sản gia tăng là đã có sự thay đổi về chính sách quản lí đối với mặt hàng khoáng sản XK của Chính phủ. Năm 2012, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chỉ thị 02/CT-TTg về “tăng cường quản lý nhà nước đối với các hoạt động thăm dò, khai thác, chế biến, sử dụng và xuất khẩu khoáng sản”, theo đó hầu hết các mặt hàng khoáng sản bị cấm XK, trừ quặng titan được tiếp tục XK đến hết tháng 6-2012.
 |
Hải đội 1- Cục Điều tra chống buôn lậu kiểm tra tàu than bị bắt giữ (tháng 3-2011). Ảnh: H.M
Đến năm 2013, tại Thông báo số 407/TB-VPCP, Thủ tướng Chính phủ cho phép tiếp tục XK một số loại khoáng sản tồn kho như quặng sắt, ilmenit, chì, kẽm, mangan..., đồng thời Bộ Công Thương và Bộ Xây dựng cũng có văn bản gửi một số UBND tỉnh, thành phố đồng ý cho tiếp tục XK một số loại khoáng sản đang tồn kho. Việc Chính phủ cho phép tiếp tục XK khoáng sản xuất phát từ yêu cầu cần tháo gỡ khó khăn cho DN, tuy nhiên lại tiềm ẩn nguy cơ về gian lận thương mại trong XK mặt hàng này.
Đặc thù của mặt hàng khoáng sản, quặng là thường không có bao bì, nhãn mác, hàng hóa được đổ xả trên xà lan, tàu hoặc trong hầm hàng (khi xuất bằng đường biển). Các DN, đối tượng có thể lợi dụng khai sai về số lượng, trị giá hàng hóa, chất lượng, chủng loại quặng. Khi kiểm tra, cơ quan Hải quan chủ yếu dựa vào Chứng thư giám định (VILAS) để làm cơ sở xác định hàm lượng tiêu chuẩn XK, không thể tự kiểm tra xác định hàm lượng. Việc xác định số lượng, cơ quan Hải quan cũng chủ yếu dựa vào giám định số lượng của cơ quan chức năng hoặc thông qua cân tại các cửa khẩu, nếu không được trang bị cân thì không thể tự xác định được số lượng, trọng lượng…
Bên cạnh đó, DN còn có biểu hiện gian lận về giá. Nguyên nhân chủ yếu là do phương thức thanh toán của các đối tượng trên đối với mặt hàng khoáng sản chủ yếu là thanh toán theo phương thức TT (thanh toán bằng điện chuyển tiền) hoặc TTR (thanh toán chuyển tiền có bồi hoàn), dẫn đến khó khăn cho cơ quan Hải quan trong việc kiểm soát giá thực tế của lô hàng XK. Mặt khác, việc xác định giá giao dịch thực tế của các lô hàng khoáng sản XK tương đối phức tạp vì có liên quan đến nhiều yếu tố như thời điểm XK, chất lượng quặng XK, hoạt động thanh toán... trong khi đó việc xác minh các giao dịch thanh toán có yếu tố nước ngoài này hết sức khó khăn.
Nhằm hạn chế gian lận thương mại qua giá đối với các mặt hàng khoáng sản XK, đảm bảo thu đúng, thu đủ đối với mặt hàng XK có thuế, Tổng cục Hải quan đã yêu cầu cục hải quan các tỉnh, thành phố chỉ đạo các đơn vị trực thuộc kịp thời chấn chỉnh công tác giá đối với mặt hàng này. Nếu phát hiện mức giá khai báo thấp hơn mức giá kiểm tra hoặc cùng một loại khoáng sản nhưng mức giá khai báo XK chênh lệch lớn trong cùng một thời điểm thì chuyển kiểm tra sau thông quan để kiểm tra xử lí theo quy định. Mới đây Tổng cục Hải quan đã ban hành danh mục rủi ro hàng XK và mức giá kiểm tra. Đây là một biện pháp nhằm hạn chế, phòng ngừa ngăn chặn có hiệu quả gian lận giá.
Cục Điều tra chống buôn lậu cũng đã tham mưu cho Tổng cục Hải quan chỉ đạo cục hải quan các tỉnh, thành phố tăng cường công tác kiểm soát việc XK khoáng sản tồn kho và đấu tranh chống buôn lậu, vận chuyển trái phép khoáng sản ra nước ngoài nhằm ngăn chặn việc gian lận, xuất lậu khoáng sản.
Ông Phạm Ngọc Thạch, Phó Cục trưởng Cục Hải quan Lào Cai :
Thực hiện việc kiểm tra, kiểm soát khoáng sản XK, Cục Hải quan Lào Cai đã phối hợp chặt chẽ với các lực lượng liên ngành (Sở Công Thương, Quản lí thị trường và Ban quản lí cửa khẩu) trên địa bàn tỉnh để kiểm tra từ cơ sở sản xuất đến kiểm tra tại mỏ. Đặc biệt kiểm tra bằng phương pháp như: Khi DN đăng kí XK thì phải đăng kí với Sở Công Thương cả biển số xe, số lượng xe, tên lái xe... để các cơ quan chức năng tiện kiểm tra khi hàng hóa được đưa ra cửa khẩu. Đối với một số mặt hàng khoáng sản đặc thù (thép), tại cửa khẩu có tổ liên ngành kiểm tra và giám định số kg ngay tại mỏ, khi hàng được vận chuyển đến cửa khẩu trước khi làm thủ tục sẽ được lấy mẫu để đối chiếu với hàm lượng trên hồ sơ, về số lượng được kiểm tra rất kĩ qua trạm cân.
Bên cạnh đó, Cục Hải quan Lào Cai cũng chỉ đạo lực lượng kiểm soát Hải quan tập trung nắm tình hình về phương thức, thủ đoạn hoạt động của các đối tượng, kịp thời cung cấp thông tin cho các đơn vị có liên quan để chủ động lập kế hoạch, tổ chức đấu tranh. Tiến hành thu thập thông tin các DN trên địa bàn, đánh giá, phân tích thông tin xây dựng hồ sơ QLRR, hồ sơ quản lí DN và cập nhật vào hệ thống.
Ông Đàm Viết Nghị, Phó Cục trưởng Cục Hải quan Cao Bằng:
Qua các vụ việc phát hiện, bắt giữ vận chuyển trái phép khoáng sản qua biên giới tại địa bàn Cao Bằng cho thấy, các đối tượng thường tập kết quặng các loại tại các địa bàn sát biên giới, ngoài khu vực địa bàn quản lí hải quan, sau đó chia lẻ thuê cư dân biên giới vận chuyển qua đường mòn biên giới vào các giờ cao điểm như buổi trưa, ban đêm gây khó khăn cho việc triển khai bắt giữ của các lực lượng chức năng.
Cục Hải quan Cao Bằng đã chỉ đạo Đội Kiểm soát Hải quan tăng cường kiểm tra địa bàn, xác định tuyến trọng điểm, chủ động phối hợp với các Chi cục Hải quan cửa khẩu và các cơ quan chức năng triển khai các biện pháp nghiệp vụ kiểm soát hải quan để kịp thời phát hiện, bắt giữ và xử lí các vụ việc vi phạm. Tính từ năm 2011 đến 2012, tại Cục Hải quan Cao Bằng bắt giữ 6 vụ, thu giữ 400 kg quặng thiếc, 928 kg quặng vonfram và 600 kg quặng mangan, trị giá hàng hóa vi phạm trên 1,5 tỉ đồng. 6 tháng đầu năm 2013, Cục Hải quan Cao Bằng bắt giữ 1 vụ vận chuyển trái phép 1.457 kg quặng inmenit hàm lượng trên 90%, trị giá hàng vi phạm 20 triệu đồng.
